«Ата – баба дәстүрі – ұрпаққа аманат!» бағдарламасы аясындағы «Әже—ұлт ұйытқысы» атты форум киелі Түркістанда өтті. Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаевтың «Әділетті Қазақстанның экономикалық бағдары» атты Қазақстан халқына Жолдауында: Елімізде жыл сайын 400 мыңнан астам бала дүниеге келеді. Жыл соңына дейін халқымыздың саны 20 миллионға жетеді. Өмір сүру ұзақтығы да артып келе жатыр. Былтыр бұл көрсеткіш 74 жастан асты. Қазақстан – әлемдегі ең жас мемлекеттің бірі. Азаматтарымыздың орташа жасы – 32 жас. Тұрғындардың үштен бірі – жастар. Үкіметтің міндеті – қазіргі демографиялық ахуалды еліміздің бәсекеге қабілетін арттыруға пайдалану. Адал азамат және тұғырлы тұлға болудың негізі бала кезден қалыптасады. Сондықтан біз жас ұрпақтың қауіпсіз әрі алаңсыз өмір сүруін қамтамасыз етуге тиіспіз, – деген болатын.
Ұлт көсемі Әлихан Бөкейханов: «Қазақтың діннен кейінгі ең күшті құралы – салт-дәстүрі. Ұлттық сана мен ақыл – парасатты әдет-ғұрып, салт-дәстүрден табамыз»-депті.
«Ардагерлер ұйымы» республикалық қоғамдық бірлестігі 1987 жылы 21 наурызда құрылды. Облыстық ардагерлер кеңесі жанынан 2013 жылы «Әжелер алқасы» құрылып, биыл 10 жылдығын тойлағалы отыр. Осыдан он жыл бұрын облыстық ардагерлер кеңесінің төрағасы Жеңісбек Мәуленқұловтың орынбасары Үрзада Әйтөрееваның ұсынысымен «Түркістан облыстық әжелер алқасы» құрылды. Үрзада Әйтөреева қоғамдағы өзгерістер мен тәуелсіз еліміздің өркениетті елдердің алдыңғы қатарында тұруы үшін ұрпақтардың саналы тәрбиелеп өсуіне өнегенің түпқазығы атанған әжелер арқылы ықпал ету қажеттігін тілге тиек етті. Міне, соның нәтижесінде «әжелер алқасы» құрылды. Оның тұңғыш төрайымы Үрзада Әйтөреева болды. Осыған орай Түркістан облыстық ардагерлер кеңесі Төралқасының 13 сәуірдегі №2/2 қаулысына сәйкес 2023 жылдың маусым-қыркүйек айларында «Әже – ұлт ұйытқысы» тақырыбында әр аудан – қалаларында салтанатты жиындар болып, «Әжелер алқасының» 10 жылдығы байқау түрінде аталып өтуде. Киелі Түркістан қаласында да осы форумға дайындық жүруде. Бұл маңызды іс-шара қаламызда 20 қыркүйекте сағат 10-00 де «Farab» әмбебап – ғылыми кітапханасында басталады деп жоспарлануда. Негізгі мақсат: Әженің қоғамдағы өскелең ұрпаққа халқының салт-дәстүрі мен әдеп-ғұрпын насихаттау, халықтық дәстүрдің озық үлгілері арқылы жастардың рухани байлығын арттыру. Ата-баба дәстүрін жандандыру, үш ұрпаққа, ата-әке-бала арасындағы сабақтастықты дамыту, келешек ұрпақтың сана-сезімін оята отырып, әділеттілікке, имандылыққа, елжандылыққа, отансүйгіштікке, бауырмалдыққа тәрбиелеу болып табылады.
Форумның кең етек алып, ұрпақ тәрбиелеп отырған әрбір отбасына «Елдің болашағы – жастар» екенін жеткізу баршамыздың міндетіміз. Форумда «Әжелер алқасының» 10 жылда атқарған жұмыстарынан фотостенділер, буклеттер мен альбомдар, роликтер көрсетіліп, қала әжелерінің қолөнер шеберлерінің ұйымдастырған көрмелері, ұлттық киімдерді насихаттау, әжелердің орындауында халық әндері, «Қызды оң босағаға отырғызу» дәстүрінен көріністер сомдалады. Бұл дайындық іс-шараларының барлығы қала әкімдігінің қолдауымен, қалалық ардагерлер кеңесінің, қала әкімдігінің мәдениет және спорт бөлімінің, мәдениет үйі қызметкерлерінің белсенді қатысуларымен жүргізілуде.
