Түркістан қаласындағы Мәдени-рухани орталық визит центр ғимаратының маңында «Шылым шегу туралы шындық» атты «Smokefree Kazakstan Coalition», «Қазақстан Республикасы Денсаулық Сақтау Министрлігі», «Қоғамдық денсаулық сақтау орталығы» қолдауымен 4 күнге жоспарланған көрме өткізілген болатын. Іс шара Дүниежүзілік темекіден бас тарту күніне орай ұйымдастырылып, Түркістанда да жалғасты. Тұрғындармен қала қонақтары көрме барысында темекі өнімдерінің адам организміне, қоршаған ортамызға қаншалықты қауіпті екенділігі жақыннан таныстырылды.
«Шылым шегу – қазіргі таңда тек Қазақстанда ғана емес, әлемдік деңгейдегі ең үлкен проблема. Оның салдарынан 1 жылда 8 миллионнан астам адам қаза тапты. Сонымен қатар тек адам деңсаулығына зиян тигізе қоймай, экологияның құртылуына да себепші. Мысалы, темекі дайындау үшін 600 млн ағаш, 200 мың жер алқабы, 84 млн СО2 газы және 22 млрд тонна су жұмсалады, алайда тигізетін пайдасы жоқ. Қазір темекінің бағасы 600 теңгені құрап отыр, есептеп көрсек бір аптада 4200 теңге, бір жылда 219000 теңге бекерге жұмсалуда, оның орнына отбасынды қуантып, қыдырып қайтсаң қандай жақсы», – дейді мониторинг үйлестірушісі Наталья Чанова.
Бұл көрменің басты мақсаты шылым жегудің, кальянның, электронды темекілердің, вейптердің зиян екендігін халыққа түрлі құралдар арқылы түсіндіру. 2003 жылдан бері қолданылып келе жатқан өкпемен, яғни сау жануардың өкпесі, шылым шеккен адамның жанына жіберілген жануардың өкпесі, шылым шеккеннен кейін жұмысын тоқтатқан өкпе деп үш түрін көзбе-көз көрсетілді. Көрменің ұйымдастырылуына ат салысқан, Қожа Ахмет Ясауи атындағы Халықаралық қазақ-түрік университетінің медицина факультетінің студенттері Смайыл Қосдәулет пен Туремурат Акберген тұрғындарымызға шылым шегудің соңы жақсылыққа апармайтынын, қауіпті ауруларды алып келетінін, жастар арасында қазіргі кезде кеңінен қолданылып жүрген кальянның жұқпалы ауруларды туғызатынын сөз етіп, олардың ішіндегі улы элементтерді көрсетті. Сондай-ақ темекі шегетін адамның тілі «шашты» болып келеді, ал ол бактериялардың қоныстануына себепкер екендігін еске салып, жастарды шылым шегуден ұзақ тұруға шақырды. Сонымен қатар, «Темекі түтінінен азат Қазақстан үшін» ұлттық коалициясы мен Қоғамдық денсаулық сақтау ұлттық орталығы «Темекі тарту туралы шындық» интерактив көрмесін өткізген. Экспозиция темекі өнімдерінің, соның ішінде темекі индустриясының зиянсыз және қауіпсіз деп көрсететін жаңа өнімдерінің (glo, iqos, вейптер) зиянын көрсетеді. Бұл экспонаттардада жануардың сау өкпесі көрсетілген. Оған жасанды оттегі бергенде, әдеттегідей ауаны толық сорып, шығарып, демалады. Өкпе темекі түтінінен зақымдалып, онда жаралар пайда болған, әрі туберкулезге шалдыққан. Оған жасанды оттегіні жібергенде ауаны өзіне тарта алмады. Жалпы, медицина факультеті магистрантының айтуынша, темекі шегетін адамның да өкпесі сол сияқты, жаттығу жасағанда, жүгіргенде тез шаршап қалады.
“Темекі түтінінен 7 мыңға жуық химиялық элементтер шығады. Онда барлығы дерлік өте қауіпті заттар. Қатерлі ісікке алып келетін канцероген (cancer — қатерлі ісік) заттар, сүйекке зиян келтіретін – свинец, тышқан өлтіруге арналған химиялық зат – мишьяк және тағы басқа қауіпті заттар бар. Соны темекі шегетін адам өзі тұтынып қоймай, айналасындағы адамдардың да жұтуына әсер етеді. Егер кішкентай балалар 5 жасына дейін темекі түтінін иіскеп жүрсе, мүлде есту қабілетінін айырылуы мүмкін. Темекі адамның тамырларын бітеп, инсультке жеткізеді. Ыстық түтіні тілді зақымдап, қатерлі ісікке әкелуі мүмкін”, – дейді биотехнология ғылымдарының магистранты Балым Мұхадди.
