2022 жылдың 16 наурызында Қазақстан Республикасының президенті Қасым-Жомарт Тоқаев Парламент палаталарының бірлескен отырысында Қазақстан халқына арнаған жыл сайынғы дәстүрлі Жолдауын жариялаған болатын. Оның ішінде еліміздің әкімшілік-аумақтық құрылымын жетілдіру бағытында бірқатар мәселелерді атап өткен болатын. Айрықша атап өтсек, «Қуатты өңірлер – қуатты ел» деген ұстаным аясында жаңа облыстардың құрылып, Оңтүстік Қазақстан облысы Түркістан облысы деп аталғындығын, одан бөлек Абай, Ұлытау, Жетісу облыстары құрылып, әкімшілік-аумақтық өзгерістер мемлекеттік басқару үдерісінің жеңілдейтіндігін және еліміздегі ішкі көші-қон мәселелеріде реттелетіндігін айтты.
Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев Түркістан облысына жұмыс сапары аясында өңір жұртшылығымен кездесу өткізіп, елімізде «Еңбек» бағдарламасы жүзеге асырылып жатқанын айтып, оның халық саны көп оңтүстіктің тұрғындарын жұмыс күші аз өңірлерге қоныстандыруға арналған жоба екенін түсіндірді.
«Бірқатар азаматымыз солтүстікке көшіп, тіршілігін жасап жүр. Биыл «Серпін» бағдарламасы бойынша жастарға арнап 3700-ге жуық грант бөлінді. Оның 800-ден астамын түркістандықтар иеленді. Ел іргесін бүтіндеп, тұғырын нығайту жолындағы осы маңызды жұмысқа сіздер зор үлес қосып келесіздер. Дегенмен жастардың еңбекке құлшынысын арттыруымыз керек. Біз құрып жатқан жаңа қоғамда еңбек адамы ең бірінші орында тұруы керек деген ұғымды жастарымызға түсіндіру қажет. Себебі отаншылдық дегеніміз, ең алдымен, іскерлік, еңбекқорлық. Құр сөзден ештеңе шықпайды. Азаматтарымыз алдымен отбасына, балаларына қамқор болуы керек. Оларға еңбегімен, алғырлығымен нәпақасын тауып беруі қажет», деді Қазақстан Президенті.
Бүгінде мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаевтың тапсырмасына сәйкес ішкі көші-қон мәселесіде реттеліп келе жатыр. Сәуір айының 19-21 күндері Түркістан облысында «Қуатты өңірлер – ел дамуының драйвері» ұлттық жобасы аясында Солтүстік өңірлерге «Қоныс аудару» жәрмеңкесі өтті. 19 сәуір күні Мақтаарал ауданында басталған жәрмеңке 20 сәуірде Сайрам ауданында жалғасып, бүгін Түркістан қаласында қорытындыланды. Жәрмеңке барысында Павлодар, Шығыс Қазақстан, Солтүстік Қазақстан, Абай облыстарынан келген 76 маман оңтүстік өңіріне қарасты Сарыағаш, Келес, Сайрам, Ордабасы аудандарын аралады. Аталған жәрмеңкеде 4 өңір бойынша барлығы 3934 бос орын ұсынылды.
Бұл туралы Түркістан облысының Өңірлік коммуникациялар қызметінде өткен брифингте Түркістан облысының жұмыспен қамтуды үйлестіру және әлеуметтік бағдарламалар басқармасы басшысының орынбасары Нұржан Нұрашов мәлімдеді.
Спикердің сөзінше, 3 күннің ішінде 500 отбасы, мүшелерін қоса есептегенде 2000-ға жуық түркістандық теріскейге көшуге ниет білдіріп отыр. Жалпы «Қуатты өңірлер – ел дамуының драйвері» жобасы аясында 2015 жылдан бері Түркістан облысынан еліміздің жұмыс күші жетіспейтін Солтүстік өңірлерге халықты қоныстандыру жұмыстары жүргізіліп жатыр. Нәтижесінде, облыстан 2015-2022 жылдар аралығында 11 892 адам қоныс аударған. 2022 жылдың қорытындысымен республика бойынша 6 587 квота белгіленсе, оның 32,3%-на Түркістан облысынан қоныс аударды. Бұл көрсеткіш алдыңғы жылдармен салыстырғанда 3 есеге дейін ұлғайған. Сондай-ақ, биыл республика бойынша 6727 квота бөлініп отыр. Қоныс аударушылар үшін мемлекеттік қолдау көрсететін Абай, Ақмола, Қарағанды, Қостанай, Павлодар, Солтүстік Қазақстан, Ұлытау, Шығыс Қазақстан облыстары болып белгіленді. Бөлінген квота негізінде, биыл жыл басынан бері Түркістан облысынан 34 отбасы, 79 адам қоныс аударды.
