Биыл шілде айында еліміздің археологтары сенсациялық жаңалық ашқан болатын. Бұлай деуіміздің себебі, Түркістан облысы Бәйдібек ауданы аумағындағы Тұттыбұлақ үңгірінде жүргізілген қазба жұмыстары кезінде 48 мың жыл бұрынғы жәдігерлер табылды. Бұл дерек топырақ қалдықтарының жасын цифрландыру тәжірибесі негізінде Германиядағы зертханада дәлелін тапты.
«Ұлттық музейдің бас ғылыми қызметкері, тарих ғылымдарының докторы, академик Жәкен Таймағамбетов бастаған қазақ-орыс, қазақ-неміс, қазақ-жапон халықаралық экспедициялары жұмыс істеп жатыр. Үңгірден алынған топырақ пен өзге де құралдарды зерттеген Германиядағы орталықтан сүйінші хабар жетті. Онда шетелдік ғалымдар үңгірден табылған заттардың құнды жәдігер екендігін растады», – деді Қазақстан Республикасы Ұлттық музейі баспасөз бөлімінің қызметкері Мадина Сабыр.
Алдағы уақытта археолог мамандардан жасақ-талған экспедиция Қазақстан аумағындағы палеолит ескерткіштерін іздестіру, зерттеу жұмыстарын Түркістан, Жамбыл облыстары мен Шығыс Қазақстанда жалғастырмақ.
Қазба жұмысы кезінде табылған жәдігерлердің бірі – тас құралдары. Жону және қыру үшін пайдаланған заттар кварц секілді берік тастардан әзірленген. Археологтардың болжамынша оны іргеде ағып жатқан өзен табанынан теріп алған болуы мүмкін.
– Өздеріңіз көргендей үшкірлеу болады, мына жағында платформасы, мына жағында шрамы көрініп тұр. Қырған, тері басқа да материалдарды. Көп жағдайда ағаш саптары сақталмайды. Өйткені ол органика ғой. Жыл өткен сайын шіріп кетеді, – дейді археолог Абай Нәмен.
Тұттыбұлақ үңгірі кіші Қаратаудың етегінде. Бүгінде бұл аумақ «Сырдария-Түркістан» табиғи паркінің қорғау аймағына кіреді. Қазба жұмыстары кезінде былтыр адамның жақ сүйегі табылған болатын. Ал биыл бас сүйектерінің бөліктері шықты. Археологтар бұл алғашқы қауымдық құрылыста тіршілік еткен адамдардыкі болуы мүмкін дейді.
ҚР Ұлттық музейі мен Германияның Тюбинген университетімен жасалған халықаралық келісімшарт негізінде 2017 жылдан бері Palaesilkroad жобасы бойынша Қазақстан аумағындағы палеолит ескерткіштерін іздестіру мақсатында жүргізілген археологиялық зерттеу жұмыстарының қосалқы жетекшісі – музейдің бас ғылыми қызметкері, тарих ғылымдарының докторы, академик Жәкен Таймағамбетов.
– Қырғыш бар, жаңқа бар және күлдің қалдықтары табылды. үңгірде ошақ бар. Сол күлдің қалдығымен лаборатория дәлелдеп берді. 48 мың жыл бұрын осы жерде адамдар өмір сүрген. Біз одан да әрі қарай қазып жатырмыз, – дейді археолог, тарих ғылымдарының докторы, профессор Жәкен Таймағанбетов.
Үңгірден алынған топырақ пен күл қалдықтарын бұған дейін қазақстандық ғалымдар 41мың жыл бұрынғы дүние деп топшыласа, Германияда жүргізілген зертханалық сараптама оның нәтижесін тағы 3 мың жылға ұзартты. Қазба жұмыстары Германия, Ресей және Жапония мамандарымен бірлесіп жүргізілуде.