Назарбаев университеті Жалпы медицина факультетінің студенті Олжас Кенбаевтың айтуынша, қазір жастардың арасында кең таралған glo, iqos сияқты темекі түрлері маркетинг арқылы адамдарды алдайды. Компания өкілдері зияны жоқ темекі деп сатқынымен, АҚШ ғалымдары бұл темекі түріне зерттеу жасап құрамындағы қауіпті заттарды анықтаған. Оның айтуынша, вейптердің құрамындағы түрлі дәм беретін майлар өкпені қоршап, оттегінің өтуіне кедергі келтіреді.
Сонымен қатар, қоғамда Алкогольге тәуелділік – бұл жүйелі қолдану және алкогольдік заттарға деген құштарлық.Алкоголизммен ауыратын адамдар ішімдікке деген құштарлығын басқара алмайды. Олар әдеті қиындық туғыза бастаған кезде де ішуді жалғастыра береді. Барлық аурулар сияқты алкогольге тәуелділік кез-келген жыныста, нәсілде, әлеуметтік мәртебеде және демографиялық орналасуда болатын адамдарда болуы мүмкін. Аурудың дұрыс себебін анықтау қиын. Сарапшылардың пікірінше, алкогольге тәуелділік генетикалық, қоршаған орта және мінез-құлық факторларының жиынтығының нәтижесі болып табылады. Бұл аурумен ауыратындар физикалық тұрғыдан алкогольге тәуелді болады. Себебі алкоголь мидағы нейрохимикаларға әсер етеді. Кейде тоқтатуға тырысу алкогольді тоқтату белгілерін тудырады. Адам ішкен кезде алкоголь қанға түсіп, ағза арқылы ағып миға, жүрекке, бұлшықетке және басқа тіндерге жетеді. Қандағы алкоголь концентрациясы жоғарылаған сайын алкогольдік уыттану пайда болады. Орталық жүйке жүйесіне әсер еткендіктен, тітіркендіргіштерге жауап біртіндеп төмендейді, мінез-құлықта өзгерістер болады. Алкогольге тәуелділік әр түрлі жолмен көрінуі мүмкін. Аурудың белгілері мен белгілері адамдар арасында өте әртүрлі. Мысалы, кейбір адамдар алкогольді күнделікті қолданады. Басқалары мезгіл-мезгіл ішіп, сол арқылы өз жағдайларын жақындарынан, достары мен әріптестерінен жасырады.
Алкогольге тәуелділікпен күресетін адамдар алкогольсіз өмір сүре алмайтындығын сезінеді. Ішімдік ішу олардың өмірінде үлкен басымдыққа ие. Алкоголь мен нашақорлық көптеген себептермен проблема болып табылады. Кейбір науқастарда импульсивтілік, төмен өзін-өзі бағалау және мақұлдау қажеттілігі сияқты психологиялық қасиеттер стимуляторларды қолдануға әкелуі мүмкін. Кейбір адамдар эмоционалды мәселелерді шешу үшін ішеді. Алкогольге тәуелділік адамның денесі мен санасына, сыртқы түріне, сондай-ақ жеке және кәсіби қарым-қатынастарына кері әсер етеді.Ең бастысы, алкогольге тәуелділік адамды өлтіреді. Нашақорлықтан зардап шегетіндер ауыр және өте жағымсыз жолдармен өлуі мүмкін. Бұл инфекциялар, қан кетулер, жазатайым оқиғалар болуы мүмкін. Әйелдердің шамамен 12% -ы алкогольді шамадан тыс пайдаланады, ерлердің 20% -ымен салыстырғанда. Зерттеулер сонымен қатар бұл алшақтықтың біртіндеп жойылатынын көрсетеді. Бұл тенденция әйелдердің алкогольге тәуелділігін тезірек дамытумен байланысты. Алкогольге байланысты мидың атрофиясы немесе бауырдың зақымдануы сияқты мәселелер әділ жыныста жиі кездеседі. Әйелдер кейбір биологиялық факторларға байланысты осал болып келеді. Біріншіден, олардың салмағы ерлерге қарағанда аз. Әйелдер денесінде су аз және алкоголь ұсталатын майлы тін көп. Екіншіден, әйелдер эмоционалды, стрессті көтереді және депрессияға бейім. Алкогольге тәуелділікті жеңудің көптеген жолдары бар. Емдеу тактикасы алкогольді ішімдік ішудің кезеңі мен ұзақтығына байланысты жеке негізде таңдалады. Қазіргі уақытта алкогольге тәуелділіктен есірткі көп. Олардың арасында «Эсперал», «Колме», «Пропротен-100» бар. Алғашқы екеуі ішімдікті ішкеннен кейін өте жағымсыз етеді. Бұл алкогольдік сусындардың дәмі мен иісіне рефлексиялық жиіркенуге әкеледі. «Пропротен-100» – алкогольге деген құштарлықты төмендетуге арналған гомеопатикалық препарат. Дәрілік терапиямен қатар психологиялық қолдау да емдеудің маңызды аспектісі болып табылады.
