Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев 2023 жылғы 1 қыркүйектегі «Әділетті Қазақстанның экономикалық бағдары» атты Қазақстан халқына Жолдауында экономиканы өркендетуге және халықты жұмыспен қамтуға ықпал ететін бағыттарға басымдық беруді айтқан болатын. Бұл орайда, халықты жұмыспен қамтудың бір тетігі – туризм саласын жандандыру.
Соңғы 5 жылда Түркістан қаласы көркейіп, көрсе көз тоятындай үлкен қалаға айналды. Түркістан сыртқы келбетімен ғана сұлуланып жатқан жоқ. Өңірдің әлеуметтік-экономикалық дамуы жақсарып, барлық салада өсім байқалады. Қазір қаланы дамытудың ІІ кезеңі жүріп жатыр.
Түркістан қаласы туризм, мәдениет, медицина, білім мен ғылым, спорттық іс-шаралар жиі ұйымдастырылатын орталыққа айналып келеді. Мұнда тұрғындардың, жастардың жан-жақты дамуына қолайлы жағдай жасалып жатыр.
Таяуда Түркістан облысының әкімі Дархан Сатыбалдының төрағалығымен туризм саласындағы мәселелер мен жоспарлар талқыланды.
– Туризм саласын дамыту бойынша стратегиялық жоспар қажет. Нақты индикаторлар, межелер мен оған жету жолдары нақтылануы тиіс. Жүйелі жұмыс арқылы ғана туризмді дамытып, туристер санын арттыра аламыз, – деген болатын Дархан Сатыбалды.
Түркістанның басты бренді әрі құндылығы – Қожа Ахмет Ясауи мавзолейі. Бүгінде зиярат етушілері саны артып келеді. Дегенмен туризм өңірге нақты табыс әкелуі үшін саяхатшылар облыс пен Түркістан шаһарында кем дегенде 2-3 күн аялдайтын жағдай жасау қажет. Бүгінде осы бағытта жұмыс жүріп жатыр.
Ежелгі Түркістан жері «Түркі әлемінің бесігі» мәртебесіне ие болуы заңдылық. 2021 жылы Түркітілдес мемлекеттер Ынтымақтастық Кеңесінің бейресми саммиті Түркістанды Түркі әлемінің рухани астанасы деп жариялады. Саммит аясында Мемлекет Басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев түркі елдерінің көшбасшыларына маңызды үндеу жасады. Онда Қазақстан Республикасының Президенті Түркі өркениетін жаңғыртуды ең алдымен, Қожа Ахмет Ясауи мен қасиетті Түркістан мұрасын бүкіл әлемге таныстырудан бастауға шақырды.
Ясауидің мұрасы Қазақстаннан тыс елдерде де белгілі. Адамзаттың шабыт көзі бола отырып, ол рухани ойлар үшін азық беріп қана қоймай, ғалымдардың ұрпағын тәрбиелеудің негізіне айналды. Әлемнің әртүрлі елдерінде сақталған ұлы түркі ойшылы мен оның ізбасарларының еңбектері ясауитанушы ғалымдарының ғылыми зерттеулерінің тақырыбы болып отыр.
Қожа Ахмет Ясауи кесенесі 2003 жылы ЮНЕСКО-ның бүкіләлемдік мәдени мұра тізіміне енгізілген. Қожа Ахмет Ясауи мұрасын зерттеу және сақтау жұмыстары сөзсіз жалғасады.
Айта кетерлігі, биыл көктем айында Қожа Ахмет Ясауи кесенесінде кешенді зерттеу басталды. Мемлекет басшысы Түркі мәдениетінің бесігі – Түркістанға ерекше мәртебе беруді тапсырған болатын. Себебі ежелгі қаланың аумағында ЮНЕСКО-ның бүкіләлемдік мұра нысандары, тарихи және мәдени ескерткіштер орналасқан. Бұл маңызды мәртебе Түркістанның тарихи бөлігінің ауқымын сақтап қалуды, қала құрылысы барысында, тиісті ережелерді ұстануды көздейді. Сондай-ақ ластанудың және стихиялық урбанизацияның алдын алады. Жалпы қаланы түркі әлемінің халықаралық туризм және зиярат ету орталығына айналдыру жоспарланып отыр.
Ерекше мәртебе беру үшін бірқатар заңдар мен кодекстерге өзгерістер мен толықтырулар енгізу қажет. Түзетулер Түркістан қаласының әкімдігіне туристік саланы дамыту бойынша құзырет беруге, қала бюджетінің кіріс бөлігін ұлғайтуға, сәулет келбетін қалыптастыруға, сәулет-қала құрылысы тәртібінің сақталуына және тарихи-мәдени мұра нысандарын есепке алу, сақтау және зерделеу жөнінде жұмыстар жүргізуге мүмкіндік береді.