Брифингте сөз алған Павлодар қаласының Халықты жұмыспен қамту орталығының директоры Меруерт Есембаева аймаққа аса қажет мамандықтарға тоқталды.
«Қуатты өңірлер – ел дамуының драйвері» жобасы аясында 2015 жылдан бері Түркістан облысынан еліміздің жұмыс күші жетіспейтін Солтүстік өңірлерге халықты қоныстандыру жұмыстары жүргізіліп жатыр. Ал Павлодар облысы оңтүстіктен солтүстікке көшу бағдарламасына 2017 жылдан бері қатысып келеді. Соның нәтижесінде осы уақытқа дейін Павлодар облысына 15 мыңнан аса адам көшіп келіп, жұмыс күші артуда. Былтыр 2500-ден аса адам қоныс аударса, биыл 2800 адам көшіп келеді деп жоспарланып отыр. Павлодар облысы жалпы 1750 бірлік бос жұмыс ұсынатын болады. Оның ішінде медицина, көлік, өнеркәсіп, құрылыс, ауылшаруашылығы сынды мамандықтар қарастырылған. Жыл басынан бастап, Павлодар өңіріне 600-ден астам адам көшіп келіп үлгерді», – деді ол.
Сонымен қатар, солтүстік өңірлеріне қоныс аударғандардың жұмысқа қабілеттілер қатарынан өз мамандықтары бойынша жұмысқа орналасуымен қатар, ауыл шаруашылығы саласында мал, егін шаруашылығымен айналысуға арнайы жер алып, өз істерін ашуға қолдау көрсетілген.
«Жалпы өңіраралық қоныс бағдарламасы шеңберінде Шығыс Қазақстан облысына 4000-ға жуық азамат қоныс аударды. Оның ішінде Түркістан облысынан 223 адам қоныс аударған. Олардың әлеуметтік тұрмыс жағдайы біздің тараптан барынша қолдау жасалады. Мәселен тұрғын үймен, жер мәселесі, балабақша, мектеп, мемлекет тарапынан берілетін қаржымен қамтамасыз етілді. Сонымен қатар, біз биыл бірінші рет Түркістан облысына келіп, үлкен жәрмеңкеге қатысып отырмыз. «Қоныс аудару» жәрмеңкесі аясында біздің өңірімізге көшіп келуге қызығушылық танытқандардың қатары едәуір өсті. Келем деушілерге біз қолдау көрсетуге дайынбыз», – деді ШҚО жұмыспен қамту және әлеуметтік бағдарламаларды үйлестіру басқармасының өкілі Альбина Уақбаева.
Еске сала кетсек, Ұлттық жоба аясында Солтүстік өңірлерге қоныс аударушыларды ынталандыру мақсатында әлеуметтік қолдаулар қарастырылған. Мәселен, қоныс аудару барысында отбасының әрбір мүшесіне 70 АЕК яғни, 241 500 теңге мөлшерінде материалдық көмек беріледі. Тұрғын үйді жалға алу мен коммуналдық қызметтерге ақы төлеу жөнінен шығыстарды өтеу бойынша ауылдық және қалалық жерлерге қоныстануына қарай көмек көрсетіледі.
Түркістан облысында көші-қон саясатының іске асыруда «Қуатты өңірлер – ел дамуының драйвері» жобасы аясында 2015 жылдан бері Түркістан облысынан еліміздің жұмыс күші жетіспейтін Солтүстік өңірлерге халықты қоныстандыру жұмыстары жүргізілуде. Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2016 жылғы 18 ақпандағы №83 қаулысымен Абай облысы, Ақмола облысы, Қарағанды облысы, Қостанай облысы, Павлодар облысы, Солтүстік Қазақстан облысы, Ұлытау облысы, Шығыс Қазақстан облыстарына қоныс аударған қандастарға әлеуметтік көмектер көрсетіледі. Көші-қон саласындағы мелекеттік саясатты жүргізудің және еңбек ресурстарының теңгерімділігін арттырудың негізгі бағыты халқы тығыз орналасқан өңірлерден еңбек ресурстары аз халқы сирек орналасқан өңірлерге халықты қоныстандырып, ішкі көші-қонды реттеу болады. Айтылып отырған мәселелер Түркістан облысында да бар. Облысымызда еңбек ресурстарының жоғары әлеуеттілігі байқалып, аймақтың бәсекелестік артықшылығын көрсетеді, тиісінше, басқа да аймақтардың да еңбек ресурстарының жетіспеушілігін шешуге мүмкіндігі бар.Түркістан облысы құрылғанда халық саны 1977,0 мың адамды құрап, бүгінде облыс халқының саны 2119,1 мың адамға ұлғайды. Бұл көрсеткіш 4 жыл ішінде 142,1 мыңға немесе 6,7 пайызға артқан. Халық санының республикадағы үлесі 10,8 пайыз. Облыстағы халықтың 1 шаршы шақырым аумақтағы тығыздығы орташа есеппен 18,2 адамды құрайды, бұл республика көрсеткішінен 3,5 есеге артық.
