ТҮРКІСТАН МУЗЫКАЛЫҚ ДРАМА ТЕАТРЫ – ЕҢ ЖАС ТЕАТР

456

«Өткен жылға өкпе жоқ, келер жылдан үміт көп» деген тәмсіл бар-ды. Иә, өткен жылы қаламыздағы бірқатар мекемелер мен мәдени ордалар үшін табысты жыл болғаны анық. Солардың бірі де бірегейі – Түркістан музыкалық драма театры. Біз театрдың көркемдік жетекшісі Айнұр Көпбасаровамен тілдесіп, бірер сауалымызды қойғанбыз.

– Айнұр ханым, «Үздік театр» атануларыңызбен құттықтаймыз! Жалпы, өткен жыл Сіз үшін, ұжымыңыз үшін несімен ерекшеленді?

– Түркістан музыкалық драма театры – ең жас театр. Соған қарамастан, театр әлеміне тың жаңалық әкелуімен ерекшеленді. Түркістан музыкалық драма театрының өзіндік қолтаңбасы бар, оның спектакльдері ерекше, несімен? Қазақстанға танымал актерлердің біздің сахнада бас қосуымен, әлемге белгілі режиссерлердің біздің театрда спектакль қоюымен, мультимедиялық тұрғыда озық форматты пайдаланумен, жарықпен жоғары деңгейде қамтамасыз етумен, күрделі декорацияларды пайдалану, сахна киімдерінің жиынтығын аса талғампаздықпен саралауымен ерекшеленді.

Алғашқы қойылымымыз «Бөрте» барша қазақстандық көрермендерге таныс. Одан кейін аз уақыттың ішінде «Махаббат мұнарасы», «Фариза», «Триптих» және «Қорқыт туралы аңыз» пластикалық қойылымымен толықты. Өздеріңізге белгілі жақында ғана «Мағжан» спектаклі түркістандық көрермендерге жол тартты.

Осы спектакльдерге келетін тұрақты көрермен қалыптасты. Жергілікті көрермендер мен қатар республика көлемінен көрермендердің театрымыздың қойылымдарына арнайы келіп көруі- елімізде театр мәдениетінің жандануының көрінісі.

Өткен жылы Қазақстан Республикасы Мәдениет және Өнер саласындағы «ҰМАЙ» тұңғыш ұлттық сыйлығы тағайындалды. Осы сыйлыққа өтінім берген 400 өнер ордасы арасынан топ жарып Түркістан музыкалық драма театрының, театр өнері номинациясы бойынша «Үздік музыкалық-драмалық спектакль» номинациясын жеңіп алуы «ерекшелік» немесе «ерлік» деп айтар едім. Финалға шыққан үздіктер қатарында «Бөрте» мен «Қорқыт туралы аңыз» спектаклі болуы, оның ішінде «Бөрте» қойылымының үздік атануы бір жарым жылдық тарихы бар театрға аз олжа емес, Бұл еліміздің өнер саласы бойынша тарих бетінде қалатын театр жетістігі.

Сондай-ақ, Түркістан музыкалық драма театры «Бөрте» спектаклі бойынша Дулат Исабековтің 80 жас мерейтойына орайлас өткізілген ІІ халықаралық «Исабеков әлемі» атты театр фестивалінің бас жүлдесін, Тикетонның 10 жылдығына арналған «Тикетон премия 2022» байқауында «Жылдың үздік премьерасын», «Қорқыт туралы аңыз» спектаклі бойынша Шолпан Жандарбекованың 100 жылдығына арналған Қазақстан драма XXVIII Республикалық фестивалінде «Айырықша пластикалық шешім» номинациясы бойынша жүлдені жеңіп алдық.

Түркістан музыкалық драма театрының көрермендері республиканың түкпір-түкпірінен болғандықтан басқа өңірлерге шақырту да жиі түсіп жатады. Әзірге «Бөрте» спектаклі Алматы театрында және Қалибек Қуанышбаев атындағы мемлекеттік академиялық қазақ музыкалық драма театрында, «Қорқыт туралы аңыз» пластикалық спектаклі Астана опера және Қалибек Қуанышбаев атындағы мемлекеттік академиялық қазақ музыкалық драма театрында қойылды.

