Қазақстан Республикасы Президенті Қасым-Жомарт Тоқаев халыққа жолдауында еліміздегі еңбек ресурстарының балансын есепке алудың тиімді әдістемесін әзірлеуді, сондай-ақ еңбек ресурстарының тапшылығы бар өңірлерде Үкіметке көші-қон үдерісін басқару үшін пәрменді шаралар қабылдауды тапсырған болатын. Бұл бойынша үкімет “Қуатты өңірлер – ел дамуының драйвері” ұлттық жобасын қолға алған еді. Осы тапсырма негізінде бүгін еңбек ұтқырлығын арттыру бойынша Оңтүстік өңірінің халқын Солтүстікке көшіруді қалыптастыруға бағытталған жүйелі жұмыстар атқарылуда.
Осы мақсатта бүгін «Отандастар қорының» Солтүстік Қазақстан облысы бойынша өкілі Әлфараби Мыңбай, ішкі көші-қон мәселесімен айналысатын «Tauekel» қоғамдық ұйымының төрағасы Бурахан Даханов, Ақжар ауданының Халықты жұмыспен қамту орталығының басшысы Бауыржан Баржанов арнайы Сарыағаш ауданындағы Жартытөбе, Ынтымақ ауылдарының тұрғындарымен кездесу өткізді. Жиында тұрғындар тарапынан коммуникация, жұмыс орындары, егіншілік жерлері жөнінде сұрақтар қойылып, тиісті жауаптар берілген.
Кездесу барысында Бауыржан Баржанов қоныс аударғанда көрсетілетін әлеуметтік көмектерге тоқталды. Көшкен жағдайда 5 жыл келісімшарт жасалатынын ескеріп, нақты қадам болғаны жөн деген пікірін айтты. Сонымен қатар, “Серпін” бағдарламасы бойынша толыққанды ақпаратпен “Отандастар қорының” сарапшысы Мыңбай Әлфараби мәлімдеп, мектеп түлектерін теріскейде орналасқан университеттерге оқуға шақырды.
Одан бөлек, «Tauekel» ұйымының төрағасы Бурахан Дақанов солтүстік өңіріне қажетті мамандықтармен таныстырырып, қоныс аударғандардың тек жеке мақсатта ғана емес, ел үшін маңызды екендігін түсіндірді. Оның айтуынша өңірге медицина, білім, кәсіпкерлік, өнеркәсіп, ауыл шаруашылығы салаларымен айналысатын мамандар ауадай қажет. Сондай-ақ, қоныс аударушыларға мемлекет бекіткен көмектен бөлек басқа да қолдауларды көрсетуге дайын екендіктерін жеткізді.
Сонымен қатар, «Қуатты өңірлер – ел дамуының драйвері» Ұлттық жобасы аясында арнайы насихатшы топ Келес ауданының тұрғындарымен кездесу өткізді. Олардың қатарында Түркістан облыстық мәслихат депутаты әрі солтүстік көшін алғаш бастаушылардың бірі Жаңабай Ағабеков, «Отандастар қорының» Солтүстік Қазақстан облысы бойынша өкілі Әлфараби Мыңбай, «Tauekel» қоғамдық ұйымының төрағасы Бурахан Даханов, Солтүстік Қазақстан облысы Ақжар ауданының Халықты жұмыспен қамту орталығының басшысы Бауыржан Баржанов, Түркістан облыстық жұмыспен қамтуды үйлестіру және әлеуметтік бағдарламалар басқармасы басшысының орынбасары Нұржан Нұрашов бар.
Олар 142 мыңнан астам тұрғыны бар Келес ауданының тұрғандарымен кездесіп, Солтүстік өңірге көшкен азаматтарға мемлекет және қоғамдық ұйымдар тарапынан қандай қолдаулар көрсетілетінін баяндады. Сондай-ақ, көшуге ниетті азаматтарға қажетті құжаттар тізімі түсіндірілді.