Өңіріміздің Түркістан қаласы (220,1 мың), Сайрам (231,9 мың), Сарыағаш (218,9 мың), Жетісай (187,3 мың), Келес (133,7 мың), Мақтарал (129,1 мың), Ордабасы (127,7 мың) аудандарында тұрғындар жиі қоныстанған.
Сонымен қатар, облысымыз Республика бойынша бала туу жөніндегі ең жоғарғы көрсеткішке (1000 адамға 22,6 сәбиден келеді) және халық санының табиғи өсуінің ең жоғары шамасына (32,5 мың адамнан астам) жетті.
Осы орайда, ішкі көші-қон процесстерін реттеу және еңбек ресурстарының теңгерімділігін арттыру, халықты біркелкі жайғастыру мақсатында облыс көлемінде еңбек күші мол аймақтан, еңбек күші жетіспейтін, халқы сирек орналасқан аймаққа халықты қоныстандыруды қажет. “Халықтың көші-қоны туралы” Қазақстан Республикасының Заңына сәйкес қоныс аударушыларды қабылдаудың өңірлік квоталары, сондай-ақ ерікті түрде қоныс аударуды көздейтін, халықты жұмыспен қамту саласындағы үкіметтік бағдарламалар шеңберінде Қазақстан Республикасының Үкіметі айқындайтын өңірлерге адамдардың ерікті түрде қоныс аударуына жәрдемдеседі. Жалпы, 2015 жылдан бері жұмыс күші азайған Солтүстік өңірлеріне халқы тығыз орналасқан Оңтүстік аймақтарынан халықты көшіру жұмыстары жүргізілуде. Облысымыздан 2015-2022 жылдар аралығында 11 892 адам қоныс аударған.
Өткен жылдың қорытындысымен республика бойынша 6 587 квота белгіленсе,оның 32,3%-на (2021 адамы) Түркістан облысынан қоныс аударды. Бұл көрсеткіш алдыңғы жылдармен салыстырғанда 3 есеге ұлғайған.
Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігі 2023 жылға Республика бойынша 6727 квота бөліп, қоныс аударушылар үшін мемлекеттік қолдау көрсететін 8 облысы, атап айтсақ Абай облысы, Ақмола облысы, Қарағанды облысы, Қостанай облысы, Павлодар облысы, Солтүстік Қазақстан облысы, Ұлытау облысы, Шығыс Қазақстан облыстары болып белгіленді.
Бөлінген квота негізінде, ағымдағы жылдың екі айында Түркістан облысынан 34 отбасы, 79 адам қоныс аударды. Анықтамаға сәйкес, Павлодар облысына 15 отбас ы, 28 адам; Солтүстік Қазақстан облысына 17 отбасы, 41 адам; Абай облысына 1 отбасы, 2 адам; Ұлытау облысына 1 отбасы, 8 адам қоныс аударды.
Қоныс аударғандарға көрсетілген әлеуметтік қолдаулар туралы баяндап өтсек, қоныс аударғандардың жұмысқа қабілеттілер қатарынан өз мамандықтары бойынша жұмысқа орналасуымен қатар, ауыл шаруашылығы саласында мал, егін шаруашылығымен айналысуға арнайы жер алып өз істерін ашуға, бірнеше ауыл коопертивтерін, жеке кәсіпкерлік ашты. Олардың әлеуметтік тұрмыс жағдайы солтүстік өңірлері жағынан барынша жасалуда: тұрғын үймен, жер мәселесі, бала бақша, мектеп, мемлекет тарапынан берілетін қаржылармен қамтамасыз етілді. Көшу шығыстарын өтеу бағдарлама қатысушыларына және олардың отбасы мүшелеріне сондай-ақ отбасылық жағдайына қарамастан жалғызбастыларға бір рет 70 АЕК (241 500 тг) мөлшерінде көшуге материалдық көмек отағасына және әрбір отбасы мүшесіне беріледі.Тұрғын үйді жалдау (жалға алу) және коммуналдық қызметтерге ақы төлеу бойынша шығыстарды өтеуді (бағдарлама қатысушының отба сына, оның ішінде жалғызбастыларға он екі ай бойы ай сайын тұрғын үйді жалдау (жалға алу) және коммуналдық қызметтерге ақы төлеу бойынша шығыстарды өтеуге мынадай мөлшерлерде материалдық көмек беріледі, оның ішінде қалалық жерлерге қоныс аударғандар үшін: бір адам үшін 20 АЕК (69 000 тг) мөлшерінде, отбасы мүшесінің саны 2-4 дейін болса 25 АЕК (86 250 тг) мөлшерінде, отбасы мүшесінің саны 5 және одан көп болған кезде 30 АЕК (103 500 тг) мөлшерінде төленеді. Ал ауылдық жерлерге қоныс аударғандар үшін:бір адам үшін 15 АЕК (51 750 тг) мөлшерінде, отбасы мүшесінің саны 2-4 дейін болған кезде 18 АЕК (62 100 тг) мөлшерінде, отбасы мүшесінің саны 5 және одан көп болған кезде 21 АЕК (72 450 тг) мөлшерінде көмек көрсетіледі.
