Түркістан облысында өндіріс өркендеп, жаңа жобалар жанданып келеді. Таяуда ғана Түркістанда 2023 жыл қорытындыланып, барлық сала бойынша жылдың үздіктері марапатталды. Салтанатты іс-шарада облыс әкімі Дархан Сатыбалды еңбегімен дараланған азаматтарды марапаттап, 11 айдағы экономикалық көрсеткіштерге тоқталды. Бірқатар «сақалды құрылыстың» мәселесі шешілгенін жеткізді.
– Соңғы 10 жыл аралығында құрылысы жүргізіліп, іске қосылмаған 38 табиғи газ нысаны бар еді. Тиісті жұмыстарды жүргізу есебінен биыл 91 мың халық тұратын 26 елді мекенді газға қостық. Бұдан бөлек, биыл 62 нысанның құрылысы аяқталып, қосымша 50 елді мекен табиғи газға қосылуға мүмкіндік алады. Нәтижесінде жалпы газбен қамтылған елді мекендер саны 515-ге жетіп, қамту деңгейі 62 пайызды құрайды. Сарыағаш қаласында 13 көпқабатты тұрғын үйдің құрылысы 2018-2020 жылдары аралығында жүргізіліп, аяқталған. Бірақ кәріз жүйесінің болмауына байланысты, пайдаланбай бос тұрған. Модульдік кәріз жүйесін салу есебінен биыл 585 отбасы баспаналы болды. 2018 жылы облыстың оңтүстік 5 ауданындағы 800 мың тұрғынды сапалы электр қуатымен қамтитын «Қызыләскер» қосалқы станциясының құрылысы басталған. Стратегиялық маңызды нысанның құрылысын таяуда толық аяқтап, өткен аптада пайдалануға тапсырдық. Жалпы облысымызда электр қуатына тапшылық бар, энергияның 80 пайызы сыртқы көздерден тасымалданады. Аталған мәселені шешу үшін «Самұрық-Қазына» қорымен бірлесіп, Сайрам ауданында заманауи бу-газ қондырғы станциясының құрылысы басталды. Биыл қосымша 19 елді мекенге жаңадан ауыз су құбыры салынады. 10 елді мекеннің тозығы жеткен су жүйелері жаңартылуда. Нәтижесінде елді мекендердің қамту деңгейі 88,7 пайызға жетеді. Кентау қаласындағы №5 жылу орталығы 2012 жылдан бері жөндеу көрмей, 85 пайызға тозған. Биыл 4 қазандық ағымдағы жөндеуден өтті. 4,7 шақырым магистралды жылу құбыры қайта жаңартылды Мемлекет басшысы өз Жолдауында көліктік логистиканы дамытуды тапсырған болатын. Осы тапсырма аясында биыл қараша айында облыс үшін стратегиялық маңызы бар «Дарбаза – Мақтаарал» теміржолының құрылысы басталды, – деген болатын сол қорытынды жиында Дархан Сатыбалды.
Облыстың әлеуметтік-экономикалық дамуына тоқталатын болсақ, 2023 жылғы 11 айда оң өсім сақталды. Жалпы өңірлік өнім көлемін 3 трлн. теңгеден асты. Жыл қорытындысымен 3,8 трлн. теңгеге жетеді деген жоспар бар. Өнеркәсіп өнім көлемі 2,3 пайызға артып, 864 млрд. теңгеге жетті. Өңдеу өнеркәсібінде 17 жоба іске қосылды, 534 жұмыс орны ашылды. Ауыл шаруашылығы саласында 1 трлн. теңгеден астам қаржының өнімі өндіріліп, облыс республикада облыс көш бастады. Жыл басынан салаға 92 млрд. теңге инвестиция тартылды. Егістікті әртараптандыру нәтижесінде көкөніс, бақша дақылдарынан рекордтық 3,3 млн. тонна өнім жиналды.