Ертең – бүгіннен басталады. Сондықтан да, ата-аналар, оқытушылар, психологтар, дәрігерлер бірлесе отырып денсаулықты алдын-ала берген ақыл-кеңеспен, өздерінің дұрыс мінез-құлықтары арқылы сақтап қалу біздің міндет. 31 мамыр – Дүниежүзілік темекіден бас тарту күні. “Темекі түтінінен азат Қазақстан үшін” коалицияның мәліметінше, 2-8 миллион қазақстандық темекі шегеді. Оның 38%-ы ер адам, 6-11%-ы әйелдер. Ал балалардың 13%-ы кальян шегеді. Сонымен бірге кальян ересектер арасында ғана емес, жасөспірімдер арасында да кең таралып, тұтынушылар көбейген. Қазақстандықтардың 4-5%-ы glo, iqos сияқты қыздырылған темекіні жиі шегетін болған. Жалпы шылым шегу – алкогольдік ішімдік ішу, нашақорлық сияқты адам ағзасында ауру тудыратын қауіп-қатер факторларының бірі. Бүгінгі күні осы зиянды әдет медициналық қана емес, сонымен қатар әлеуметтік проблемаға да айналды. Дүниежүзінде 1 млрд адам темекі тартады. Жылына темекі тартушылық салдарынан болатын түрлі аурулардан әлемде 6 миллион адам қайтыс болады екен. Оның 600 мыңы балалар мен жасөспірімдер. Қазақстан Республикасында 3,2 млн, яғни 33% адам темекі тартады. Қазақстандағы қыз-келіншектердің 9,8 пайызы нағыз темекі тартқыштар саналса, 12 жастан асқан балаларымыздың 7,5 пайызы темекіге әуестік дертіне ұшыраған. Қыз-келіншектердің арасындағы темекі тартушылық 18-25 жас аралығында өршіп тұрған жайы бар. Себебі, балалар жаман нәрсеге үйір келеді, әрі олар темекі тартуды есею белгісі ретінде қабылдайды. Дәрігерлердің пікірінше жасөспірімдердің ағзасы темекінің құрамдас бөлігі улы никотинге тез үйір болады. Шылым шегуден әйелдер мезгілінен ерте қартайып, жүкті кезінде әртүрлі ауруларға жиі ұшырайды. Халықаралық санақ мәліметіне қарағанда шылым шегетін әйелдерден туған балалардың арасындағы өлім жайттары шылым шекпейтін әйелдерге қарағанда 40 пайызға жоғары.
Дүниежүзілік Денсаулық сақтау ұйымынан бастап, халықтың денсаулығына жауапты деген ұйымдар «темекінің адам өміріне зиян екендігін» айтып, дабыл қағуда. Темекі жаппай жою қаруына айналып келеді. Оның келтірген нұқсаны ядролық, химиялық және биологиялық қаруларды бірге алғандағы келген зардаптан асып түседі. Шылым шегуші өзіне ғана емес, сондай-ақ, айналасындағыларға да зиянды. Шылым шегілген бөлмеде бір сағат болған адам шылым шеккендей уланады. Бір адамның шылым шегуі көп адамды уландырады. 1950 жылдардан бастап өлімге алып келетін барлық факторларға эпидемиологиялық тұрғыда мұқият жүргізілген зерттеулер барысында темекіден болатын өлімнің алаңдататын көрсеткіші анықталды. 2003 жылы 21 мамырда темекіге қарсы күреске қатысты қабылданған Конвенция бұл деректерді жай ғана тіркеп қойған жоқ, олар оны өздерінің негізіне алып, «ғылыми деректердің нақтылауынша, темекі тұтыну және темекі түтіні әсерінің өлім, ауру және мүгедектік себебі болып табылатыны» айтылған. Темекілік індеттің таралуы – жаҺандық проблема болып табылады. Оның адам денсаулығы үшін салдары маңызды және барынша кеңейтілген халықаралық ықпалдастықты, барлық елдердің тиімді, орынды әрі жан-жақты жауапты әрекеттерін талап етеді. Шылым шегу – ғасыр дертіне айналған. Адам ағзасына зиянды әдетке құмар адамдардың саны көбеймесе, азаймауда. Күн сайын қаншама жеткіншек қандай үлкен қателікке баратынын білместен аузына алғашқы темекіні салады. Осындай қоғаммен жүргізген жұмыстан неліктен еш пайда жоқ? Өйткені, адамзат баласы шылымның зиянына көзі көріп жетпегендіктен қателікке бой алдырады. Ал денсаулығы сыр бере бастағанда «ауру қалса да, әдет қалмайды» деп ақталады. Темекі сатылымына тыйым салудың өзімен ғана оларды бұл ғасыр дертінен айықтыра алмаймыз. Ал балалар мүлдем басқа. Олар әлі де ақыл тоқтатып, күрделі істердің шешімін табуға жарайтын жасқа жетпеген. Тал шыбықты өсіп келе жатқанында күтім көрсетіп, түзу өсірсең, ағаш болып, тамырын тереңге жайған соң суды да қажет етпейді. Бала да сол сияқты, тәрбиені тал бесіктен көрсетіп, түзу жол сілтесең ары қарай жолды өзі табады.
