Қасым-Жомарт Тоқаев Қазақстанның туризм саласындағы әлеуеті жоғары екенін атап өтті. Сондықтан туризм саласына тың серпін беріп, мәселелерді кешенді түрде шешіп, қызмет сапасын түбегейлі жақсарту қажет. Жалпы, туризмнің болашағы зор екеніне кәсіпкерлердің көзі жетуі тиіс, – деді мемлекет басшысы.
Бүгінде Сарыағаш шипажайлары Түркістан облысындағы туризмнің бір бағыты ретінде дамып келеді. Түркістан облысында туризмді дамытудың үш бағыты қолға алынған: тарихи-мәдени, емдік-сауықтыру, табиғи орындары. Емдік-сауықтыру туризмі дегеніміз осы – Сарыағаш шипажайлары. Бүгінде елімізге және көршілес, одақтас мемлекеттерге кеңінен танымал Сарыағаш курортында орналасқан 53 шипажай сауықтыру бойынша түрлі қызметтер көрсетіп, минералды судың адам ағзасына әлсірене негізделген емдік процедуралар ұсынады. Бұлардан бөлек, бір балалар шипажайы, бір балалар лагері, бір демалыс базасы бар. Әрбір шипажайдың парақшасында қызметі туралы толық мәлімет, жолдама бағасы, осы бағаға кіретін қызметтер тізімі, фотосуреттері, байланыс телефондары және басқа пайдалы ақпараттар берілген.
Жалпы туризмді дамыту үшін саяхатшыларды орналастыратын заман талаптарына сай қонақүйлер қажет. Бүгінде Сарыағаш ауданында 21 қонақүй бар. Сондай-ақ, Сарыағаш ауданының әкімдігі басшылығының, яғни біздің араласуымызбен өткен жылға жоспарланған 2 қонақүйдің құрылыстары аяқталып, іске қосылды.
Былтыр аудан көлемінде туристік сала бойынша жалпы құны 230 миллион теңгені құрайтын үш жоба «Таң нұры» «Келес Арасаны» шипажайлары мен «Керуен» емдеу-сауықтыру орталығының қосымша ғимараты іске қосылып, 45 азамат тұрақты жұмыспен қамтылды. Нәтижесінде 2022 жылдың 10 айында аудандағы шипажайларға 80 мыңнан астам демалушылар келіп, қажетті емін алып, демалып қайтты. Былтыр 10 айда 68 мың адам болған, яғни бұл бағытта біршама өсім бар. Сарыағаш аудандық кәсіпкерлік және ауыл шаруашылығы бөлімінің басшысы Әлайдар Әмірхановтың айтуынша, Сарыағаш ауданында туризмнің болашағы зор. Сол себепті де туристік салаға тартылып жатқан инвестиция мол.
«Оңтүстік дегенде оның аграрлық облыс екені қатар айтылатын. Соңғы жылдары Түркістан облысының да бірден-бір дамуы осы туризммен жиі байланыстырылып жүр. Ал, Сарыағаш дегенде ең алдымен есімізге шипажайлар келеді. Ауданымыздағы емдеу-сауықтыру шипажайларын бұл күндері білмейтіндер кемде-кем шығар. Негізі Түркістан облысы құрылмай тұрып-ақ Сарыағаш өңірі Қазақстанымызға ғана емес, көршілес алыс-жақын шет елдерге шипалы суымен көбірек танылған. Қаншама адамдар жыл сайын Сарыағашқа келіп, жандарына дауа, дерттеріне шипа тауып жатады. Біздің ауданда қаншама шипажайлар бар болса да жұрт жалпылама Сарыағаш санаторий деп бір-ақ атайды. Біз де соған үйренгенбіз, санада солай қалыптасып қалған. Оның себебіне үңілу үшін шипажайдың шығу тарихын білу керек. Сондықтан қысқаша болса да айтпай болмас. «Сарыағаш» емдеу оңалту кешенінің қалыптасу тарихы 1946 жылы Орталық Азия мұнай барлау тресінің атақты геологы Адам Апшеронов басқарған топ қара алтын іздеп жүріп, бұрғылау барысында мұнайдың орнына өз бетінше атқылаған ыстық су шығуынан басталады. Геологтар іздегенін таппағаннан кейін кетіп қалған.