Астаналықтар мен алматылықтар үшін екі күн қатарынан қойылған Түркістан музыкалық драма театрының қойылымдарында ине шаншар бос орын болмады. Билет сатылымға шығарылған күні-ақ өтіп кетті. Бұл біздің театрымызға деген көрерменнің зор құрметі деп есептедік.

Біздің театр бір жылдың ішінде 31 қойылым 18000-нан астам көрермен жинады. Бұл да өткен жылдың ерекшелігі.

–Келер жылдан күтесіз?

– 2023 жылға Гогольдің «Шинель» повесінің желісі негізінде Фархад Молдағалидің инсценировкасы сахнаға дайындалып жатыр. Одан бөлек те көптеген қойылымдарды жоспарлап жатырмыз. Алдын ала жайып салмай құпия ұстайық. Театр репертуарында өткен жылғы спектакльдерден де маңыздырақ, терең тақырыптарды қарастыратын тың дүниелер пайда болатынына сенімдіміз.

– Түркістандықтарға, оқырмандарымызға деген ізгі тілегіңіз…

– Театр – тірі организм. Актер мен көрермен арасындағы байланыс сахнаға жан бітіреді. 2023 жылы өнердің құдіретін сезінетін көрермендер қатары өсуін, мәдениеті келіскен ортаның қалыптасуын, театр жанашырларының көбеюін тілеймін! Жаңа жылда отбасыларыңыз аман, денсаулықтарыңыз мықты, өнер ордасы театрға деген тыныстарыңыз әрдайым ашық болсын!

“Түркістан музыкалық драма театры” 2021 жылдың 11 мамырында Елбасы Нұрсұлтан Назарбаевтың қатысуымен ашылған. Театр құрылысы 2019 жылы басталып, 2020 жылдың соңында аяқталған. Театр 4 қабаттан тұрады, аумағы 11 000 шаршы метрді құрайды, көрермен залы 511 адамға арналған. 2021 жылдың 16 сәуір күні белгілі продюсер, «Фариза» спектаклінің авторы Айнұр Көпбасарова театрдың директоры және көркемдік жетекшісі болып тағайындалды. Театр ұжымы негізінен А.Я.Ваганова атындағы орыс балетінің академиясы мен А.Селезнев атындағы Алматы хореографиялық училищесін бітірген жас балет әртістерінен тұрады. “Түркістан музыкалық драма театрындағы” алғашқы қойылым 2021 жылдың 9 қазанында өткен. Театр премьерасы драматург Дулат Исабековтың “Бөрте” спектаклімен басталады.

Айта кетсек, алғашында театрда сахнадағы əрекет өз кезегінде хор арқылы, немесе түрлі басқа да іс-қимылдармен толықтырылып, комплексті тұрғыда алғанда, үлкен гармониялық аура тудырған. Көбінесе, ашық аспан астында өткен қойылымдарды көрермен жартастардың үстінде, арнайы жасалған биік құрылыстардың үстіне отырып көргенін сол заманнан қалған сəулет құрылыстарынан білеміз. Сондай-ақ ежелгі театр тек Грекия жерінде ғана емес, сондай-ақ көптеген ежелгі шығыс елдерінде, Үндістан, Қытай, Индонезия, Жапония секілді елдерде кеңінен етек жайғаны да белгілі. Орта ғасырдағы Еуропада халықтық театрдың рөлін кезбе əртістер ойнаған. Ал Еуропадағы тұңғыш кəсіпқой театр Италия маскалар комедиясы екені тарихи жазбаларда кездеседі.