ҚР Президентінің 2022 жылғы 27 қыркүйектегі Түркістанға сапарының қорытындысы бойынша тағы бір тапсырмасы Қазақстанның бірегей архитектуралық-тарихи кешені – XIV ғасырға жататын Қожа Ахмет Ясауи кесенесін сақтау болды.
2021 жылы «Қазреставрация» қызметкерлері кесененің техникалық жай-күйіне тексеру жүргізді. Содан кейін ол қанағаттанарлық деп бағаланды. Дегенмен температура мен ылғалдың маусымдық өзгеруі тарихи ғимаратқа кері әсерін тигізеді. Сондай-ақ дренаждық ұңғымалар арқылы өтетін жерасты суларының да қаупі бар.
Ескерткішті сақтау үшін ҚР Мәдениет және спорт министрлігінің үйлестіруімен зерттеу жұмыстарының кешенді бағдарламасын іске асыру басталды, 2023 жылы реставраторларды, экологтарды, геологтарды және басқа да мамандарды тарта отырып жүргізіледі.
Қожа Ахмет Ясауи кесенесі – бірегей сәулет ескерткіші. Оны ұрпақ үшін бастапқы күйінде сақтау күрделі, бірақ орындалатын мәселе. Ол үшін ғылыми білімді, қалпына келтіру бойынша әлемдік тәжірибе мен заманауи техникалық жетістіктерді пайдалану қажет.
Қазіргі таңда Түркістан қаласының «Әзірет Сұлтан» қорық-мұражайының аумағын абаттандыру, Күлтөбе қалашығына күмбез орнату жұмыстары қарқынды жүріп жатыр.
Аталған жұмыстарды жүзеге асыру 2021 жылы басталған. Жоба бойынша түзету жұмыстары жүргізіліп, сараптама қорытындысы алынған. 2022 жылғы республикалық бюджеттен тиісті қаражат бөлініп, толық игерілген.
Бұл нысан биыл күзде тапсырылады деп жоспарланып отыр. Алдағы уақытта Күлтөбе қалашығы туристік орындардың біріне айналмақ.
2022 жылғы республикалық бюджеттен бөлінген 4 млрд. теңге толық игерілген. Осы арқылы күмбез шатырлары орналасатын жобада қаралған 27 тірек және 303 дана бетон қадаларының бетон жұмыстары толық аяқталған. Күмбездің шет мемлекеттен жеткізілетін металл конструкциялары толық нысанға жеткізіліп, нығайтылған қадалар құрастырылған.
Қалашықтың барлық жағынан Ясауи кесенесі көрінеді. Мұнда биіктігі 17 метр болатын шаңырақ іспеттес қондырғыларды орнату жұмыстары жүргізілген. Қондырғылар жергілікті климатқа төзімді. Болашақта археологиялық парктің қонақтары үшін сандық технологиялар арқылы ежелгі заманға саяхат жасау мүмкіндігі туады. Күлтөбе қалашығы ежелгі Ясы қаласының бір бөлігі болған.
Жоба мемлекетпен айрықша қорғалатын аумақта, ЮНЕСКО ұйымының Дүниежүзілік мәдени мұралар тізіміне енгізілген Қожа Ахмет Ясауи кесенесінің айналасында іске асырылатындықтан, қазіргі археологиялық зерттеулер ЮНЕСКО мен ИКОМОС ұйымдарының дүниежүзілік мұра саласындағы халықаралық сарапшылар қауымдастығымен ынтымақтастықта жүзеге асып жатыр.
Президент Қасым-Жомарт Тоқаев елдегі білім сапасына қатысты бірқатар өзгеріс қолға алынатынын мәлім еткен болатын. “Орта білімнің сапасы – табысты ұлт болудың тағы бір маңызды шарты. Әрбір оқушының білім алып, жан-жақты дамуы үшін қолайлы жағдай жасалуға тиіс. Сол үшін “Жайлы мектеп” ұлттық жобасы қолға алынды. Біз 2025 жылға дейін 800 мың баланың заманауи мектепте оқуына жағдай жасаймыз. Осылайша, апатты жағдайдағы және үш ауысыммен оқитын мектеп мәселесін толық шешеміз”, – деді президент. Мемлекет басшысының айтуынша, бұл ауыл және қала мектептерінің айырмашылығын едәуір азайтады. “Жалпы, мектеп салу үкімет және әкімдіктер үшін басты міндеттің бірі болуы керек”, – деп атап өтті Тоқаев.