Олар ол кезде мұнайдан да бағалы құнды шипалы қайнар көзін ашқанын, оның кейін халық игілігіне айналатынын білмеген де шығар. Жер астынан шыққан су ыстық та, мөлдір және дәмді жұмсақ жағымды. Бұл жер Келес өзенінің түстік жағы Кереге тас маңынан 1,5 шақырым қашықтықта еді. Төңіректегі ауылдардың тұрғындары сол суды ішкеннен кейін асқазан, ішек сырқаттарынан айыққаны, жерді оя салып оған су толтырып, ванна қабылдаудан аяқ-қолдың қақсауынан, белдің шойырылуынан қол үзгендері байқалған, — дейді Әлайдар Әмірханов.
Сонымен қатар іргесінің қаланғанына 3 жыл толған жаңа діни орталықтың тарихына тоқталсақ, Алматыда 2009 жылы өткен ҚМДБ-ның кеңейтілген төралқа мәжілісінде Сарыағаш ауданындағы Сарыағаш медресесін 2010-2011 жаңа оқу жылынан бастап Діни басқарма құзырына алу мәселесі талқыланып, шешім қабылданған болатын. Медресе аудан орталығы Сарыағаштан 14 шақырым жерде. 1955 жылы Абдуллаұлы Атауллаһ қари осы ауылдың солтүстігіндегі Келес өзені бойынан мешіт салдырған. Жергілікті халық оны «Таяқты ишан» деп атап кеткен. Ол 1860-1959 жылдар аралығында өмір сүрген. Көнекөз қариялардың айтуынша қари Бұхара медресесінде 45 жыл ұстаздық етіпті. Сол себепті мешітке сол кісінің аты берілген. Колледж ғимаратын мешітке жапсарластырып 1989 жылы Шәкір ишан Сманұлы ауыл азаматтарының көмегі және өз қаражатына көлемі 12х66 метрлі екі қабатты ғимарат тұрғызған. Содан 2000 жылға дейін ол «Таяқты ишан» мешіті жанындағы діни сауат ашу курсы деген атпен өз бетінше жұмыс істеп келді.
Оқу орны республика бойынша дін мамандарын даярлайтындықтан 2010 жылдың 29 шілдесінде елдің барлық аймағынан алғашқы 55 талапкер қабылдаған. 2016 жылдың қаңтар айында медресе колледж статусын алды. Ендігі кезекте тек қана 11-сыныпты бітіргендер емес, 9- сыныпты бітірген ұл қыздарды қабылдайды. Медресенің оқу жоспары мен негізгі оқулықтары Діни басқарма тарапынан бекітіліп, тиісті министрліктің Техникалық және кәсіптік білім департаментімен келісілген. Медреседе білім беру қызметін толық штаттағы оннан астам оқытушы жүргізеді. Барлық оқытушылардың діни және зайырлы жоғары білімдері бар. Қазақстандық және шетелдердің университеттерін тәмамдаған. Медресе кітапханасында 6000-ға жуық кітап қоры бар. Электрондық тасымалдағыштардағы ақпарат жүйесі қалыптасқан. Кітапханада мұсылмандық ілімнің тәпсір, ақида, хадис, ахлақ, фикх салалары бойынша кітаптар жинақталған.
Айта кетейік биылғы жылы Сарыағашта 4 емдеу сауықтыру орталығы мен 2 қонақүй жобасын іске қосу жоспарланған. Нәтижесінде 85 адам жұмыспен қамтылатын болады. Бүгінгі таңда жаңағы төрт сауықтыру жобасының екеуі іске қосылды. «Алтын шаңырақ» шипажайының қосымша ғимаратының құрылысы аяқталып, қосымша жұмыс орындары ашылды. «Бибі Ана» атты шипажай да демалушыларды қабылдауға дайын. Қалған екеуі жыл соңына дейін іске қосылатын болады. Нәтижесінде, биыл туристік салаға жалпы 1,2 млрд теңге инвестиция салынды. Түркістан облысында туризмді дамытудың қолға алынған тағы бір бағыты – тарихи-мәдени сала Сарыағаш ауданында да дамып жатыр.
Туристер көбірек келетін негізгі төрт мәдени-тарихи нысанымыз бар. Олар – Жабай ата, Ер Дәуіт, Шәймерден ата, Иса ата кесенелері. Олар туралы айту үшін де тарихын білгеніміз абзал.