Ауыл шаруашылығы өнімдерін сақтау қуаттылықтарын арттыру мақсатында Сауран ауданында 1 гектар аумақта көкөніс сақтау қоймасының құрылысы басталды. 2024 жылы пайдалануға тапсырылады. Жылыжайлардың жалпы көлемі 1 640 гектарға жетіп, 140 мың тонна өнім жиналды. Жылыжай шаруашылықтарын қолдау мәселесі Үкімет алдында көтеріліп, нәтижесінде жылыту шығындарын субсидиялау ережесі бекітілді. Осы мақсатқа өткен жылы 500 млн. теңге бөлінді. Сондай-ақ жылыжайларды бір орталықтан көмірмен қамтамасыз ету үшін арнайы кооператив құрылып, көмір өндірушілерден тікелей тасымалдау келісілді. Мал басы және өнімділігі орташа есеппен 5 пайызға өсуде. Ет экспорты бойынша облыс республикада алдыңғы орында.
2023 жылы 335 мың гектар жайылым жер мемлекет меншігіне қайтарылып, жоспар толық орындалды. Президент тапсырмасына сәйкес, ауыл халқының жағдайын жақсарту мақсатында өткен жылы «Ауыл аманаты» жобасы 6 бағытта іске асырылды. Бұл мақсатқа 19,8 млрд. теңге бөлініп, 3220 жоба қаржыландырылды. Пилоттық жобаға 64 ауылдық округ белгіленіп, 75 жаңа кооператив ұйымдастырылды. Жобаны іске асыру нәтижесінде 3517 жаңа жұмыс орны ашылды.
Облыс экономикасына 848 млрд. теңге инвестиция тартылып, көлемі 1,4 есеге артты. Жеке инвестиция 1,5 есе артып, 588,4 млрд. теңгені құрады. 2023 жылы 56 инвестициялық жобаны іске асыру жоспарланған. Бүгінгі таңда 52 жоба іске қосылды. 1785 жұмыс орны ашылды.
Облыста құрылыс жұмыстарының көлемі 278 млрд. теңгені құрады. 2023 жылдың басынан 853 мың шаршы метр тұрғын үй пайдалануға беріліп, нәтижесінде 3 мыңға жуық отбасы жаңа пәтерге ие болды. Қосымша 199 мың шаршы метрлі 59 тұрғын үй тапсырылады.
Түркістан өңірінің демографиялық өсімі жоғары. 2023 жылдың қараша айында өңірімізде тарихи жағдай тіркеліп, еліміздегі 20 миллионыншы тұрғын дүниеге келді.
Өткен жылы 110 мыңға жуық адамды жұмыспен қамту шараларымен қамтамасыз ету жоспарланса, бүгіңгі таңға 116 мың жаңа жұмыс орны қалыптасты (76,9 мың тұрақты). Өз ісін ашуға ниетті 1 687 адамға қайтарымсыз грант алған. Сонымен қатар 600-дей жастың жобаларын қаржыландыруға 2,5 пайызбен 3 млрд. теңгеге жуық несие таратылды.
Облыста үш аусымды және апатты мектептердің мәселесі 4 бағытта шешіліп жатыр. Бюджет және «Білім инфрақұрылымын қолдау қоры» арқылы жалпы 35 мектептің құрылысы жүргізілуде (10 300 орын).
«Жайлы мектеп» жобасы шеңберінде 3 жылда жалпы 63 мектеп салынады (49 мың орын). Өткен жылы 29 мектептің құрылысы басталып, осы жылы аяқталады. Қалған 34 мектеп 2025 жылы тапсырылады. Жеке инвестиция есебінен 35 мектеп салынды (6 230 орын). Шалғайдағы елді мекендерде тұратын оқушыларды тасымалдау үшін арнайы жабдықталған 101 автобус сатып алынды. Мемлекет басшысының тапсырмасына сәйкес 1-4 сыныптағы 200 мың оқушыны тегін ыстық тамақпен және мектептердің қауіпсіздігін қамтамасыз ету мәселесі толық шешілді. Өткен жылы бірінші рет осы мақсатта 12 млрд. теңгеден астам қаражат бөлінді. Облыста осы жылы «Ауылда денсаулық сақтауды жаңғырту» ұлттық жобасы аясында ауылдарда 49 жаңа медициналық нысан салынады. Өткен жылы 22 денсаулық сақтау нысаны салына бастады. Жыл соңына дейін 14 денсаулық сақтау нысаны пайдалануға берілді.