Шылым шегу шылымқордың тәуекел факторы деген пікірдің белгілі мағынасын қазіргі күнде тереңірек түсіну керек. Шылым шегу белгілі емдеуді талап ететін аурудың бір түрі.Көп жылғы халық пен әрбір адамның денсаулығына темекінің әсерін тексерген эпидемиологиялық зерттеулер көптеген аурулардың пайда болуымен және темекі түтінін ұзақ жұтудың арасында өзара байланыс бар екенін дәлелдеп отыр.Мұндай ауруларға өкпенің, ұйқы безінің, қуықтың, еріннің қатерлі ісіктері, жүректің сазып ауруы,гипертониялық ауру, қантты диабет және өкпенің созылмалы тарылу аурулары жатады. Жоғарыда жазылған аурулардың үш нозологиялық тобы темекіден болған өлім жітімнің кең тараған себепкері болып саналады.
Темекі шегу организмнің көптеген функционалдық және органикалық зақымдануының себебі. Бұл көптеген дәрілердің организм реакцияларының өзгеруіне себепкер болады, өйткені бауыр ферменттері арқылы дәрілік заттардың алмасуын шапшандатып шығарылуына себепші болады.Көптеген дәрілердің әсері күнделікті тартылған темекінің санына байланысты, бұл әсері жиырма және одан да көп шылым шексе айкын бола түседі.Темекі тәуелділігінің негізінде үш клиникалық түрі бар, идеаторлық, психосоматикалық және диссоциалық.Идеаторлық түрі кұрамындағы ойға қонымды, көркем бөліктермен сипатталады, сонымен қатар оларды үйлестіру әуестікті туғызуға және клиникалық өзгеше тәуелділігінің дамуына себепкер болады. Темекі тәуелділігінің бұл түрі балалардың темекіні ерте бастауымен, күнделікті тартпай, анда санда тартатын этапы өте қысқа болуымен сипатталады.Тартылған темекінің көлеміне төзімділік біртіндеп басталады, танертеңгі бірінші шылымды біршама кештеу тартады. Бұл адамдарда темекі тартуға кұштарлану анда санда пайда болады. Бұл топтағы темекі шегушілер темекіге төуелді болғанын кеш байқайды да,өз беттерімен темекі тастамақ болып талпынады.Бір жұмадан бастап ,бір жарым жылға дейін тартпай кетуі мүмкін. Бұл топта шылымқорлардың 18 бар.Психосоматикалық түрі вегативті тамырлы және неврологиялық компоненттерді себепші болып байланыструмен сипатталады. Аурудың бұл түрі жасы үлкен адамдарда басталып дамиды. Эпизодтық шылым шегу этапы кездеспейді, немесе өте сирек кездеседі. Тартылған темекінің көлеміне төзімділік тез пайда болады да тартылған сигареттердің саны тез көбейіп кетеді. Темекіні аш қарынға тарту, түн ішінде тарту, таңертеңгі бірінші шылымды ерте тарту бұл топқа тән әдет. Бұл топтағы темекі шегушілер темекіге тәуелді болғанын кеш байқайды. Темекі тартудың аралығы 10- 20 минут. Аурулар өз беттерімен темекіні арнаулы емдеусіз қоя алмайды. Өз беттерімен темекіні тастағандар 4-10 күнге ғана шыдайды. Оларда бұл кезде шылымға тәуелділік өрши түседі. Темекіні тастаған уақытта аурулардың қан қысымы өзгереді, жүрек соғысы жылдамдайды, ентігу пайда болады, тершеңдік, көңілкүйдың тұрақсыздығы, бір орында тұра алмауы, әбігерлену, озбырлық пайда болады. Бұл топта шылымқорлардың 17 бар.Диссоциалық топ құрамындағы ойға қонымды, көркем бөліктермен, сонымен қатар оларды үйлестіру, әуестікті туғызуға және клиникалық өзгеше тәуелділігінің дамуына, вегетативті тамырлы және неврологиялық компоненттерді себепші болып байланыструмен сипатталады. Темекіні көбінше аш қарынға тартады. Эпизодтық шылым шегу этапы кездеспейді. Темекіні тартуды өте ерте 10- 15жаста бастайды. Тартылған темекінің көлеміне төзімділік әр түрлі. Темекі тартудың аралығы бірнеше минуттан бастап он сағатқа дейін. Тәулігіне тартылған сигареттердің саны әр түрлі.Бұл төзімділіктің жыпылықтауы деген синдром. Бұл топтағы темекі шегушілер темекіге тәуелді болғанын кеш байқайды. Темекі тарту дағдылы еріксіз қимыл, шылымға құмарту аурудың еркінен тыс нәрсе. Темекіні тастаған уақытта ауруларда иллюзиялық, галюцинациялық бұзылулар пайда болады да темекінің түтінінің иісі және дәмі олардың аузында, мұрынжұткыншақта тұрған секілді болып тұрады. Темекіге тәуелділікті емдеуге арналған тәжірибелерді талқылай келе мынандай заңдылық ашылды; ауруларға жүргізген терапияның соңғы нәтижесі теріс нәтиже болып табылды. Темекіні тастаған уақыт ұзарған сайын, темекі шегудің рецидиві де көбее түседі. Әр-түрлі елдерде түрлі-түрлі әдістермен жасалған емдерге қарамай бұл тенденция сақталып келеді. Сонымен темекі шегу ауру болғандықтан өзінің ерекше бағыты бар, бұны емнің түрін тандаған кезде ұмытпау керек.