Түркістандағы Халықаралық туризм және меймандостық университеті – туризм индустриясын ұйымдастыру және қонақжайлылық салаларын дамытатын мамандарды даярлайтын Қазақстандағы алғашқы бейінді университет. Бүгінде оқу ордасы жас талапкерлер үшін 2023-2024 оқу жылына 800 грант бөлді. Оның ішінде туризм, мейрамхана ісі және мейманхана бизнесі мамандықтарына ерекше көңіл бөлінген. Университетте бас ғимарат, оқу корпусы, 4 жатақхана, спорттық сауықтыру кешені бар. Қазіргі уақытта Польша, Қытай, БАӘ, Таиланд, Сингапур, Австрия, Түркия және Франция оқу орындарын қоса алғанда, 31 шетелдік жоғары оқу орнымен келісімшартқа отырған. Сондай-ақ шетелде тәжірибе алмасу, арнайы лабороториялық кабинеттер, тілдік курстармен қамтамасыз етілген.
Сондай-ақ, университет ең үздік оқытушы құраммен толыққан. Себебі мұнда Қазақстандағы туризм саласы бойынша PhD докторлардың тең жартысы сабақ береді. Университет Францияның Vatel меймандостық институтымен бірлескен білім беру бағдарламасымен жұмыс істеп келеді. Қазіргі таңда университетте 4 білім беру бағыты бойынша 11 мамандық бар. Оның ішінде Дене шынықтыру және спорт, Дене шынықтыру және бастапқы әскери дайындық, Туризм және қонақжайлылық индустриясын ұйымдастыру, Халықаралық және ішкі туризм, Экскурсиялық қызметтер мен жеке турларды ұйымдастыру, Туристік дестинациялар менеджменті, Ұйымдастырылған туризмді басқару және экскурсиялық-анимациялық қызмет, Спорттық туризм, Спорттық-сауықтыру фитнесі, Қонақүй және мейрамхана бизнесі және Ивент-менеджмент мамандықтарында білім алуға болады.
Аталған университетте талапкерлер 50 балмен грантқа үміткер бола алады. Себебі жыл сайын ҚР Мәдениет және спорт министрлігінен арнайы 800 грант бөлінеді. Университет ерекшелігі – дуальды оқыту жүйесі қолға алынған. Яғни студент оқып жүріп, білім ордасы келісімшартқа отырған нысандарда ақылы түрде жұмыс істей алады. Мысалы, IUTH серіктестерінің бірі – RixosWaterWorldAktau. Мұнда студенттер тәжірибеден өтіп, әрі еңбекақы алады. Одан әрі студент өзін жақсы жағынан көрсетіп, жұмыс барысында үздік нәтижелерге қол жеткізетін болса, ресми түрде жұмысқа орналасады. Мұнымен қатар оқу үлгерімі жақсы болса, шәкіртақысы да сақталады. Университет осы секілді бес жұлдызды қонақүйлер мен туристік нысандармен ынтымақтастық орнатқан.
Халықаралық туризм және меймандостық университетінің грантына үміткер болу үшін университеттің қабылдау бөліміне барып, құжат тапсыру қажет. Ал алыс өңірлерде тұратын талапкерлер өтінішті университеттің ресми сайтына кіріп, онлайн қалдыра алады.
Түркістан облысы бойынша 2022-2023 оқу жылында 30 110 мектеп бітірушілердің (оның ішінде 23837 қазақ, 1848 орыс, 4149 өзбек, 276 тәжік) 23930-ы (79,3%) Ұлттық бірыңғай тестілеуді тапсыруға өтініш берген. ҰБТ тапсыруға өтініш берген 23930 тестіленушінің тестілеу тапсырғаны – 23579, шығармашылық емтихан тапсырғандар саны – 2897, тестілеуге қатыспағаны – 433 (денсаулығына және түрлі себептермен).
Ұлттық бірыңғай тестілеу ҚР Оқу-ағарту министрінің 2023 жылғы 15 мамырдағы №206 бұйрығына сәйкес мемлекеттік грантқа түсу үшін тест тапсыру 2022 жылғы 16 мамыр мен 5 шілде аралығында өтті.
Биыл мемлекеттік грантқа тапсыруға тестілеуден өтуге 2 рет мүмкіндік берілді. Аталған сынақ облыстағы 5 аудан, қала орталығында орналасқан (Жетісай, Созақ, Сарыағаш, Сайрам, Түркістан) тәуелсіз «USTUDY» тестілеу орталықтарында академиялық адалдықты қамтамасыз ету мақсатында ҰБТ «1 компьютер – 2 камера – 1 тестіленуші» қағидасын сақтай отырып, компьютерлік форматта жүргізілді. Тестілеу 2 лекте, сондай-ақ, тестілеу орталықтарында 12 аудиторияда 500 компьютерлік орын дайындалып жүргізілді. Тестілеу барысы толығымен бейнежазбаға түсіріліп, бейнекамералар Ұлттық тестілеу орталығымен бақылауға алынды.
