Елімізде жер қатынастарына қатысты мәселенің қозғалғанына бірнеше жылдың жүзі болды. Тиісінше, бұл реттеаталған проблема мемлекеттік деңгейде көтеріліп, бірқатар заңдар мен ережелер бекітілді. Бүгінгі мақалада сол құжаттар мен жаңалықтарды түркістандықтарға да таныстырғымыз келіп отыр.
Еске сала кетсек, жер қатынастары саласына қатысты жұмыстар сонау 2019 жылы ҚР Премьер-Министрінің төрағалығымен өткен Цифрландыруды енгізу мәселелері жөнінде ҚР Президенті жанындағы Комиссияның отырысында басталған. Сол отырыста Президент бастамасымен қолға алынған «Цифрлық Қазақстан» мемлекеттік бағдарламасының іске асырылу барысы және Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаевтың ел экономикасын цифрландыруды жеделдету жөніндегі тапсырмаларының орындалуы қаралған. Сәйкесінше, Цифрлық даму, инновациялар және аэроғарыш өнеркәсібі министрі жер қатынастары саласында цифрландыруды енгізу, сондай-ақ мемлекеттік қызметтерді автоматтандыру және оңтайландыру бойынша қабылданып жатқан шаралар туралы баяндаған.
Атап айтар болсақ, «Цифрлық Қазақстан» мемлекеттік бағдарламасында 2021 жылға қарай Ұлттық кеңістіктік деректердің инфрақұрылымының, Жылжымайтын мүліктің бірыңғай мемлекеттік кадастрының ақпараттық жүйесін құру және енгізу қарастырылған. Бұл Қазақстанның цифрлық картасын қалыптастыруға, халықтың жер қатынастары мен сәулет саласындағы қызметтерді алу рәсімін жеңілдетуге, жер телімдерін пайдалануды бақылау мен мониторинг жүргізуді автоматтандыруға жол ашады.
Отырысты қорытындылай келе, ҚР Премьер-Министрі цифрлық күн тәртібінің маңыздылығын атап өтіп, экономика саласында цифрлық шешімдерді енгізу жұмыстарын жандандыруды тапсырған.
Ал, 2020 жылы Ауыл шаруашылығы министрлігі осы жылдың қыркүйегіне дейін жер қатынастары саласын цифрландыру жөніндегі заң жобасын Парламент Мәжілісіне енгізгелі отырғанын мәлімдеді. Бұл туралы сол кездегі министр: «Жер мәселелеріне қатысты әлемдік тәжірибеге талдау жасалды. Кеңінен талқылауға шығарылатын бірқатар ұсыныс әзірленді. 4 өңірде, атап айтқанда Қостанай, Ақмола, Шығыс Қазақстан, Маңғыстау облыстарында ғарыштық мониторинг бойынша пилоттық жоба іске асырылуда. Пилоттық жобаның бірінші кезеңі, жайылымдық алқаптар бойынша аяқталды. Екінші кезең жыртылған жерлер бойынша басталды. Ол жыл соңына дейін аяқталатын болады», – деген.
Аталған жиында белгілі болғандай, жер қатынастары саласын цифрландыру жөніндегі заң жобасының тұжырымдамасы әзірленген. Ол жер учаскелерін электрондық форматта тікелей ұсынуды көздейді.
«Жекелеген шектеулерді сақтау мүмкіндігі жағдайында егін жинауды қамтамасыз ету мақсатында биыл көктемде сынақтан өткен Жұмыс алгоритмі іске қосылатын болады. Бұл алгоритмге фермерлердің бөгетсіз жүріп-тұруы, жанар-жағармай мен қосалқы бөлшектерді жеткізуі, сондай-ақ электрондық түрдегі және қағаз форматтағы арнайы рұқсаттары кіреді», – деген ол туралы ведомство басшысы.
Тиісінше, сол жылдың қазан айында еліміздегі жер қатынастарына қатысты қызметтер цифрландырылады делінген. Сәйкесінше, «Мемлекеттік жер кадастрынан ақпарат беру», «Жер учаскесінің кадастрлық (бағалау) құнын анықтау», «МЖК ААЖ графикалық дерегімен жобаланып отырған жер учаскесін келісу», «Жер учаскесіне актілер дайындау және беру», «Жер учаскесінің сапалық жағдайы туралы ақпарат беру» сияқты мемлекеттік қызметтер egov.kz электронды үкімет порталы арқылы қолжетімді болатыны баяндалған.