«Ардагерлер ұйымы» Республикалық қоғамдық бірлестігінің құрылғанына 2022 жылы 35 жыл толып, осы мерекелі күнді атап өту іс-шаралары барлық облыстар мен қала, аудандарда, соның ішінде Түркістан облысы бойынша Түркістан қаласында ардагерлердің өнер көрсетуімен аяқталып, қаланың ардагер әжелерінен құрылған «Түркістан әжелер хоры» үшінші орын алған болатын. Бұл хордың орындауындағы түрлі бағдарламалар осы күнге дейін облыс орталығында болып жатқан іс-шаралармен жалғасын тауып, бауырлас алты мемлекетке таратылып көрсетілетін «Түркістан» телеарнасының да бағдарламаларына қатысып, көрсетіліп келеді. Осыдан он жыл бұрынғы қалалық ардагерлер ұйымының құрамына көз жүгіртсек ол кезде ұйым құрамында барлығы 25 ардагер әжелер болған екен. Ал,бүгінгі таңда әжелердің қатары жаңа толқын әжелермен толығып, белсенді топқа қатысып жүргендердің саны 100 ден асып кетті. Барлық оқу орындарында 34 «Әжелер алқасы» бар. Осындай әжелер алқасы қаламыздың 6 тұрғын алқабы секторларында да құрылды. Бұлардың қатарын 200 жуық тәжірибелі әжелер құрайды. Қалалық «Әжелер алқасының» төрайымы білімді, білікті, тәжірибелі педагог – Серім Айғаным бастаған әжелер мектебі ұлтымыздың салт-дәстүрлерін, әдеп-ғұрыптарын, жөн-жоралғыларын жаңғыртып, өскелең ұрпаққа саналы тәрбие беру жолында түрлі іс-шаралар атқарып келеді. Себебі, мемлекеттің іргетасы – отбасы. Еліміздің тұғыры мықты болуы үшін оны құрайтын отбасы мықты болуы керек. Өмірін бір арнаға тоғыстырып, болашаққа бағыт алған отбасының басты қызығы да, қуанышы да – бала. Отбасылық тәрбие адам өміріне әсер етіп қана қоймай, дүниетанымын да қалыптастырады. Өнегелі шаңырақтан шыққан жанның қоғамдағы орны да биікте болады. Болашақ тізгінін ұстайтын, елінің ертеңі болатын, ата-ананың үмітін ақтай білетін дені сау, білімді де саналы жас ұрпақты тәрбиелеуде әжелер мектебінің орны бөлек. Қала әжелері жиі оқу орындарына барып, оқушы қыздарға ақыл-кеңестерін айтып, әңгімелер жүргізеді. Неке сарайына барып, жас отбасыларына бата беріп, ақ тілектерін айтады. Қазақ халқының қыз балаларды болашақ өмірге даярлау тақырыбында оқу орындарында дөңгелек стол, пікірлесулер өткізілді. 8 наурыз Халықаралық әйелдер күніне орай «Бәрі де Ана бір өзіңнен басталады», «Ғибрат, өсиет арқылы тәрбиелеу» деген тақырыпта кездесулер, қыз балалар тәрбиесіндегі кешегі мен бүгінгі көзқарастар ерекшеліктері, «Ұлттық қолөнер-қасиетті құндылығымыз» – атты қолөнер бұйымдарының көрінісі, «отбасы әдебі, үйлену оңай, үй болу қиын» – тақырыптарында пікірталастар болып өтті. «Тәрбие – тал бесіктен» атты танымдық тәрбие сабағы, арнаулы оқу орындарында «әдет-ғұрып пен салт-дәстүрлер сабақтастығының тәрбиелік мәні» атты семинарлар, «қыз бала тәрбиесіндегі әже мен ананың орны»- дөңгелек үстел, жастарды жұбайлық өмірге дайындаудағы ұлттық тағылымдар, «ата мен әже қазақы тәрбие бастауы» тақырыбындағы кездесулерді көптеп мысалға келтіруге болады. Осындай тақырыптар төңірегінде кездесулер «Farab» әмбебап – ғылыми кітапханасындағы зейнеткерлер клубында «Дана да туған анадан, дара да туған анадан» тақырыбында Сидней олимпиадасының жеңімпазы Бекзат Саттархановтың анасымен кездесу, «Дін тәрбие діңгегі», «Ардагер асыл әже», «Сыйынар ем ана деген тәңірге» атты тақырыптарда ардагер әжелермен кездесулер өтті. Осындай тақырыптық кездесулер қалалық «Орталықтандырылған» кітапханада да өткізілуде.