Естеріңізде болса, өткен жылдың қараша айының соңында Дархан Сатыбалды орталық коммуникациялар қызметі алаңындағы арнайы брифингте өңірдің даму барысы туралы баяндаған болатын.
«Ең үлкен облыс Түркістанның әлеуметтік-экономикалық ахуалы бүтін республикаға әсер етер күшке ие. Өйткені Оңтүстік облыс географиялық тұрғыда қолайлы орналасқан, ондағы халық тығыздығының деңгейі жоғарғы және кейінгі жылдары қолға алынған іргелі бастамалар біршама. Өңірдегі аса өзекті мәселелердің көшін инфрақұрылым мен әлеуметтік ахуал бастайды. Бәріне бірдей бюджет қаржысын жеткізу оңай емес, бірақ біз әркез ұтымды шешімдер қабылдауға тырысып келеміз», деді облыс әкімі.
Облыстың әлеуметтік-экономикалық дамуына келетін болсақ, оң өсім бар. Жалпы өңірлік өнім көлемі 3 трлн теңгеден асты. Өнеркәсіп өнім көлемі 2 пайызға артып, 758 млрд теңгені құрады. Өсімге негізінен сүт, тоқыма және электр жабдықтары өндірісі үлес қосты. Бұл ретте Түркістан облысы бөлінгенде негізгі өндіріс орындары Шымкент қаласы аумағында қалып қойғанын атап өткен жөн. Осыған байланысты, облыс бюджеті толықтай республикалық бюджет трансферттеріне тәуелді болып тұр. Қазір облыс өнеркәсібінің негізін тау-кен, яғни уран өндірісі құрайды.
Өңір басшысының айтуынша, «ҚазАтомпром» ұлттық компаниясы Созақ ауданында күкірт қышқылын өндіретін зауыт салуды жоспарлап отыр. Құны 100 млрд теңге болатын жобаның жүзеге асуы аймақта 250 жаңа жұмыс орнын ашуға септігін тигізбек. Қазір жер телімі анықталып, компания техникалық-экономикалық негіздеме әзірлеуге кіріскен. Облыстың өзіндік кірісін арттыратын бұдан өзге бірнеше жобадан хабардар етті. Нақтыласақ, бұлар – «Ocean Energy Company» ЖШС-ның Қазығұрт ауданында Каскад ГЭС құрылысы, «Эко-Культура» АӨХ-нің Келес ауданындағы жылыжай кешенін салуы, «Standard Petroleum&Cо» ЖШС-ның Ордабасы ауданында мұнай өнімдерін өңдеу зауыты, «ARM WIND» ЖШС-ның Отырар ауданында күн электр стансасының зауыты, «Састөбе химиялық кешені» ЖШС-ның Түлкібас ауданындағы каустикалық сода, ПВХ, кальций карбиді, әк цемент өндіру зауыты бар. Сонымен қатар бұл ауданда газ электр стансасының, Сауранда күн электр стансасының, Созақта фосфорит кендерін өңдеу зауытының құрылысы жоспарға кірген. Облыс басшылығы Сайрамда бу-газ қондырғысын салуды да ойластырып отыр.
Әкімнің сөзінше, жобаларды іске асыру есебінен өзіндік кірістерді алдағы 5 жылда қосымша 100 млрд теңгеге көбейту болжанады. Сондай-ақ өңдеу өнеркәсібінде 20 жобаны жүзеге асыру жоспарланса, бүгінде 10 жоба іске қосылған.