Ерікті түрде қоныс аударғанда мемлекеттік қолдау шаралары бағдарлама қатысушысына және оның отбасы мүшелеріне бір рет көрсетіледі.
Көші-қон саласындағы мелекеттік саясатты жүргізудің және еңбек ресурстарының теңгерімділігін арттырудың негізгі бағыты – халқы тығыз орналасқан өңірлерден еңбек ресурстары аз, халқы сирек орналасқан өңірлерге халықты қоныстандырып, ішкі көші-қонды реттеу. Түркістан облысында еңбек ресурстарының жоғары әлеуеттілігі байқалып, аймақтың бәсекелестік артықшылығын көрсетеді, тиісінше, басқа да аймақтардың да еңбек ресурстарының жетіспеушілігін шешуге мүмкіндігі бар.Еңбек ресурстарының ұтқырлығын арттыру бойынша өз еркімен қоныс аударуды ұйымдастыру, оларды жұмыспен қамтудың белсенді шараларына қатыстыра отырып, еңбек рыногының реттеу ынтымақтастық жұмыстары «Қуатты өңірлер – ел дамуының драйвері» жобасы аясында 2015 жылдан бері Түркістан облысынан еліміздің жұмыс күші жетіспейтін Солтүстік өңірлерге халықты қоныстандыру жұмыстары жүргізілуде.
Өткен жылы қоныс аударғандардың ішінде 3 652 адам еңбекке жарамды, олардың 2 811-і тұрақты жұмысқа орналастырылған. Біржолғы субсидиялар 7 622 қатысушыға төленді, ал 5 633 азаматқа тұрғын үй шығыстары субсидияланады.
Бұдан басқа, өңіраралық қоныс аударуға жәрдем көрсететін жұмыс берушілерге тұрғын үймен қамтамасыз етілген және кемінде 2 жыл мерзімге тұрақты жұмысқа қабылданған әрбір жұмыскер үшін 400 АЕК мөлшерінде жұмысқа орналасуға біржолғы субсидия беріледі.
Еңбек тапшылығы бар өңірлерге қоныс аудару мүмкіндігін пайдаланған қазақстандықтар олардың өміріндегі оң өзгерістерді атап өтті. Солардың бірі Нұрболат Мәдиев. Ол Қызылордан Қостанай облысына көшті.
«2019 жылы мен болашақ әйеліммен бірге Әулиекөл ауданына көшіп келдім. Қазір аудандық ауруханада массажист болып жұмыс істеймін. Жұмыспен қамту орталығы арқылы жұмысқа орналастым. Мен барлық қолдау шараларын алдым, барлығына ризамын, Мұндай бағдарламалар көп болса жақсы болар еді», – дейді қоныс аударушы.
Нұрболат Мәдиев жұбайымен осында көшіп келгеннен кейін үйленді. Оның жұбайы аудандық ауруханаға гинеколог болып жұмысқа орналасты. Жас отбасы қазір екінші сәбиді күтуде.
«Қандастар мен қоныс аударушыларды қабылдаудың 2023 жылға арналған өңірлік квотасы 8 652 адамды құрайды, оның 1,9 мыңы қандастар үшін, ал 6,7 мыңы – қоныс аударушылар үшін көзделген. Қазіргі уақытта Министрлік 2023-2027 жылдарға арналған Көші-қон саясатының тұжырымдамасын қабылдады, ол іске асыру үшін жұмыс орындары құрылатын және қолданыстағы бизнес-жобалар кеңейтілетін солтүстік және орталық өңірлерге ішкі қоныс аудару тетігін қайта қарайды.
Бұдан басқа, тұрақты жұмысқа орналасқан азаматтарға жаңа тұрғылықты жері бойынша 4 млн теңгеге дейінгі мөлшерде тұрғын үй сатып алуға қаржылай көмек алуға мүмкіндік беретін ұтқырлық сертификаттарын енгізу мүмкіндігі қарастырылуда. Іске асырылып жатқан шаралар халықты қоныстандырудың өңірішілік диспропорциясы проблемаларын шешуші рөлін атқарады», – деп атап өтті ҚР ЕХӘҚМ Көші-қон комитеті төрағасының м.а. Ілияс Испанов.