Ертеректе ата-әженің тәрбиесін көрмей өскен бала өте сирек кездескен. Ата-әженің тәрбиесін алған баланың бойынан үлкен-кішіге деген құрмет, мейірім, имандылық деген рухани құндылықтар сезіліп тұрған. Осы бағытта жұмыс жұмыс жүргізу Түркістан қалалық ардагерлер кеңесінің басты мақсаты. Бүгінгі таңда Түркістан қаласы ардагерлер кеңесінің құрамында 15587 зейнеткерлер бар, оның 8608 ардагерлері 21 бастауыш ұйымдарының мүшелері. Оның 15 бастауыш ұйымдары: еңбек ұжымдары мен оқу орындарында 5966 ардагер есепте болса, 6 тұрғын алқабы секторларында 2560 ардагерлер тұрады. Ардагерлердің бастауыш ұйымдарында есепке алынбағандар саны 5738. Ардагерлер кеңесінің жанынан 34 әжелер алқасы, 40 әкелер мектептері, оның 6 әжелер алқасы мен 6 әкелер мектептері тұрғын алқаптары секторларында ұйымдастырылған. Қаламызда 922 «Алтын алқа», 2352- «Күміс алқа», 70 «Батыр ана», 97 1-2 дәрежелі «Ана даңқы» иегері бар. Ардагерлер мен зейнеткерлерге қамқорлық жасау, қарт адамдардың өмір сүру сапасын жақсарту, оның ішінде жүйелі бос уақытты ұйымдастыру, оларды қоғамның белсенді өміріне тарту мемлекетіміздің саясатының басым бағыттарының бірі болып табылады.
Осыған орай құрылған «Белсенді ұзақ өмір сүру» орталығының мақсаты зейнет жасындағы адамдардың салауатты өмір сүруі мен денсаулығына оң жағдай жасау. Өзіне-өзі қызмет ету және белсенді қимыл-қозғалыс қабілетін сақтаған қарт адамдарға әлеуметтік медициналық, білім беру, психологиялық, тұрмыстық және бос уақытты пайдалы өткізудің кешені ұсынылады. Бүгінгі таңда күнделікті 60-70 зейнеткер орталықтың тиісті қызметтерін, бір айда 120-150 адам қызметтерімен қамтылған. Қазіргі кезде 1284 адамға қызмет көрсетілуде.
Қазіргі таңда орталықта жеті бағыт бойынша қызметтер ұйымдастырылады Оның ішінде әлеуметтік бағыттағы медициналық, психологиялық, құқықтық, ағартушылық, экономикалық, еңбек, демалыс жайы ұйымдастырылады. «Белсенді ұзақ өмір сүру» орталығында 2022-2023 жылдары отызға жуық мерекелік іс шаралар қарт әжелер мен қарт әкелерге арналып өткізілді. Бес рет жеке кездесулер, 4 рет ардагерлер арасында спорттық жарыстар, 10 рет қаланың тарихи-мәдени нысандарына саяхаттар жасалды. Бұл орталықтың қарттар үшін жасап жатқан жұмыстары ұшан-теңіз. Біздің қаламызда осындай орталықтың барына қызығушылық танытып, Алматы және Алматы облысының ардагерлері де келіп тәжірибе алмасып қайтқанын ардагерлер біледі.
Бұдан бөлек ардагерлердің әлеуметтік-тұрмыстық мәселелері, денсаулық сақтау, ардагерлермен жұмыс жүргізу, мәдени-көпшілік және жастар жұмыстары жөнінде 5 тұрақты комиссия құрылған. Жылдан жылға ардагерлердің қатары өсіп келеді . Биылғы жылдың ішінде 130-ға жуық ардагерлерді олардың өтініштері бойынша мүшелікке қабылдадық. Солардың арасынан тек тұрғын алқаптарда құрылған 6 әжелер алқасы және 6 әкелер мектебі 60 жуық жас ардагерлермен толықтырылды. Олардың қызмет ететін алқаптары айқындалып, қоғамдық жұмыс орындарымен қамтылды.. Ардагерлер қатарына қабылданғандардың бәріне куәліктер берілді. Ия, айтуға оңай. Ата-әжелеріміздің ұрпақ тәрбиелеудегі айтып кеткен мұралық өсиеттерін бүгінгі жастардың жадына сақтап, одан тәрбие алып салт-дәстүрімізді, әдеп-ғұрыптарымызды жалғастырып, ұрпақтан ұрпаққа ұласып, ғасырдан ғасырға жалғасын тауып жатса деген үміт оты сөнбесін.