Жалпы, елдің экономикалық драйвері болуға қабілетті әрі лайық ауыл шаруашылығы саласы бұл облыста да қарқынды даму жолына түсіп келе жатыр. Өңірде өндірілген ауыл шаруашылық өнімдері құнының 1 трлн теңгеден асуы сөзімізге дәлел және бұл көрсеткіш арқылы облыс республикада ең алдыңғы позицияда.
«Жыл басынан бері салаға 88,5 млрд теңге инвестиция тартылды. Егістікті әртараптандыру нәтижесінде көкөніс, бақша өнімдерінен рекордтық 3,3 млн тонна жиналып отыр. Нарықты отандық өнімдермен қамтамасыз ету мақсатында биыл 25 жобаны іске асыру көзделсе, жыл басынан бері нақты 22-сі іске қосылды. Салада жаңа технологиялар кеңінен қолданылуда. Қарқынды бау көлемі 5 405 гектарға жеткізілді. Нәтижесінде, өнімділік 5 есе артып, 350 центнерге дейін өнім жиналуда. Су үнемдеу технологиясы 31 788 гектарға, «Бір алқаптан жылына 2-3 өнім алу» жобасы 9 403 гектарға енгізіліп, суды 2 есе үнемдеуге мүмкіндік берді», деді әкім.
Жылыжайға қатысты да жылы жаңалықтар баршылық. Олардың жалпы көлемі бүгінде 1 640 гектарға жетіп, 140 мың тонна өнім жиналыпты. Бұған қоса 100 гектардан агроаймақ құрып, 2027 жылға дейін 500 гектарға жаңа жылыжай салу жоспарда бар. Қазір жылыжайларды бір орталықтан қатты отынмен қамтамасыз ету үшін арнайы кооператив құрылып, көмір өндірушілерден тікелей тасымалдау келісілген. Бұл ретте жылыжайларды жылыту шығындарының 20 пайызы субсидияланатынын да айта кетейік. Өткен жылы осы мақсатта 500 млн теңге бөлінген.
Брифингте аймақ басшысы мал шаруашылығының дамуы бойынша да ел бойынша алдыңғы қатарда екенін айтты. Мал басы және өнімділігі орташа есеппен 5 пайызға өсіп жатса, ет экспорты республикада көш бастап тұр. Экспортқа шығарылатын ірі қара мал етінің – 85 пайызы, ұсақ мал етінің 60 пайызы – осы облыстың еншісінде.
Сонымен бірге аймақ экономикасына мол ақша әкелуге әлеуеті бар мақта өндірісі саласын өркендету үшін мақта-тоқыма кластерін құру жобасы әзірленіп жатыр.
«Әлемдік ірі тоқыма компаниялармен өнеркәсіпті дамыту қоры арқылы бірқатар жобаны жүзеге асырып, мақта бағасына экспорттық тәуелділікті төмендетуді көздеп отырмыз. Мақта дақылын рентабельділігі жоғары дәндік жүгері дақылдармен алмастыру мақсатында «Жылына 150 мың тонна жүгері дәнін терең өңдеу зауыты» жобасы жүзеге асырылуда. Ал су шаруашылығын дамыту үшін «Тұран су» мемлекеттік кәсіпорынның жұмысын жүйелендіру есебінен каналдарды қалпына келтіру және төтенше жағдайлардың алдын алу жұмыстарын мерзімінде атқаруға қол жеткіздік. Нәтижесінде, бюджет қаржысы 28 пайызға үнемделіп, экономикалық тиімділігі 1,5-2 есе жоғары болды. Сондай-ақ екі ірі су нысаны толық пайдалануға берілді. Сыйымдылығы 18 млн текше метрді құрайтын «Кеңсай-Қосқорған-2» су қоймасы салынып, нәтижесінде, жылына қосымша 34 млн текше метр ағын суды жеткізуге мүмкіндік ашылды. Түркістан магистралды каналының 59 шақырымын бетондау арқылы жылына 60 млн текше метр ағын су үнемдеуге қол жеткізілді. Бұдан бөлек, Түркістан қаласы өңірлерінде ағын су тапшылығын түбегейлі шешу үшін, «Боралдай», «Бәйдібек ата» су қоймасын салу жобалары әзірленіп, тиісті жұмыстар жүргізілуде», деген еді брифингте аймақ басшысы.