«Қазіргі таңда барлық қажетті нормативтік-құқықтық акті тиісті мемлекеттік органдармен келісіліп, қызметтер egov.kz порталында тестілеуден өтіп жатыр. Нормативті актілер күшіне енгеннен кейін кез келген азамат бұл қызметтерді онлайн түрде сұрата алады. «Азаматтарға арналған үкімет» мемлекеттік корпорациясы басқарма төрайымының орынбасары Мәди Садановтың айтуынша, жер қатынастарына байланысты қызметтерді алу қашанда қиындықтарымен ерекшеленіп келген. Жер бойынша көрсетілетін қызметтердің көп бөлігі тек қағаз түрінде және қызмет алушының мемлекеттік корпорацияның фронт-офисіне тікелей баруымен ғана ұсынылды. Цифрлық технологиялар дәуірінде тұрғылықты жерге байланып, қызметтің нәтижесін бірнеше күн, тіпті бірнеше апта күту, әрине, орынсыз. Сондықтан біз жер қатынастары саласында ең көп сұранысқа ие қызметтердің көрсетілу мерзімін қайта қарастырып, барынша азайттық. Сонымен қатар egov.kz порталы арқылы алу мүмкіндігі оларды тұрғылықты жеріне қарамастан әлемнің кез келген жерінде отырып алуға жол ашады. Басты талап – электрондық цифрлық қолтаңбаның болуы», – деген жауапты қызметкерлер.
Осы жаңалықтың ізін ала «Атамекен» ұлттық кәсіпкерлер палатасының VII съезіне қатысқан ҚР Президенті Үкіметтің жыл соңына дейін жер қатынастарын цифрландыру және отандық бизнестің ауыл шаруашылығына арналмаған жер ресурстарына қол жеткізуін жеңілдету жөніндегі заң жобасын Парламентке беруі қажеттігін айтқан еді. Мемлекет басшысының баяндамасында еліміздің экономикасын цифрландыру қарқынын сақтауға байланысты да ерекше көңіл бөлінген.
«Жақын арада жерге қол жеткізу секілді кәсіпкерлер үшін тағы да бір маңызды мәселе шешілуі керек. Менің тапсырмам бойынша Үкімет жер қатынастарын цифрландыру және отандық бизнестің ауыл шаруашылығына арналмаған жер ресурстарына қол жеткізуін жеңілдету жөнінде заң жобасын дайындады. Сондай-ақ заңда жер қатынастары мен сәулет саласында мемлекеттік қызметтерді электронды түрде көрсету, жер учаскелерін беру мерзімін 1 жылдан 20 күнге дейін қысқарту, мемлекеттік актіні, жерге орналастыру жобасын алып тастау және басқа да бірқатар маңызды мәселелер қарастырылған. Үкімет жыл соңына дейін аталған заң жобасын Парламентке беруі қажет», – деген Мемлекет басшысы.
Ал, жыл соңында жер ресурстарын басқару комитетінің төрайымы жер қатынастары туралы заңға өзгерістер енгізілетінін айтқан.
«Мемлекет басшысының ауыл шаруашылығы жерлерін тиімді пайдалану туралы тапсырмасын орындау үшін ҚР Ауыл шаруашылығы министрлігі пайдаланылмайтын жерлерге салық мөлшерлемесін 20 есе арттырды. Салық мөлшерлемесін көтеруді көздейтін заң 10 желтоқсанда қабылданды. Бұл пайдаланылмайтын ауыл шаруашылығы жерлерінен өз еркімен экономикалық тұрғыда бас тартуды көздейді», – деді ол өз сөзінде.
Сонымен қатар, осы кезде АШМ «жылжымайтын мүліктің бірыңғай мемлекеттік кадастры шеңберінде мемлекеттік қызметтерді цифрландыру мәселелері бойынша ҚР кейбір заңнамалық актілеріне өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» заң жобасын әзірлеген еді. Ол жоба жер заңнамасын жетілдіруге, жер учаскелерін беру тәртібінің рәсімдерін жеңілдетуге, жер қатынастары саласындағы қызметтерді цифрландыру арқылы халықтың мемлекетпен өзара іс-қимылын қысқартуға бағытталған.
Сондай-ақ, 2021 жылдың басында ҚР Президентінің көмекшісі жер қатынастары мәселесі Ұлттық қоғамдық сенім кеңесінің күн тәртібінде басты орындардың бірінде екенін айтқан.
«2021 жылы 25 ақпанда Ұлттық қоғамдық сенім кеңесіннің бесінші отырысында Мемлекет басшысы ауылшаруашылық мақсатындағы жерлерді шетелдіктерге және шетелдік заңды тұлғаларға сатуға және жалға беруге тыйым салуды заңмен бекітуді тапсырды. Сонымен бірге, Қасым-Жомарт Тоқаев Президенттің заңнамалық бастамасы аясында заң жобасын дайындау қажеттілігіне назар аударды. Ұлттық кеңес отырысынан кейін Президент Әкімшілігі бірден тиісті жұмыстарды бастады. Заң жобасы тезірек дайындалып, мақұлданды», – деп жазды ол. Оған қоса, осының нәтижесінде Қазақстан Республикасы Конституциясының 61-бабының 1-тармағына сәйкес, Мемлекет басшысы Қазақстан Республикасы Парламенті Мәжілісіне жерді шетелдіктерге сатуға және жалға беруге тыйым салуды қарастыратын «Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне жер қатынастары мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» Қазақстан Республикасы заңының жобасын жолдағанын жеткізді. «Жер қатынастары мәселелері Ұлттық кеңестің алғашқы жұмыс күнінен бастап күн тәртібіндегі басты орынның бірін иеленгенін атап өткен жөн. Сондықтан, Президенттің ауылшаруашылық жерлерін шетелдіктерге сатуға және жалға беруге тыйым салу туралы шешімі ҰҚСК алаңында жарияланды. Бұл тағы да осы диалог алаңының өзектілігі мен тиімділігін көрсетеді», – деді ол.