Жабай ата – Жабай батыр Абылайхан заманында өмір сүрген. Ұлы дала тұлғасы батыр ғана емес, жауға тойтарыс беруші қолбасшы да болған. Ел ішінде Жабай батырдың Абылайхан тұсында ел басқарғаны, Төле бидің тұсында бас қақпалардың бірін жаудан күзеткені жайлы деректер айтылады. Ол кісі ержүрек батыр, қаймықпайтын, жұртты ұйыстыра білген дана болған. 1741 жылдары қалмақ соғысында үлкен ерлікпен көзге түскен. Соның арқасында Абылайхан ризашылығын білдіріп өзінің ақ туын табыс еткен екен. Осыдан үш жыл бұрын Жабай атамыздың кіндік қаны туған Әлімтау даласында ас беріліп, құран бағышталып, 290 жылдығы кең көлемде аталып өтті. Жабай атамыз жайлы деректер жинақталып, кітап шығарылды.
Сарыағаш курортты аймағындағы «Маржан су» шипажайына келуші туристер саны жылдан-жылға артып келеді. Мұнда елімізге белгілі «Сарыағаш» минералды суының негізінде қолайлы бағамен сауықтыру процедуралары мен жақсы демалуды, сондай-ақ, жайлы стандартты нөмірлер мен жартылай люкс бөлмелерінде тұруды ұсынады. Әр бөлмеде душ, теледидар, тоңазытқыш, жаңа жөндеу бар ванна бөлмесі бар. Турлардың бағасы сіз таңдаған бөлмелердің түріне байланысты өте қолжетімді. Көпшіліктің айтуы бойынша бұл шипажай өте жақсы курорт. Аулада емдеу, минералды су, жоғары санатты қызметкерлер, кең, таза бөлмелер, кондиционер, душ, бассейн, үлкендер мен балаларға арналған. Мұнда шөптермен және майлармен ингаляция жасалады. Эфир майларының дайын композицияларының ең танымал ингаляциясы, өйткені бірге әрекет ететін майлар бір-бірінің қасиеттерін арттырады. Ингаляция үшін композицияның бірнеше тамшысын қағаз майлықтарға, орамалға немесе мақта жастықшаларына жағып, жаныңызға қояды.
Суық ингаляциялар хош иісті диффузорлар мен хош иісті медальондардың көмегімен кең таралған. Хош иісті диффузорлар үй ішіндегі ауаны дезинфекциялау үшін жарамды — мысалы, бөлмеде немесе кеңседе. Сұйықтыққа бірнеше тамшы эфир майын қосып, есіктер мен терезелерді жабық күйде қосады. Хош иісті медальондар вирустар мен инфекциялардан жеке қорғаныс үшін тиімді (мысалы, саяхатта, кеңседе, жұмысқа бара жатқанда): медальонға бір-екі тамшы эфир майын тамызып, оны мойныңызға іліп қойыңыз. Ылғалдағышқа арналған суға эфир майының бірнеше тамшысын қосуға болады.
Шипажайда жақсы демалып, сапалы емделуге барлық жағдай жасалған. Шипажайда жайлы бөлмелер және заманауи жабдықталған медициналық бөлім бар. Білікті дәрігерлер мен көмекші медициналық қызметкерлер демалысты ұмытылмас етеді. Бағасы да қалтаны ұрмайды. Келесі жылы бүкіл елімізге тіпті алыс-жақын шетелге белгілі десек, қателеспейміз «Сарыағаш» шипажайының құрылғанына 60 жыл толады. Қазақстанның мақтанышына айналған емдеу орталығының іргесінің қалануына еліміздің сол кездегі басшыларынан бастап, қарапайым азаматтарына дейін білек сыбана атсалысты. Бұл мақалада тарихи еңбектерді зерттеп, белгілі азаматтардың пікірлеріне құлақ түріп, шипажайдың шежіресі туралы оқырманға жеткізгіміз келді. Профессор, медицина ғылымдарыныц докторы, Қазақстан Республикасы Ұлттық Ғылым академиясының академигі, Қазақстан Республикасы Мемлекеттік сыйлығының лауреаты, Қазақстан Республикасы ғылымына еңбегі сіңген ңайраткер Камал Ормантаев «Сарыағаш» емдеу-сауықтыру орталығының кереметтілігі, суның шипалығы жөнінде мынадай ой айтады: «Сарыағаш — қазақтың маңдайына біткен бағы» десек артық айтқандық болмас. Өткен ғасырдың 40-жылының соңынан бастап осы бір қасиетті жерден атқылап шығып жатқан кәусар бұлақты ішіп, әрі суына түсіп, қаншама мыңдаған адам ем алды десеңізші?! Сарыағаш курортының негізгі тарихы 1963 жылдың 16 қарашасынан басталады. Сол күні мемлекетіміздің біртуар қайраткері, қайталанбас тұлға Дінмұхаммед Ахметұлы Қонаев өз қолымен санаторийді салтанатты түрде ашқан болатын. Сарыағашта агротуризмнің әлеуеті зор. «Шипажайлар ол әрдайым Сарыағаштың бренді болып қала береді. Сонымен қоса бізге ауыл шаруашылығында туризмді өркендетуге болады. Қалайша? Мәселен бұрын әйгілі Қапланбек совхозына жүзімдік алқаптарын көруге, ондағы дайындалатын шарап түрлерінен дәм татып көруге елдің әр түкпірінен туристік топтарды әкелетін. Осы үрдісті қайта қолға алып көруге болады. қала іргесінде бүгінде 300 гектар жерге жайқалған жүзімдік алқаптары бар.