Шылым шегетін аналардан тұған балалар, өз құрдастарынан ақыл-ой дамуында артта қалады. Көп елдің ғалымдары, никотин және темекі түтінінің құрғақ бөліктері, балаларда көптеген аллергиялық аурулардың дамуына себепші болады және бала неғұрлым кішкентай болса, соғұрлым оның организміне темекі түтіні үлкен зиян келтіреді, деп белгіледі.
Жасөспірімдердің темекі тартуы, бірінші кезекте жүйке және жүрек-қан тамырларының жүйесіне білінеді. 12-15 –жастарында, олар денеге ауырлық тигенде дем алу қиындығын айтады. Көп жылдық бақылаудың нәтижесінде, француз докторы Декалзне, 100 жыл бұрын, балалардың тіпті мардымсыз шылым шегуі, қан аздығы мен ас қорытуын бұзуына әкеп соғады, дегенге көзі жеткен.
Шылым шегу оқушылардың сабақ үлгеруіне жағымсыз ықпал етеді. Үлгермейтіндердің саны, шылым шегетіндері көп сыныпта өседі. Оқушылардың шылым шегуі олардың денелік және психикалық дамуын бәсендетеді. Шылым шегумен бұзып алған денсаулықтың жағдайы, көңілден шығатын жұмыстың түрін таңдауға, жетістікке жетуге мүмкіндік бермейді.
Шылым шегу және оқушы сыйыспайтын тұғымдар. Оқу жылдары – ол дене, сондай-ақ ақыл-ой өсу жылдары. Организмге, осы барлық қиындықты орындап шығу үшін, көп күш керек. Белгілі болатындай, мектеп жасында ұғып алған әдеттер, өте мықты болатыны. Бұл пайдалы әдеттерге ғана емес, сонымен бірге, зияндыларға да қатысты. Қаншалықты жасөспірімдер, жас жігіттер, қыздар шылым шегумен ертерек танысып шылым шеге бастаса, соншалықты олар оған тез үйренеді, және болашақта шылым шегуден бас тарту олар үшін өте қиын болады.
Адамның денсаулығына көп жылғы темекінің әсерін тексерген эпидемиологиялық зерттеулер көптеген аурулардың пайда болуымен және темекі түтінін ұзақ жұтудың арасында өзара байланыс бар екенін дәлелдеп отыр.Мұндай ауруларға өкпенің, ұйқы безінің, қуықтың, еріннің қатерлі ісіктері, жүректің сазып ауруы, жүректің оң қарыншасының жетіспеушілігі, аортаның аневризмасы, шерукергі қан тамырларының аурулары, бронх демікпесі, гипертониялық ауру, қантты диабет, инсульт, көздің көрмей қалуы, иммунитеттің төмендеуі және өкпенің созылмалы тарылу аурулары.Жоғарыда атап көрсетілген аурулардың үш нозологиялық тобы, яғни жүректің сазып ауруы, өкпенің қатерлі ісігі және өкпенің созылмалы таралу аурулары. Темекі тәуелділігінің негізгі үш клиникалық түрі бар: идеаторлық, психосоматикалық және диссоциалық.Идеаторлық түрі – балалардың темекіні ерте бастауымен, күнделікті тартпай, анда-санда тартатын кезеңі өте қысқа болуымен сипатталады. Бұл топтағы темекі шегушілер темекіге тәуелді болғанын кеш байқайды да, өз беттерімен темекі тастамақ болып талпынады. Бір жұмадан бастап, бір жарым жылға дейін тарпай кетуі мүмкін. Психосоматикалық түрі. Темекіні аш қарынға тарту, түн ішінде тарту, таңертеңгі бірінші шылымды ерте тарту бұл топқа тән әдет. Бұл топтағыларда темекі тартудың аралығы 10-20 минөт. Өз беттерімен темекіні тастағандар 4-10 күнге ғана шыдайды.Оларда бұл кезде шылымға деген тәуелділік өрши түседі. Диссоциалық топтағылар темекіні көбінесе аш қарынға тартады және олар темекі тартуды өте ерте 10-15 жаста бастайды.Тәулігіне тартылған сигареттердің саны әр түрлі (4-30 данаға дейін). Темекіге тәуелділікке ұшыраған ауруларды емдейтін барлық дәрі-дәрмектер және әдістері екіге бөлінеді:
Фармакологиялық емдеу әдістері бойынша алкалоид Н-холиномиметикалық әсер ететін, алмастырғыш ем болатын дәрілер қолданылады.Никотиннің әрекетін имитация жасайтын дәрілер де бар. Олар никотиннің ерітіндісін, никотиннің пластыры, никотині бар сағыз (никоретт). Сағызбен, инемен емдеудің нәтижелілігі бір-біріне сәл ғана өзгешелігі бар (инемен емдеудің нәтижесі жақсырақ). Қанда никотиннің концентрациясын көбейтіп, емнің әсерін жақсарту үшін 0,1 мл 2 пайыз ерітіндісін мұрынға құяды. Тері арқылы 30 пайыз никотиннің 8 мг теріге жағады немесе 1 см 20,1 мг никотині бар пластырді жапсырады.Пластырдың 1-ші қабаты полиуретандық матрица, сұйық никотині бар.Пластырмен үш жұма емделсе, нәтижесі 50-60 пайыз.Емделу уақты 3 айға дейін созылуы мүмкін.Жағымсыз әсері – қышынудың пайда болуы және қызару. Фармакологиялық емес әдісімен емдеген кезде аурудың дем алысы бұзылуы, басқа ауруларының қайталануы мүмкін. Өзін-өзі тежеп, тартылатын сигареттердің санын азайтумен бірге психотерапияны, гипнозды, инемен емдеуді, рефлексотерапияны қосу керек. Жалпы жыл сайын әлем бойынша 10 миллионға жуық адам онкологиялық сырқатқа шалдықса, 8 миллионға жуық науқас осы дерттен көз жұмады. Ал елімізде жыл сайын қатерлі ісікпен ауыратын 30 мыңға жуық науқас анықталады екен. Тек Алматы қаласының өзінде онкологиялық ауруға шалдыққан жылына 8 адам тіркелсе, оның ішінде төрт-бес адам осы науқастың салдарынан мерт болатын көрінеді. Мамандар «бақытқа орай қазіргі медицина бұл ауруды емдеудің тиімді тәсілін тапса да, онкологиялық аурулар соңының қайғылы жағдаймен аяқталуы тыйылар емес. Оның бірден-бір себебі адамдардың дер кезінде аурудың алдын алмауынан. Қатерлі ісік ауруы алғашқы сатыларында-ақ анықталғанда 100 пайыз дерттен толығымен айығуға болады. Ол үшін әрбір адам денсаулығын уақтылы тексертіп тұруы қажет. Әйтсе де, аурудың алдын алу біздің халқымыз үшін мүлдем жат әдет болып отыр. Дауасы бар дерт екенін біле тұра алдын алуға ұмтылмау өте өкінішті!» – деп күйінеді. Осы орайда темекі шегушілік онкологиялық аурулар дамуының басты себебі ретінде бағаланып отыр.
Елімізде жыл сайын 30 мыңға жуық адам қатерлі ісік ауруына шалдықса, олардың 19 мыңы көз жұмады екен. Онкологиялық аурулардың өршіп бара жатқанына дабыл қаққан дәрігерлер дерттің туындауына негізгі себеп ретінде темекіні алға тартады. Темекі шегушілердің қатары көбейген сайын ауру да үдеп барады. Әсіресе, шылым шегу кезінде будақтаған түтіннен 90 түрлі токсиндік қоспа тапқан онкологтар, оларды жұтқан бүлдіршіндердің де қатерлі ісікке шалдығатынын айтады.Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымы сарапшыларының айтуы бойынша, тиімді тамақтану, белсенді өмір салты және темекі шегушіліктен бас тарту арқылы 40% онкологиялық дерттердің алдын алуға болады екен. Мамандар дүниежүзі бойынша темекі шегу жыл сайын болатын онкологиялық аурулардың 1,5 миллион өлім жағдайларының негізгі себебі болып отырғанын дәлелдеуде. Темекі шегушілік өкпе, тамақ, ауыз қуысы, ұйқы безі, қуық, асқазан, бауыр, бүйрек секілді органдарда туындайтын онкологиялық ауруларға бірден-бір себепші болатын фактор екені дәлелденген. Нақты статистикаға сүйенер болсақ, қатерлі ісік ауруларының ішінде өкпе қатерлі ісігі – ең бірінші орында. Темекінің улы түтіні ең алдымен өкпе арқылы өтетінін ескерсек, бұл – түсінікті нәрсе. Әрі қарай қатерлі ісікпен науқастану жөнінен 100 мың адамға шаққанда тері қатерлі ісігі – 18,4, сүт безі рагы – 19,5, асқазан рагы – 18,9, өңеш рагы – 9,3 және жатыр мойнының рагы – 8,2 пайызды құрайды. Айта кетер жайт, мамандар темекі түтіні құрамындағы қатерлі ісік тудырушы зиянды заттар өкпе арқылы тарап, барлық ағзаға залалын тигізетінін баса айтуда. Бүгінгі таңда дүниежүзінде өкпеге тән онкологиялық қатерлі ісік ауруларының біріне жататын өкпенің қатерлі ісігі өршіп тұрғаны әлемді алаңдатып отыр. Науқастар саны жыл сайын артқаны да жасырын емес. Бұл ауру біздің елімізде де белең алып тұр. Қазір елімізде онкологиялық аурулар саны көбейгенімен, оны емдеу жолдары да табылып жатыр. Алайда кей жағдайда дертке медицинаның шамасы жетпейтіні де шындық. Солардың алдыңғы қатарында