– Тұттыбұлақ үңгіріндегі зерттеу жұмысы 1959 жылы басталған. Қазақстандағы тас дәуірі археологиясының негізін қалаушы, алғашқы қазақ археологтарының бірі, ғалым Хасан Алпысбаев бұл үңгірді тапқанымен жалғыз өзі қазуға мүмкін болмады. 2018 жылы Palaesilkroad жобасы аясында Тұттыбұлақ үңгірінде жүргізілген зерттеу жұмыстары нәтижесінде күлдің қалдығы, тас құралдар және адамның жақ сүйегі табылды. Жақ сүйек алғашқы адамдікі болуы да мүмкін. Қазіргі таңда жақ сүйек Германиядағы зертханада анықталуда. Ал, күлдің қалдығына қарап ошақ пен отты пайдаланған адамзат баласының сол кезеңде осы жерде де тіршілік еткенін айтуға болады. Бір қуанарлығы, әлемдік сенсация деуге де әбден болады, кеше Германия зертханасынан күлдің қалдығы 48 000 жылдық екендігі нақтыланды. Тұттыбұлақ Қазақстанда алғашқы қауымдық құрылыс адамдары тіршілік еткен ең көне үңгір екені анықталып отыр. Бұл әзірге нақтысы ғана. Әрі қарай зерттеген сайын одан да терең сенсациялық табыстарға қол жеткізуіміз мүмкін, – деді Жәкен Таймағамбетов.
Бұған дейін де бірқатар әлемдік деңгейдегі экспедицияларға қатысып, ғылыми жаңалықтардың ашылуына атсалысып жүрген Германиядағы Тюбинген университетінің докторы Раду Йовита соңғы кездері Орталық Азияға қызығушылығы арта бастағанын айтады.
– Үңгірлерді зерттеу біз үшін өте маңызды. Үңгірлерде адам мен жан-жануар қалдықтары жақсы сақталады. Біз сол жерден алынған үлгілер арқылы ДНҚ-сараптама жасаймыз. Осылайша, онда қандай адамдар өмір сүргенін анықтаймыз. Қазақстандағы үңгірлер қаншама тарихи орындарды қойнауына жасырып жатыр. Бір ғана Қаратау жотасының әрбір тасы тұнған тарих, – дейді германиялық археолог Раду Йовита.
Археологтар 5 жылда тарихтың бірнеше қабатын ашып үлгерді. Орта ғасырлық кезең, ерте темір және қола дәуіріне жататын жәдігерлер табылуда. Ал тас дәуіріне жету үшін әлі бір жарым метрдей тереңдей түсу қажет.
Палеолит ескерткіштерін іздестіру мақсатындағы экспедиция Тұттыбұлақтан өзге де тарихи орындарды зерттеуге кіріскен. Олар 2017 жылдан бері Қаратау жотасынан бұрын-соңды белгісіз болған 85 үңгірді тапты.
Бәйдібек ауданы әкімінің орынбасары Бақыт Қырғызәлиев тарихи-киелі орындарға бай ауданның туристік бағыты алдағы уақытта тағы да бір жаңа орынмен толығатынына сенім білдірді.
– Бәйдібек ауданында Бәйдібек ата, Домалақ ана, Қос ана кесенелері мен Ақмешіт үңгірі сынды тарихи орындар елімізбен қатар алыс-жақын шетелдік туристердің де ерекше қызығушылығын тудыратыны жасырын емес. Тұттыбұлақ үңгірі де болашақта алғашқы қауымдық құрылыс адамдарының тыныс-тіршілігі мен жүріп өткен жолдарын нақты деректермен танытуға лайық орын ретінде өз келушілерін тартады деп ойлаймын. Бұл жоспар болашақтың еншісінде. Ғалымдар зерттеу жұмыстарын толық аяқтап, ғылыми деректерге көптеп қол жеткізген соң музейлендіру жобасы жүзеге асады, – деді Бақыт Қырғызәлиев.
Археологиялық қазба жұмыстары халықаралық жоба болғандықтан мұнда Ұлттық музей қызметкерлерімен қатар Испания, Грекия, Германия, Америка елдерінің зерттеушілері, ғылым докторлары бар. Сондай-ақ, Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университетінің студенттері де белсене атсалысуда.