Онда жүзімнің жоғары сұрыпты өнімдері өсіріледі. Олар піскен кезде өңделіп тікелей Еуропаға жөнелтіледі. Міне осы алқапқа туристерді әкеп көрсетіп, тәтті жемістен одан дайындалатын әртүрлі шарап түрлерінен дәм ауыз тигізіп, дегустация жасатып, туризмнің ерекше саласы ретінде дамытуға әбден болады. Қазақстандықтар қазір шетелге көп шығады. Әсіресе ең ұнамды елінің бірі Біріккен араб әмірліктері десем қателеспеймін. Ол жердеде де туристерді қала іргесіндегі ашық құмды шөлге апарып, көңіл көтергізіп қайтады. Құмды шөлге қарағанда өзіміздің түгін тарсаң май шығатын, тасын түртсең небір тарихи оқиғалардан хабар беретін Сарыағаш аймағының артықшылығы көзге ерекше түсетіні белгілі.
Сол үшін дәл солардың жүйесін өзімізде де қолдануға болады. сонымен бірге әкімшілік жанынан тек туризм ісімен айналысатын арнайы бөлім құрған жөн. Әлгі айтылған сервисті жақсарту, туристер тарту басқа да осы салаға байланысты шаруалармен осы бөлім айналысар еді. Бұдан бөлек аймақтағы шипажай иелері бірлесіп бір одақ құрса, және соның аясында туристік саладағы, медициналық туризмдегі түйткілді мәселелерді бірлесіп шешіп отырса, құба-құп болар еді. Дей тұрғанмен аймақтың туризмнің қалай өркендетуге болады деген сауал біраз анализді, талдауды зерделеуді қажет етеді», — дейді Әбілқасым Досболов.
Сарыағаш суы таза табиғи күйінде 16 түрлі емге қолданылады. Ішу, тіс ұяларын, тоқ ішекті шаю, асқазанды жуу, тік ішекті тазалап, әртүрлі емдік клизмалар жасау, дуоденалды түтікшелеу (зондтау), гинекологиялық шаю, минералды ванналар, су астында сумен массаж, циркулярлы душ, шат арасына берілетін душ сияқты емдеудің арнайы түрлері бар. Ең негізгі ем Сарыағаш минералды суын ішу десе де болады. Суды ішкенде төмендегі 7 ережені есте ұстаған жөн:
Біріншіден. Емдік су таңертеңгі, түскі, кешкі астың алдында ішіледі. Су ішу мен тамақтану арасындағы уақыт асқазан сөлінің қышқылдығына байланысты. Асқазан сөлінің қышқылдығы төмен жағдайда ас ішуден 5-15 минут бұрын, кейде ас ішер алдында, қышқылдық қалыпты болса, 30-45 минут, ал қышқылдық жоғары болған жағдайда және асқазанның, ұлтабардың ойық жарасы (язва) кезінде 1-1,5 сағат бұрын ішуге кеңес беріледі. Бұлай ішу минералды судың асқазанға түскенде оның сөлінің бөлінуін тежейтіндігіне байланысты. Ғалымдардың пайымдауынша асқазан сөлінің қышқылшылығын, ферменттердің бөлінуін арттыру үшін минералды су тамақтың алдында ішілгені мақұл. Ондай жағдайда ішілген ас қарынның ұлтабарға өтер тұсын жауып, ішекке ауысуы кідірген себепті асқазан сөлінің барынша молырақ бөлінуіне мүмкіндік туады. Екіншіден. Минералды суды ішудің екпініне де мән беру керек. Жоғары қышқылдықта, язва ауруында оны тездетіп ішкен жөн. Ал төмен қышқылдықта асықпай, бювет ішін қыдыра жүріп, аз мөлшерде жұтқан дұрыс.