өкпе қатерлі ісігі тұрғанын біреу білсе, біреу білмейді. Демек, аурудың белгілері мен себебін біліп жүргеннің еш айыбы жоқ. Өкпе адам ағзасында тыныс алу қызметін атқарады. Ал осы тыныс алу ағзаларының ішіндегі ең қауіптісі – өкпе қатерлі ісігі. «Денсаулыққа зор кесел, үйрете көрме ауызға, насыбай мен шылымды» деп ақын Шораяқтың Омары жырласа, халық даналығы «Арақ ішіп, темекі шеккен, денсаулығының түбіне жеткен» деген сөзді әркімнің қаперінде жүргені дұрыс. Оны айтып отырған себебіміз, дүниежүзі ғалымдарының зерттеуінше, өкпе қатерлі ісігі ауруларының 90 пайызы шылым шегетіндердің үлесіне тиеді. Егер шылым шегушілер күніне 20 тал темекі шексе, олардың өкпе қатерлі ісігі ауруына шалдығу қаупі өзгелерге қарағанда 10-15 есе артып, ал бүйрек дертіне бес есе көп шалдығатын көрінеді. Өкпенің созылмалы ауруы көп таралуына байланысты ол «ғасыр дерті» деп аталады. Сондықтан науқас осындай қалге жетпес үшін денсаулығын күткені жөн. Қазақстан халқының 43,9 пайызы тыныс алу мүшелері ауруларына шалдыққан. Солардың ішінде ең ауыр сырқаттардың бірі – өкпенің қатерлі ісігі. Тыныс алу мүшелері ауруларының пайда болуына шылым шегу, ауаның ластануы, еңбектің жағымсыз жағдайлары, климаттық және инфекциялық факторлар көп әсер етеді. Қазіргі таңда шылым шегу көпшілік арасында әлеуметтік және медициналық үлкен проблемаға айналуда. Бұл зиянды әдет жұрттың, оның ішінде жасөспірім-дер мен жастардың басым бөлігін қамтып отыр. Темекінің түтіні өкпенің қорғаныс қабаттарын бұзып, лимфа жүйелерін әлсіретеді. Оның түтінінің құрамындағы физикалық және химиялық қосылыстар, көптеген жану заттары, ауыр металл тұздары, бензепирен, сыртқа шығарылатын түтіннің жоғары температурасы тыныс алу жолының сілекейлі қабықшасын, өңешті, бронхыны күйдіретінін көбіміз білмейміз де. Егер сізді жөтел, демікпе, кеуде қуысының ауырсынуы, безгек, әлсіздік, тәбеттің төмендеуі мазаласа, дәрігер көмегіне жүгінген дұрыс. Дәрігерге көріну арқылы өкпе ауруларын уақтылы және дұрыс анықтау үшін кең таралған диагностикалық әдістердің бірі – рентгенология. Демек, мұндай жағдайда денсаулығына күмәні бар адам жылына бір рет флюорографиялық зерттеу өткізуі уақтылы диагноз қоюға жол береді. Диагностикалық бронхоскопия бронхтың күйін бағалау, гистологиялық, цитологиялық, бактериологиялық зерттеулер үшін материал алу мақсатында қолданылады. Бронхоскопия емдеу мақсатында кең қолданылады. Диагноз дұрыс және мерзімінде қойылса, қатерлі ісіктен сауығу мүмкіндік жасайды. Яғни өз денсаулығын дәрігер арқылы біліп тексерілген адам көңілдегі көп күдіктен арылып, жарқын өмірге жол ашады. Бұған еліміздегі кәсіби маманданған онколог дәрігерлер қашанда көмегін бере алады. Олардың тексеруінен өткен науқас маманның ақыл-кеңесі арқылы өз дертінен сауығып та кете алады. Тек ауруды асқындырып алмаған абзал. Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымы сарапшыларының айтуынша, тиімді тамақтану, белсенді өмір салты және темекі шегушіліктен бас тарту арқылы 40 пайыз онкологиялық дерттердің алдын алуға болады деген пікірді айтады. Мамандар дүниежүзі бойынша темекі шегу жыл сайын болатын онкологиялық аурулар-дың 1,5 миллион өлім жағдайларының негізгі себебі болып отырғанын да дәлелдеуде. Темекі шегетіндердің өкпе қатерлі ісігімен сырқаттану қаупі шекпейтін адамдармен салыстырғанда 20 есе жоғары. Темекі шегетіндердің 90 пайызы ентікпе және эмфизема кеселіне ұшырайды. Және де темекі тартудың бастапқы кезеңінде-ақ тыныс алу және жүрек тамыр жүйелері қызметінің бұзылып, дене мүшелері мен ағзаның оттегімен қамтамасыз етілуінің нашарлай бастағаны (темекі артерия қанында оттегінi тасмалдайтын гемоглобинге кері әсер етеді) байқалады. Темекі тартатындар