Қазақстандағы халықаралық деңгейдегі тұңғыш университет туризм саласындағы әлемдік деңгейдегі мамандар дайындайтын болады. Туристік бизнестің нақты қажеттілігі ескерілген университеттің 4 жылдық білім беру бағдарламасының нәтижесінде түлектер халықаралық үлгідегі екі диплом алады. Бұл олардың әлемнің кез-келген жерінде өз мамандығы бойынша еш кедергісіз жұмыс істеуіне мүмкіндік береді. Онда отандық және шетелдік профессорлар, ғылым докторлары мен туризм және сервис саласындағы алдыңғы қатарлы ірі компаниялардың ТОП-менеджерлері дәріс оқиды. Сондай-ақ, түлектер тәжірибесін БҰҰ Халықаралық туристік ұйымында (UNWTO) жетілдіретін болады. Аталған университет базасында біліктілікті арттыру орталығымен бірге IELTS, TOEFL сияқты халықаралық емтихандарды тапсыру, шет тілдерін тереңдетіп оқыту үшін тіл орталығы жұмыс істейді.
Туризм демекші, таяуда Түркістан облысына түркітілдес мемлекеттердің БАҚ өкілдері, қоғамдық пікір көшбасшылары, туризм сарапшылары және әлеуметтік желі белсенділері арнайы келіп, ақпараттық турды киелі шаһардан бастады.
Түркістан облысы әкімдігінің қолдауымен, облыстық мәдениет және туризм басқармасы, сондай-ақ «Open Turkistan» туристік ақпараттық орталығының ұйымдастыруымен өңірдің туристік әлеуетін насихаттау жұмыстары жалғасуда.
Түркия, Әзербайжан, Өзбекстан, Қырғызстан және еліміздің өзге де өңірлерінен келген делегация өкілдері Этноауыл кешенін аралап, түрлі заттардан жасалған қазақтың қолөнер бұйымдарымен танысты. Мұнан соң Қожа Ахмет Ясауи кесенесіне зиярат жасады. Топ құрамындағы бауырлас азаматтардың кейбірі Түркістанға алғаш рет саяхаттаса, енді бірі соңғы рет қалада 8 жыл бұрын болғанын айтады. Ақпараттық тур барысында Түркістандағы өзгерістер мен қаланың қазіргі келбетіне оң бағалар беріліп, қонақтар тарихи орындар туралы деректерді тыңдалды. Көне ғасырдың қайталанбас ғажайып мұраларын қаз қалпында сақтай отыра, Түркістанның жаңа тынысы ашылғаны барша түркі жұртына қуаныш сыйлайтыны сөз болды.
Отырар ауданына жол тартқан топ өкілдері Арыстан баб кесенесіне табан тіреп, ұлы тұлға рухына тағзым етті. Әрі қарай ежелгі Отырар қалашығында көне ғасырға тап болғандай күй кешкендерін айтты. Бұл жерде жүргізілген археологиялық қазба жұмыстары мен зерттеулер жайында ақпараттар берілді. Тек қазақ халқының ғана емес күллі түркі жұртына ортақ тарихына шолу жасалып, гид-экскурсоводпен толғамды пікір алмасулар жүргізілді.
Ақпараттық тур өкілдері Түркістан қаласына оралып, «Түркістан дауысы – 2023» республикалық жас орындаушылар байқауына қатысты. Шарада қатысушылар мен эстрада жұлдыздарының өнерін тамашалап, талант иелеріне қолдау білдірді. Мұнан соң «Сандық» мейрамханасында ұлттық мәзірдегі ерекше тағамдардан дәм татып, домбырада шертілген күйлерге таңданды. «Керуен сарай» туристік кешенінде театрландырылған «Қыз Жібек» қойылымы мен субұрқақтар шоуын көріп, 8D форматындағы «Алтын самұрық» ұшатын театрында Қазақстанға виртуалды саяхат жасады.
Осылайша ақпараттық турдың бірінші күнін қорытындылап, тамаша әсерге бөленгендерін жеткізді. Жалпы 14 өкіл өздерінің медиа алаңдарында Түркістан облысының туристік әлеуетін насихаттауды бастап кетті. Келесі күні Сауран қалашығы, Ақмешіт үңгірі мен Қасқасудағы туристік нысандарға баруы жоспарлануда.
Биыл Түркістанда өткен Құрылтайда белгілі болғандай, елімізде әйгілі Марал ишанның Кенесары ханға сыйлаған Құраны табылғаны айтылды. Ел Президенті Қасым-Жомарт Тоқаев мұны еліміздің рухани өміріндегі елеулі оқиға екенін атап өтті.
Түркістан қаласында туризм саласын дамытуға бағытталған жұмыстар нәтижесінде шаһардың туристік әлеуеті күшейді. Нысандар пайдалануға беріліп, инфрақұрылымы жақсарды. Бұл бағыттағы жұмыстар жалғасады.