– Солтүстіктегі қазақ мектептерінің жабылмай аман қалуы көшіп барған бір отбасыға байланысты. Сондықтан теріскей өңір салқын деп жүрексінудің қажеті жоқ. Өздеріңіздей адамдар тұрып жатыр. Қайта қан қысымы сынды дерті азаматтарға ол жақтың ауа райы шипа. Сондай-ақ, жұмыс күші де тапшы. Кез келген азамат жұмыс таба алады. Солтүстік өңірде медицина, білім, кәсіпкерлік, өнеркәсіп, ауыл шаруашылығы салаларымен айналысатын мамандар ауадай қажет. Қолынан іс келетін әрбір азаматты қуана қарсы аламыз. Бәсекелестік жоғары аймақта үй ала алмай, жұмыс таба алмай, малға жайылым, егінге суармалы жер таппай жүрсеңіз, Солтүстікке келіңіз, – деді Б.Даханов.
Одан соң, «Қуатты өңірлер – ел дамуының драйвері» ұлттық жобасын насихаттаушы топ Мақтарал ауданында болды. Ауданда 134 мыңға жуық халық тұрады.
Ауданның халықты жұмыспен қамту орталығы мен “TAUЕKEL” республикалық қоғамдық ұйымының ұйымдастыруымен Мырзакент кентінде орналасқан “Мақтаарал” мәдениет үйінде өткен іс-шараға аудан әкімінің орынбасары А.Ешанқұлова, аталған қоғамдық ұйымның төрағалары мен өкілдері, “Amanat” партиясының аудандық филиалының төрағасы М.Сәрсенов, “Халықты жұмыспен қамту орталығы” КММ-нің директоры Мұхтар Әжіқабылов және аудандық мәслихат депутаттары қатысты.
Кездесу барысында делегаттар солтүстік өңірлерге көшуге арналған мемлекеттік бағдарламалар туралы кеңінен түсіндіріп, мәліметтер берді. Сонымен қатар, солтүстік өңірлердің географиясы, көшіп барған жағдайда ұсынылатын жеңілдіктер туралы айтып өтті.
“Отандастар қорының” сарапшысы Мыңбай Әлфараби солтүстікке қоныс аудару бойынша пікірін білдірді.
– «Серпін» бағдарламасы тоқтап қалу алдында. Оның себептерінің бірі, солтүстікке бағдарламамен барған жас мамандар бірден үйрене алмайды. Оларға моральдік демеу беретін ата-аналардың рөлі өте маңызды. Ұрпағының қиналғанын қаламағандықтан балаларына елге қайта сал дейтіндер бар. Керісінше, жас мамандарға қолдау беріп, теріскейде қалуына себепші болуы керек. Сіздерде бір сыныпта 28-30 бала болса, бізде 5-7 оқушы болады. Демек, білім беру сапасы да басқаша, – деді ол.
“TAUEKEL” ұйымының төрағасы Бурахан Дақанов еліміздің солтүстік өңірлерін қазақиландыру ауқымды іс әрі ортақ міндет екенін атап өтті.
– Статистикалық мәліметтерге сүйенсек, елімізде 3,2 млн-ға жуық оқушының 530 мыңы Түркістан облысынан. Жабылуға шақ қалып отырған мектептерді аман алып қалу үшін адамдар көшіп баруы керек. Солтүстікті қазақиландыру – ортақ міндет. Соны бәріміз сезінуіміз қажет, – деді ол.
Айта кетейік, делегацияның 5 күнге жоспарланған жұмыс сапарын Мақтаарал, Жетісай, Сарыағаш, Келес, Қазығұрт, Төлеби, Сайрам және Ордабасы аудандарында өткізу жоспарланған.
Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев «Жаңа Қазақстан: Жаңару мен Жаңғыру жолы» атты жолдауында айтқандай, «қағаз бетінде ғана жүзеге асырылған, бірақ шындыққа еш жанаспайтын жалған табыстарға масаттанып отыратын заман келмеске кетті. Халыққа көпірме сөз, бос уәде емес, көзбен көріп, қолмен ұстауға болатын оң өзгерістер керек». Жасыратыны жоқ, елімізде көп мәселелерді қағаз жүзінде қатырып-тындырып, ал іске келгенде ақсап тұрған жайттар аз емес. Солардың ішінде өзекті әрі кезек күттірмейтін мәселелер де жетерлік. Атап айтар болсақ, халықты сапалы ауыз сумен қамту, тұрғын үй мәселесі, жолдардың сапасы сынды шешімін таппаған мәселелер өте көп. Осы аталған мәселелер негізінде өткен жылы «Қуатты өңірлер – ел дамуының драйвері» ұлттық жобасы қолға алынған болатын. Аталған жоба тұрғындар үшін қолайлы өмір сүру ортасын құруға бағытталған. Яғни осы бағдарлама шеңберінде 2025 жылға дейін нақты жоспарлар бекітіліп, кезең-кезеңімен шешімін табады деп күтілуде. 5 жылдық жоспар базалық көрсетілетін қызметтерге тең қол жеткізу және көлік байланысын қамтамасыз ету атты екі бағыттан тұрады. «Қуатты өңірлер – ел дамуының драйвері» ұлттық жобасының мақсаты – базалық қызметтерге халықтың тең қолжетімділігін қамтамасыз ету, тұрғын үй-коммуналдық жағдайды жақсарту әрі тұрғын үй құрылысын дамыту, сондай-ақ көліктік байланысты қамтамасыз ету және елдің көліктік-транзиттік әлеуетін жоғарылату есебінен азаматтардың қолайлы өмір сүру ортасын құру. Бұл үшін өңірлерді дамыту, «Нұрлы жер» тұрғын үй-коммуналдық шаруашылықты дамыту және «Нұрлы жол» инфрақұрылымдық даму мемлекеттік бағдарламасында белгіленген бағыттар аталған ұлттық жоба аясына топтастырылған.
«Экономикалық зерттеулер институты» АҚ Өңірлік зерттеулер орталығының директор Қайсар Нығметовтың айтуынша, ұлттық жобалардың мемлекеттік бағдарламалардан тұжырымдамалық айырмашылығы бар. Яғни, ұлттық жобалар бюджеттен қаржыландыруда басымдыққа ие болады. Ал бұған дейін мемлекеттік бағдарламаларды қаржыландыру көлемі индикативті түрде көрсетілетін және барлық уақытта бірдей ол мемлекеттік бюджетте қарастырылмайтын.
2021-2025 жылдары жобаны жүзеге асыруға 7 млрд 567 млн теңге жұмсалады. Оның 4 млрд теңгесі республикалық бюджеттен, 785 млн теңгесі жергілікті бюджеттен алынады. Ал қалған 2 млрд 759 млн теңгесі бюджеттен тыс қаражат есебінен болмақ. Бұған қоса, ұлттық жобалар нақты міндеттер, көрсеткіштер, іс-шаралар мен жобалар жинақталған жинақы құжат саналады. Сондай-ақ ұлттық жобада жауапты орындаушыны, мемлекеттік органдардан, өңірлер мен квазимемлекеттік ұйымдарда қоса орындаушыларды көрсете отырып, белгіленген мерзімде нәтижелелерге қол жеткізуге дербес жауапкершілік жүктелген. Айта кетерлігі, ұлттық жобаларға жүйелі мониторинг жүргізу мақсатында Ұлттық жобаларды мониторингілеу жөніндегі кеңсе құрылған. Кеңсеге ҚР Премьер-министрі жетекішілік етеді.