Облыс экономикасына тартылған инвестиция көлемі де өсіп келеді. Нақтыласақ, 1,4 есе көбейіп, 751 млрд теңгеден асқан. Оның 500 млрдтан астамы – жеке инвестиция болса, 178 млрды – бюджеттік инвестиция. Бұл орайда тікелей шетелдік инвестициялар көлемінің 225,3 млн доллар болғанын және жалпы құны 3,3 трлн теңгені құрайтын 194 инвестициялық жобалардың пулы қалыптасқанын қаперге салып өтті.
Кәсіпкерліктің дамуы да – басты назарда. Бүгінде кәсіпкерлік субъектілерінің саны 28 мыңға артып, жалпы 213 мың бірлікті құрап тұр.
«Жыл басынан бері 1 трлн теңгеден астам өнімі шығарылды. Кәсіпкерлер 21,3 млрд теңгеге жеңілдетілген несиемен қамтамасыз етілді. Келесі жылы несиелендіру көлемін 40 млрд теңгеден асыруды межелеп отырмыз. Шағын және орта бизнесті қажетті инфрақұрылыммен қамтамасыз ету үшін Сауран ауданында 30 гектар аумақта шағын өнеркәсіптік аймақ жобасы іске асырылып жатыр. Жобаға сәйкес алдағы 3 жылда 42 өндірістік ғимарат салынады. Қазір 11 өндірістік ғимараттың құрылысы жүргізіліп, кәсіпкерлерге жеңілдетілген талаптармен ұсынылды. Өз ісін бастауға ниет білдірген азаматтарға «Түркістан» кәсіпкерлерге қызмет көрсету орталығы» арқылы 20 мыңнан аса қызмет түрлері тегін көрсетілді», деді әкім.
Аймақтағы туризм ахуалы да тәуір. Облыс басшылығы осы саланы дамыту үшін негізгі үш бағытты айқындады. Біріншісі – экологиялық туризм бағыты. Табиғи аумақтарға келушілер саны 2 есе артқан (2022 жылғы 74,9 мың адамнан 2023 жылы 123,1 мың адамға).
«Жалпы, табиғи аумақтарда 99 демалыс орны, 62 қонақ үй, 12 шипажай орналасқан. 30 туристік маршрут құрылды. Емдік-сауықтыру туризм бағытымен облыста 72 емдеу-сауықтыру орны жұмыс істейді (8 мың төсектік орын). 142 мың адамға қызмет көрсетілді. Бұл алдыңғы жылмен салыстырғанда 21 пайызға көп. Тарихи-танымдық туризм бағытымен жыл басынан өңірімізге біркүндік келуші саны 868 мың адамды құрады. Туристік нысандарды қажетті инфрақұрылыммен қамтамасыз ету мақсатында жалпы құны 34,4 млрд теңгені құрайтын 10 жоба жасалып жатыр», деп ақпарат берілген болатын.
Инфрақұрылыммен қамту да қағаберіс қалмайды. Қазір облыстағы орталықтандырылған ауыз сумен қамтылған елді мекендердің жалпы саны 719-ға жетіп, қамту деңгейі 86,4 пайызды құрап отыр.
«Биыл қосымша 20 елді мекенге жаңадан ауыз су құбыры салынады, 11 елді мекеннің тозығы жеткен су жүйелері жаңартылады. Нәтижесінде, қамту деңгейі 88,6 пайызға жетеді. Қалған елді мекендерді алдағы 3 жылда толық қамту жоспарланып отыр. Сонымен бірге, 465 елді мекенге газ жүргізіліп, қамту деңгейі 56 пайызға жетті. Биыл 63 нысанның құрылысы аяқталып, қосымша 52 елді мекен табиғи газға қосылуға мүмкіндік алады. Нәтижесінде, жалпы газбен қамтылған елді мекендер саны 517-ге жетіп, қамту деңгейі 63 пайызды құрайды», деді өңір басшысы сол брифингте.