Бауыржан Момышұлы: «Жаудан да, даудан да қорықпаған қазақ едім, қазір қорқынышым көбейіп тұр. Біріншіден, бесік жырын айтатын келіндердің азайып бара жатқанынан қорқамын. Екіншіден, немерелеріне ертегі айтып бере алмайтын әжелердің көбейіп бара жатқанынан қорқамын. Үшіншіден, дәстүрді сыйламайтын балалардың өсіп келе жатқанынан қорқамын. Өйткені, бесік жырын естіп, ертегі тыңдап, дәстүрді бойына сіңіріп өспеген баланың көкірек көзі көр бола ма деп қорқамын»,-деген екен.
Баланың бойындағы асыл қасиеттерді отбасында ата-әжесі қалыптастырған. Сонымен қатар ұлттық тәрбиенің, ізгіліктің дәнін әжелер сепкен. Ата мен әженің тұңғыш немересін бауырына басып, өз баласынан артық тәрбиелеген. Абай мен Шоқанның өз қатарынан сана-сезімінің ерте оянып, рухани әлемінің асқақ болып қалыптасуына жасынан бойына сіңірген жан-жақты тәлім-тәрбие мен туып өскен ортасының, сонымен бірге әжелері Зере мен Айғанымның әсері тиген. Болашақ ұрпақты тәрбиелеуде әженің рөлі орасан зор. Бесікке салу, бесік жырын айту, шілдехана секілді салт-дәстүрге әжелер тікелей қатысты. Қазақ қоғамында әулетті тура жолдан тайдырмай, дұрыс тезге салуда, жеткіншектерді жастайынан ізгілікке тәрбиелеуде әженің рөлі айқын болған. Әжелер – барлық тәрбиенің, барлық құндылықтардың бастауында тұрады. Әрине, ежелден қазақ халқының нәзік жандылары таққа отырып, ел басқармаған, ерінен бұрын сөз бастамаған. Осылайша, әжелер өнегесі – ұрпақтан ұрпаққа ұласып, ғасырдан ғасырға жалғасатын тәрбиенің таусылмас қайнар көзі болып саналады.
Құндылықтардың құлдырап, ұғым-түсініктердің өзгеріске ұшырап отырған осындай тұсында олқылықтарды болдырмау, сол арқылы өскелең ұрпағының болашағын байыпты ойлаған әжелер мектебі ұлтымыздың салт-дәстүрлерін, әдеп-ғұрыптарын, жөн-жоралғыларын жаңғыртып, өскелең ұрпаққа саналы тәрбие беру жолында түрлі іс-шаралар өткізіп келеді. Айталық, «Ақ орамал – әжелер ажары», «Кимешек», «Келінің келісті болса», «Енесі жақсының уығы – алтын» сияқты семинар-кеңестер, тәрбие сағаттарын өткізулері құптарлық іс. Ата болсын, әже болсын, шешендік сөздердің, жырлар мен өлеңдердің тамаша үлгілерін немерелері мен шөберелеріне үйретіп, қазақы қалыпта тәрбиелей білсе, онда ұрпағыңыздың да, ұлтыңыздың да ғұмырлы болатындығы сөзсіз. Өмірдің мәнін терең түсінген, ұрпағының болашағына ой жүгірткен үлкендер ұлттық құндылықтарды бойтұмардай сақтап, кейінгі буынға шашау шығармай аманаттай алса, нұр үстіне нұр.
Иә, тәрбие деген терең ұғым, терең тағлым. Сол тәрбиенің тиегін ұстап отырған тәлімгерлердің тиянақтылығы дәл қазір ауадай қажет. Біздің ардагерлер ұйымы тарапынан атқарылып жатқан жұмыстар аз емес. Дегенмен алдағы уақытта қоғамда бірлік пен тыныштықты дәріптеуде, жастарымыздың озық үлгідегі салт-дәстүріміз негізінде тәрбиелеуде біздің атқарар жұмыстарымыз жеткілікті. Еліміздің, оның ішінде қасиетті Түркістанымыздың өсіп-өркендеуіне өз үлестеріңізді қоса берулеріңізге тілектеспін.
Жарқынбек ҚҰЛБАЙЫМБЕТОВ,
Түркістан қалалық ардагерлер кеңесінің төрағасы.