жұқпалы ауруларға шалдыққыш (мысалы, олардың арасында тыныс жолы ауруларымен ауыратындар темекі тартпайтындарға қарағанда 4 есе жиі ұшырасады), табиғи және өндірістік факторлардың қолайсыз әсеріне төзімсіз келеді. Ол жүрек тамыр жүйесінің, тыныс алу және ас қорыту мүшелерінің ауруға шалдығу, қатерлі ісіктің пайда болу қаупін тудырып, оған жол ашады. Әсіресе, науқас адамдар аурудың белгісі білінгенде темекі тартуы ерекше қауіпті. Мәселен, өкпе эмфиземасы (өкпені ауаның кернеуі) кезінде темекі тартатындар арасындағы өлімге қарағанда 25 есе, созылмалы бронхит кезінде – 21 есе, жүректің ишемиялық ауруы (қанның жетпей қалуы) кезінде – 3,5 есе жиі кездеседі. Өкпе қатерлі ісігі, негізінен, бронхтардан өсіп шығатын қатерлі ісік. Өкпе ісігі осы ісіктердің тек 1 пайызын құрайды. Өкпе қатерлі ісігімен шылымды көп шегушілер арасында жиі кездеседі. Сондай-ақ қоршаған ортаның әртүрлі концерогенді заттармен ластануы өкпенің созылмалы сырқаттары да ықпал етеді. Ал ең соңында әлеуметтік жағдайға байланысты осы ауруға душар болады. Бүгінгі күнде өкпе қатерлі ісігімен 45 пен 65 жас аралықтағы азаматтарда көбірек байқалуда. Жалпы, ер адамдар, әйелдерге қарағанда 4-5 есе жиі сырқаттанады. Бірақ соңғы жылдары әйелдердің темекі тарту көрсеткіші 1 пайыздан 10 пайызға өсуі ойланарлық нәрсе. Ал өкпе қатерлі ісігімен көбіне Ақмола, Солтүстік Қазақстан, Шығыс Қазақстан облыстары мен Алматы қаласы сияқты өндіріс орындары көптеп орналасқан аймақтардың тұрғындары жиі шалдықса, қатерлі дертке шалдыққандардың 85 пайызы жарық дүниемен қоштасады. Өкпе қатерлі ісігінің негізгі белгілері: Ауру белгілерінің біріншісі жөтел болуы мүмкін. Осыдан кейін ол аурудың сатысына қарай өзгеріп отырады. Бронхының ісікке айналған жері, бастапқыда жеңіл жөтел жиі-жиі құрғақ жөтелге ауысады. Жөтел бара-бара жиілеп, қақырық пайда болады. Бұл өкпе іріңіне тән жағдай. Бронхтың кілегей қабығы ірің жараға айналғанда қақырықпен қан аралас немесе қанға түседі, көбіне аурудың белгі-лері әлсіздіктен байқалуы да ықтимал. Аурудың көкірек жасушасы шаншып ауырады. Бет пен мойының ісінеді. Салмақтын жоғалуы және тамаққа тәбетінің жоқ болуы да бар. Мемлекет өзінің капиталы болып саналатын әрбір адамға көзінің қарашығындай қарауға тиіс. Олардың қауіпсіз өмір сүруіне, тең құқықта болуына, нәпақасын табуына, тегін білім алып, емделуіне жағдай жасауы шарт. Бұл – бұлжымас, мұрты бұзылмас дүние. Тәуелсіз Қазақстан бүгінде ұлттың денсаулығына ден қоя бастады. Медицина саласында жүрген бірнеше жылдық реформалар өз жемісін бере бастады. Бүгінде Қазақстанның әрбір азаматы өзі қалаған ауруханаға жатып емделуге қақылы. Бұл да болса ел-жұрт үшін үлкен жетістік екені шындық. Ал біз өз тарапымыздан есірткі, шылым, ішімдік секілді нәрселерден бойымызды аулақ ұстауымыз қажет. Темекі түтінінің құрамында 4000-ға жуық улы заттар бар. Шылым шегу қатерлі ісік және өкпе эмфиземасы, қан тамырларының атеросклерозы, гипертония ауруы, жүректің ауруы, белсіздік сияқты қорқынышты ауруларды туғызады. Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының мәліметтері бойынша, әлемде қатерлі өкпе ісігінен қайтыс болғандардың – 90 пайызы, созылмалы қолқа дертінен көз жұмғандардың – 75 пайызы және жүректің ишемиялық ауруынан қайтыс болғандардың – 25 пайызы темекі шегудің салдарынан орын алады екен. Дегенмен осыншалықты қатерлі екеніне қарамастан, әлем бойынша шылымға құмар жандар қатары азаяр емес. Осы орайда онколог мамандар ең болмаса темекі шекпеу арқылы онкологиялық аурулардың алдын алуға мүмкіндік бар екенін айтып, дабыл қағуда. Шылым шегу – зиян қызмет, оған күш салмай тастауға болмайды. Ол нағыз нашақорлық, және оны көбі шындап көңілдеріне алмайтыны, аса қауіпті.