Театр сонау көне Грекияда пайда болып, əртістердің ойыны, музыкалық нөмірлер, поэзия, проза, дизайн секілді бірнеше өнерлерді қамтығаны аталып өтілді. Театр осындай жан-жақтылығымен де құдыретті. Яғни бірнеше адамзаттық өнерлерді бір жерде топтастыру, ұйыстыру осындай үлкен өнердің тууына себепші болып отыр. Мысалға алатын болсақ, қойылымдағы əрбір деталь өте маңызды рөл атқарады, əртістің қимылы, табиғаты, болмысы, сөзіне оның киімі, қолданатын заттары үйлесімді болуы керек. Ал жалпы театрдың мазмұнына, мəніне оған сəйкес композиция, музыка дұрыс таңдалуы тағы бар. Мысалы, осы детальдардың үйлесімін қазақ қойылымдарының ішінде «Ай-Қарагөз» қойылымынан көруге болады. Т.Шапайдың «Дариға – дəурен» əнін қойылымға дөп түсірген.

Композитордың өмір сүретін дəуірі мен оқиғаның өрбитін кезеңі бірғасырдан астам уақыттай болады. Алайда, бұл ешқандай кедергі болмай, сол қойылым мен əн тамаша үйлесіп тұр. Бұл жерде музыкалық режиссердің еңбегін атап өту керек. Немесе «Қызыл орамалды шынарым» қойылымындағы қырғыз əні де тамаша сəйкестендірілген. Спектакль бастан аяқ қазақ тілінде болса да, сол əн арқылы қырғыз халқының рухын сезінгендей боласың. Шыңғыс Айтматов есіңе түседі. Қырғыз қойылымында отырғандай сезінесің. Ал сахнаның сәнделуінің өзі – бір өнер. Сондықтан театр өнері барша өнердің ұйысқан жері деп сеніммен айта аламыз.

Театр қойылымдары пьесаның мəтіні бойынша, режиссердің, əртістің, суретшінің, композитордың жұмысынан құралады. Жалпы қойылымның негізі драматургиядан басталады. Тіпті қойылымда мүлдем сөз болмағанның өзінде мəтін өте қажет деталь. Ал сол драматургияны сахналау – кəдімгі бір тілден екінші тілге аударғандай процесс. Ал оның көрерменге жетуі мүлдем басқа жағдай.

Осы арада театрдың бірнеше түрге бөлінетінін айта кетейік: драмалық, опералық, балет, пантоним, қуыршақтар театры, көлеңкелер театры, жəне басқалар. Олардың əрқайсысының өзіне тəн детальдары, ерекшеліктері, элементтері, талғамы бар. Сондай-ақ əрқайсысы өзінің типіне, мəніне, қойылуына, орындалуына байланысты əртүрлі формаларға да бөлінеді. Оларды тізбелейтін болсақ, оннан асады. Біздің мақсатымыз, олардың əрқайсысына жеке тоқталып, мəнін ашу емес, тек театр өнерінің басты детальдарына тоқталу болғандықтан, бұл тақырыпты тағы бірде қаузаған жөн шығар.

Ендігі кезекте, театрдың адам өміріне байланысы, рухани əлемге байланысы жайында әңгімелемекпіз. Шын мəнінде қарасақ, Жүсіпбек Аймауытов  айтқандай «… театр деген нәрсе ермек емес, көңіл көтеру де емес, ол – үлгі, ол – тәрбие, өнер орны». Иə, рас, себебі, онда ізгілік пен махаббат, зұлымдық пен қиянат секілді қасиеттердің арақашықтығын, олардың айырмасын көрсетеді. Зұлымдықтарды сынай отырып, адамдарға ізгілік жолын, имандылық жолды көрсетеді. Театр өнерін жинақтаушы, ұйыстырушы, тек қана əртістер мен режиссерлер, суретшілерді, драматургтарды, композиторларды ғана емес, сонымен қатар көрерменмен диалог тудырушы өнер ретінде тану керек. Бұл өте маңызды. Жалпы театр өнері тек көрерменді ғана емес, сол өнер адамының өзін, тіпті əлемді өзгертеді. Мүмкін өнердің мақсаты да осы шығар: адамды өзгерту жəне əлемді тану.

Айтпашқы, 27 наурыз – халықаралық театр күні. Бұл күн – театр қайраткерлерінің кәсіби мерекесі ғана емес, күллі өнерсүйер қауымның төл мерекесі. Сахна саңлақтарының кәсіби мейрамы 1961 жылдан бері тойланып келеді.

 

Сұхбаттасқан: Әтіргүл ТӘШІМ.