Кейіннен бұл тақырып Мәжілістің де күн тәртібіне еніп, жер қатынастарын дамыту мәселелеріне қатысты заң жобасы депутаттар қарауына ұсынылды. Құжатта жалға беруді сақтау және ауыл шаруашылығы жерлерін жеке меншікке беруге Жер кодексі нормаларының қолданылуын 5 жылға тоқтату көзделген.
Ал, 2021 жылғы маусым айының соңында Мемлекет басшысы «Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне жер қатынастарын дамыту мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» Қазақстан Республикасының Заңына қол қойды.
Сонымен қатар, 2022 жылдың күзінде Қазақстанда жер қатынастары саласында бизнеске қойылатын талаптар қысқартылатыны мәлім болды. Талаптарды қайта қару жөніндегі жұмыс тобы 16 НҚА-дағы 174 талапты зерттеген соң осындай қорытындыға келген.
«Бұған дейін әкімдіктің шешімі бойынша қалаға қосылған ауыл шаруашылық жерлердің иелері жердің нысаналы мақсатының өзгеруіне және ауыл шаруашылық өндірістың жоғалғаны үшін ақы төлейтін. Жақын арада бұл талаптар жойылады», – деді ол туралы комиссия мүшелері.
Өз кезегінде спикерлер мемлекеттен жер учаскесін алу процедуралары да жеңілдейтінін айтты. Олардың айтуынша, енді іргелес жатқан учаске иелерінің келісімін алу қажеттілігі болмайды. Бұл процедура жер алудың соңғы кезеңіне ауыстырылады, яғни жергілікті жерде учаскенің шекараларын белгілеу кезінде жүзеге асады.
Сонымен қатар, биыл сәуір айында Мемлекет басшысы «Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне жер қатынастары саласындағы мемлекеттік көрсетілетін қызметтерді цифрландыру мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» Қазақстан Республикасының Заңына қол қойды.
ҚР Цифрлық даму, инновациялар және аэроғарыш өнеркәсібі министрі Бағдат Мусин бұл заңның маңыздылығын атап өтіп: «Заңның артықшылықтары туралы айтсам. Егер, бұрын бос жер телімдері жөніндегі ақпарат жалпыға қолжетімсіз, жабық түрде болса, енді бұл деректерге Қазақстанның кез келген азаматы қол жеткізе алады. Цифрлық даму министрлігі Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Кемелұлы Тоқаевтың тапсырмасына сәйкес жер теліміне қатысты құқықтарды тіркеу рәсімдерін жеңілдетуге көмектесетін Бірыңғай мемлекеттік жылжымайтын мүлік кадастры (БМЖК) жүйесін әзірледі. БМЖК-ге қол жеткізу қоғамдық кадастр картасы арқылы жүзеге асырылады – бұл жер, құқықтық, табиғи және басқа кадастрлардан бастап, бас жоспарларға және елді мекендерді егжей-тегжейлі жоспарлауға дейінгі мәліметтерді қамтитын интерактивті цифрлық карта. Кадастр картасы мысалы, жылжымайтын мүлікпен және жермен: сатып алу, сату, ашық түрде жалға беру сынды белгілі бір мәмілелерді жүзеге асыру үшін мемлекеттік кадастр жүйесінен онлайн мәліметтер алуға мүмкіндік береді», – деп жазды.
Сонымен бірге, ведомство басшысы аталған жоба кезең-кезеңмен кеңейтілетінін атап өтті. Оның сөзіне сүйенсек, биылдан бастап, жер телімін беру жөніндегі электронды форматқа 89 қаланың жері туралы деректер көшіріледі. Бұл тұрғыда, ҚР Индустрия және инфрақұрылымдық даму министрлігімен және жергілікті атқарушы органдармен бірлесе отырып, аталған жобаны толыққанды іске қосу жұмыстары жүргізіліп жатыр.
«Бұл ретте, 2023 жылдың 1 шілдесінен бастап, жылжымайтын мүліктің бірыңғай кадастр жүйесін толық енгізгенге және сынақтан өткізгенге дейін, яғни барлық мемлекеттік, оның ішінде жергілікті органдардың ақпараттық жүйелері жер қатынастары саласында мемлекеттік қызметтерді көрсету бойынша бірыңғай цифрлық форматта жұмыс істеуге дайын болғанға дейін заң жобасын қолданысқа енгізу мерзімін кейінге қалдырудың көзделіп отырғаны маңызды», – деді ол.