Ұлттық жобаның Негізгі қызметтерге тең қолжетімділік және Көліктік байланысты қамтамасыз ету деп аталатын 2 бағыты бар. Ең бірінші кезекте ұлттық жобалар есебінен өңір тұрғындары үшін барынша өзекті мәселе шешілетін болады. Айта кетерлігі, инфрақұрылымды кешенді дамыту бағыты 16 мың шақырым сумен жабдықтау және кәріз желісін салу мен қайта құруды, 46 топтық су құбырын қайта құруды, 785 шақырым ағынды кәріз желісін және ирригациялық арық жүйесін жаңартуды; 7,7 мың шақырым инженерлік желілерді жаңғырту және реконструкциялауды; 1 163 көпқабатты тұрғын үйді жөндеуге бюджеттік кредит беруді қамтиды. Осы көзделген мақсаттар жүзеге асырылған жағдайда 2025 жылға қарай ауыз сумен толық қамтамасыз етуге, қалалардағы ағынды суларды 100 пайыз тазартуға қол жеткізіледі.
Ұлттық жобада облысішілік, елді мекендер мен облыс, аудан орталықтары арасындағы ішкі көлік желісін дамытып, өңірлердің өзара байланысын арттыру және аумақтардың сыртқы байланысын күшейту көзделеді.12 мың шақырым жолдарды салу және қайта жаңарту есебінен 25 мың шақырым республикалық автомобиль жолын жаңғырту аяқталады. Жергілікті маңызы бар 27 мың шақырым автомобиль жолдарын салу және жөндеу есебінен олардың қанағаттанаралық жағдайдағы үлесі 95 пайызға дейін артады. Сонымен қатар жоба аясында жол бойындағы қызмет көрсету нысандарының барлығын ұлттық стандартқа сай келтіру жоспарланған. Яғни олардың саны 1,8 мыңнан 2,3 мыңға дейін көбейеді. Сыртқы байланыстарды күшейту және көлік әлеуметін дамыту мақсатында «Достық-Мойынты» темір жол тармағының екінші жолын салу және электрлендіру есебінен «Қытай-Еуропа-Қытай» бағдарының өткізу қабілетін 5 есе арттыру көзделген. Сондай-ақ Сарыағаш стансасының өткізу қабілетін арттыру үшін «Дарбаза-Мақтаарал» темір жол желісі салынады. Ол жүк тасымалдау мерзімін 1,5 есе қысқартуға мүмкіндік береді. Өңіраралық инфрақұрылымды және сыртқы байланысты дамыту мақсатында 5 әуежайдың инфрақұрылымы жаңартылады. Мұның барлығы 2025 жылға қарай транзит көлемін жылына 23,5 млн-нан 30 млн тоннаға, контейнерлер санын 876 мыңнан 1,6 млн-ға дейін арттыруға мүмкіндік береді. Ұлттық жобаны іске асырудың нәтижесінде негізгі қызметтермен, атап айтқанда сумен жабдықтаумен 100 пайыз және кәріз жүйесімен 100 пайыз қамтамасыз ету есебінен өңірлер арасындағы өмір сүру сапасындағы айырмашылық қысқарады деп күтіледі.
Толықтай алғанда, ұлттық жобаны жүзеге асыру қорытындысында 2025 жылы мыналар күтіледі:
– қалаларда сумен жабдықтау қызметтеріне 100 % қолжетімділікті қамтамасыз ету;
– ауылдарда сумен жабдықтау қызметтеріне 100 % қолжетімділікті қамтамасыз ету;
– барлық қаржыландыру көздері есебінен 236,7 мың отбасының тұрғын үй жағдайын жақсартуды қамтамасыз ету;
– қалаларда кәріз қызметтеріне 100 % қолжетімділікті қамтамасыз ет;
– ауыл тұрғындарын 90 % инфрақұрылымды жаңғыртумен қамтамасыз ету.
Ауылдық жерлерде әсер барынша анық байқалады. Өйткені, инфрақұрылымның барлық түрлерін жаңғыртуға арналған инвестицияның басым бөлігі «Ауыл – ел бесігі» жобасы аясында бағытталады. Жалпы, қалалардағы инфрақұрылымға қатысты ахуал біршама жақсы. Дегенмен, ірі қалалардың төңіректерін аббанттандыру, жауын суына арналған кәріздерді жаңғырту, «ескі орамдарды» қайта жаңарту және апатты үйлерді сүру проблемалары шешіледі.