Күні кеше Түркістан облысының әкімі Дархан Сатыбалды облыс орталығында салынып жатқан көкөніс сақтау қоймасы мен «Brownfield» үлгісіндегі өндірістік парктің құрылыс алаңында болды. Жұмыс барысын бақылап, жауапты тұлғаларға нақты тапсырмалар берді. 1 га жерде орналасқан қоймада маусымына 4000 тонна көкөніс сақталады. Қазан айында құрылысы басталған маңызды нысан 2024 жылдың 2-тоқсанында аяқталмақ.
Өңір басшысы Дархан Сатыбалдының тапсырмасына сәйкес «Түркістан» ӘКК» АҚ-на Сауран ауданының аумағында көкөніс сақтау қоймасын салу жөніндегі инвестициялық жобаны іске асыру тапсырмасы берілген болатын. Жобаның мақсаты – көкөністерді сақтаудың заманауи кешенін құру. Осылайша маусымаралық кезеңде көкөністер – қырыққабат, пияз, сәбіз, картоп бағасының қолжетімділігін қамтамасыз етеді. Осыған сәйкес, Шаға ауыл округінен арнайы жер телімі бөлінді. Жоба құны – 1,4 млрд.теңге.
Бұл инвестициялық жобаның концепциясына сәйкес, қуаттылығы 4000 тонна көкөніс сақтау, оның ішінде 8 жеке тоңазытқыш сақтау камерасынан және 500 тоннаға арналған құрғақ қоймасын салу жоспарланған.
Сондай-ақ облыс әкімі Сауран ауданы, Шаға ауыл округіндегі Бершінтөбе ауылында салынып жатқан өндірістік парк құрылысы инвестициялық жобасының құрылыс барысын пысықтады. «Brownfield» үлгісіндегі өндірістік парк — өндіріс және қайта өңдеу нысандарын орналастыруға арналған толық жабдықталған, нақты белгіленген заңды құқықтары, қажетті инфрақұрылымы (электр, газ, сумен жабдықтау, су бұру, телефон байланысы) мен коммуникациялары бар жер учаскелері. Өнідірістік парктердің негізгі ерекшелігі мен артықшылығы – ұсынылған алаңдарда өндірістің кез-келген түрін орналастыру мүмкіндігінде.
Өндірістік паркты құру мақсаты – әртүрлі көлемдегі өндірістік компанияларды тарту арқылы (оларға қажетті тиімді, инновациялық өндірістік қуаттар мен заманауи форматтағы қойма үй-жайлар) олардың өзара әрекеттесуі негізінде үйлесімді өндірістік орта құру.
Бұл ретте, өндірістік парктерді құру шикізаттық емес секторды дамыта отырып, өндірістің инновациялық дамуына мүмкіндік береді. Жалпы ауданы – 30 гектар. Мұнда 42 өндірістік ғимарат орналасады.
Нысанды пайдалану мақсаты – өндірістік тоңазытқыш жабдықтарын шығару, фармацевтикалық өнімдерді дайындау, жылыжай кешенінің жабдықтарын шығару цехы, жиһаз дайындау, құрастыру және жаңбырлатып суғару жабдықтарын құрастыру және өндіру.
Түркістан облысының жиһаз өндірушілері үшін барлық қолайлы жағдай жасап, жиһаз кластерін дамыту қолға алынған. Сонымен қатар, Түркістан облысы аудандарының жергілікті атқарушы органдарымен бірлесіп, Жетісай, Мақтаарал, Келес, Сайрам, Шардара, Түлкібас аудандарында және Сарыағаш қаласында өнеркәсіптік парктер салу мүмкіндігін қарастырырылуда.
Жоба толыққанды іске асқанда 300-ден аса жаңа кәсіпорын қызметін бастайды. Нәтижесінде 1200-ден аса жаңа жұмыс орындары ашылады.
Д.Айбар
