Түркістан музыкалық драма театрында қаламгер-драматург Ермек Аманшаевтың либреттосы бойынша «Қорқыт туралы аңыз» атты пластикалық спектаклінің премьерасы өтті. Қоюшы режиссері – ресейлік балетмейстер, өнертанушы Константин Семенов.
Түркі халықтарының ортақ рухани тұлғасы, жырау, қобызшы Қорқыт бабамыз туралы талай-талай сахналық қойылымдар түзіліп, көптеген суреткердің қаламгерлік һәм шығармашылық шабытына арқау болғанын санамалап, дәлелдеп жатудың өзі артық.
Алайда өнердің киелі бесігі саналатын Түркістандағы театрдың аталған қойылым тақырыбымен емес, сахналық формасымен, оның режиссерлік-қойылымдық жеткізу тәсілдерімен қызық болғанын баса айтуымыз керек. Елімізде би өнері (хореография) саласының жеткен жетістіктері жоқ емес, дегенмен әлі де дамытатын тұстары да бар. Әсіресе заманауи би өнері тәсілдерін қолданып, жоғары деңгейде шеберлік толғау – үлкен сұраныста.
ХХ ғасырдың басында хореографтар классикалық балеттің қағидаларынан толықтай бас тартып, жаңаша бағытта қозғалудың қажеттілігін мықтап ұқты. Осы кезеңде жалпы әлемдік сахна өнерінде жаңалыққа талпыныс, ізденістер дүмпуі байқалды. Би әлемінің негізгі тұлғасы – Айседора Дункан еркін пластикалық би өнерін насихаттады. Ол би, яғни адамның дене қимылдары арқылы көркем ой, сезім шарпылыстарын, рухани тартыстарды жеткізуге болатынын дәлеледеді.
Қойылым барысында эпикалық кеңдік, көшпенділерге тән нақыш, кескіндер байқалады. Мәселен, соғысу, шайқас сахналарын би-қимылмен жеткізудегі орындаушылық шеберлік, Қорқыттың алып өгізді бағындыратын сахнасы әдемі хореографиялық лексикамен берілген. Әсіресе көр қазып жатқандарды көрген Қорқыттың оларға қарсы тұрып, тағдырмен теке-тіреске түсіп, тау мен тасты қопарып, қамалды бұзып, өлімнен қашатын сахналары да би тілімен тартымды да, түсінікті кескінделген.
Қойылым режиссурасында екі мәселе назардан тыс қалып қойған. Біріншіден, Қорқыттың дүниеге келу сахнасына мықты екпін берілмеген. Екіншісі, Қорқыттың қарағаштың түбінен қобызды ойып алатын сахнасы да жеткілікті мөлшерде ойнатылмай қалған. Сондықтан қойылымдағы екі маңызды оқиға ашылмаған. Әсіресе қобызды қарағаштан ойып алатын тұсын физикалық-пантомималық қимыл-қозғалыстармен еркін жеткізуге мүмкіндік мол еді. Қара қобызды – ұлы түркілер өнерінің бастауы ретінде қабылдайтынымыз хақ. Оны қарапайым ғана түрде барып ала салғаны, оған қажетті мөлшерде екпін бермегені көңілімізге жаға қоймады. Қобыздың рәміздік мағынасын режиссер-хореограф әлі де қарастыра түсуі керек еді. Сонымен қатар, Қорқыттың жасы ұлғайған сайын оның пластикасы да өзгеріп отыруға тиіс еді деген ойымыз бар. «Мінәжат» дуэті (әртістер: Р.Шайхов, А.Ормонбек) мен Батыр мен сұлу (әртістер: Б.Дүйсенбаева, Е.Әубәкіров) жұптарының орындауындағы билер өте әсерлі шыққан. Нәзік дене қимылдары, құштарлық пен махаббатқа толы қозғалыстар спектакльдің лирикалық үнін күшейтеді. Алайда бұл екі көріністе негізгі Қорқыт желісінен ауытқып кеткендей әсерге бөледі. Қорқыт партиясын орындаған әртіс Е.Әбдіхалықтың даярлық деңгейі, жоғары шеберлігі айқын байқалады. Тылсым күш иесі Марту (әртіс А.Сыдығалиева) мен Қорқыт (Е.Әбдіхалықов) арасындағы өлім мен өмір үшін күрес көріністері, жақсылық пен жамандықтың, ақ пен қараның мәңгілік күресін еске салары сөзсіз.
Қобызшы Санджай Альмишевтің орындауындағы күңіренген қара қобыз сарыны спектакльдің құлақкүйін келтіріп, көрерменді қажетті бағытқа жетеледі. Қобызшы күй желісін сарнатқанда табиғи бір атмосфера туындап, бағзы замандардың елесіне енгендей болғанымыз сөзсіз. Бебеулеген күй бас құйқаңды шымырлатып, сананы билеп кетеді. Қорқыттың күйлерін орындау қашанда жоғары шеберлікті талап ететінін ескерсек, С.Альмишев аспаптың қасиетін, өнердің құдіретін мейілінше жетік білетін өнерпаз дей аламыз.
Режиссер-хореограф К.Семенов музыкалық партитура, либретто және хореография тұтастығына қол жеткізуге талпынған. Қойылым Қорқыт тақырыбын театрлық мәтін ретінде қарастырып, зерттеуге мол мүмкіндік береді.
Қорқыт бейнесін, оның арман-мұратын би тілімен жеткізген Түркістан музыкалық драма театрының бұл ізденісі – ұлттық кодымызды анықтауға бағытталған рухани жаңғыруымыздың үлгісі деп тануға болады. Спектакльдің болашақта өз көрермені болатыны сөзсіз.
