Түркістан қаласында жергілікті халық саны артып келе жатқаны анық. Осыған орай Мемлекет басшысының Жолдаулары мен жүктеген міндеттерінде айтып өткеніндей, халықты баспанамен қамту бағытындағы жұмыстар және өңірлердің инженерлік-инфрақұрылым жүйелерін дамыту – негізгі басымдықтардың бірі болса, тарихи мекенде бұл салада атқарылып жатқан шаруалар аз емес екенін атап өткен жөн.
Облыс орталығы болғалы бері қаламызда 163 тұрғын үй салынып, 9397 отбасы баспаналы болды. Бұдан бөлек, қазіргі уақытта 4439 пәтерлі 66 үйдің құрылысы жүргізілуде, оның ішінде биыл 59 үйді (3377 пәтер), келесі жылы 7 үйді (1062 пәтер) пайдалануға береміз деп жоспарлап отырмыз. Сонымен қатар жеке инвестиция есебінен 2700 пәтерлі 46 тұрғын үйдің құрылысы жүргізілуде.
Жаңа үйлердің құрылысымен қатар бұрыннан бой көтерген көпқабатты тұрғын үйлердің аулаларында абаттандыру жұмыстары қарқынды жүруде. Атап айтқанда, қаладағы 1-ші, 2-ші және «Отырар» шағынаудандарындағы, Бокин көшесінің бойындағы көпқабатты үйлердің аулалары абаттандырылады. Сондай-ақ балаларға арналған спорт алаңшалары орнатылып, саябақтар, гүлзарлар көгалдандырылуда.
2022 жылға 217,8 мың шаршы метрді құрайтын 3 392 пәтерлі 53 тұрғын үйдің ипотекамен берілетін пәтерлер 2683, кезектегі отбасыларға берілетін 709 пәтер құрылысы жүргізілді. Аталған үйлердің 2 706 пәтері несиелік жүйемен сатылса, 686-сы кезектегі отбасыларға үлестірілген. Сонымен қатар пайдалануға берілген пәтер саны өткен жылдармен салыстырғанда екі есе артқанын да айта кету керек.
Жыл қорытындысымен 202,4 мың шаршы метр 3155 пәтерлі 49 үй ипотекамен берілетін пәтерлер 2482, кезектегі отбасыларға берілетін 673 пәтер пайдалануға берілді. Бүгінде 12 мыңнан астам азамат тұрғын үй кезегінде тұр.
Сонымен қатар, 7 қабатты 64 тұрғын үйге жаңадан жоба жасалып, сараптама қорытындысы алынды. Аталған үйлердің құрылысын салып аяқтауға қаржы бөлдіру бойынша бюджеттік өтінім берілді.
Қазіргі таңда жыл басынан бері тұрғын үйлердің құрылысы аяқталған жоқ. Бүгінде қабылдау жұмыстары жүргізілуде. Биыл мемлекеттік бюджет есебінен салынған 4 мыңнан астам пәтер пайдалануға беріледі және салынып жатқан үйлердің басым бөлігі ипотекамен беріледі деп жоспарлануда.
Қазіргі таңда төрт ірі жоба іске асып жатыр. Бірінші – Яссы-Шауғар мөлтек ауданында су құбыры желілерін қайта құру жобасы 2021 жылы басталып жоспар бойынша 2023 жылы аяқталуы тиіс. Жобаны «Азия-Сервис» ЖШС жүргізуде. Одан бөлек 1-2 мөлтек ауданы және Ремзауыт аумағында ауыз су құбырларын қайта жаңғырту жобасы жүруде. Бұл жобаны «Құрылыс -Тед» ЖШС жүргізуде. Бұл да 2021 жылы басталған. Жыл соңына дейін аяқталып, толықтай пайдалануға беріледі. Үшінші бағыт Мақтазауыт аумағында ауыз су құбырларын қайта жаңғырту жұмыстарын «Үш сай» ЖШС жүргізіп жатыр. Ал, төртінші жоба «Түркістан қаласындағы жаңа қоныстанған тұрғындарды ауыз су жүйесімен қамтамасыз ету құрылысы» деп аталады. Бұл бірінші кезекте, әлбетте су жүйесі тартылмаған жаңа аумақтар, сосын ескі (бұрыннан бар) аумақтарда су тартылмаған көшелерді қамтиды. Бұған дейін қаланың көп бөлігінде ауыз су жүйесі құрылмаған. Тұрғындар құдық қаздырып, жерасты суларын пайдаланып келген. Мысалы, Шауғар мөлтек ауданындағы Н.Төреқұлов көшесіне осы уақытқа дейін су жүргізілмеген. (Бұрын ол аумақта түрме болған екен, 90-жылдардан кейін үйлер салынып, бірнеше көше түсіп қазір үлкен аумақ саналады). Осы Н.Төреқұлов көшесі аумағы, Отырар тұрғын үй алабында, Оралман, Яссы-Шауғар, Бірлікте (Бірлік аумағы қатты өріс алып, ұлғайып кеткен) қаншама көшелерге ауыз су жүйесі тартылмаған. Жаз айларында ол аумақтарда жерасты (құдық) су көздері тартылып кетіп, тұрғындар судан тапшылық көреді. Осы жағдайлардың барлығын ескеріп аталған жаңа аудандарды (оның ішінде ескі көшелер де бар) су құбырлары тартылып жатыр. Бұл жобаны «Бақ береке-2030» ЖШС жүргізуде. Қала тұрғындарын ауыз сумен қамту осылай 4 ірі жоба аясында жүріп жатыр. Осы жобалар толық жүзеге асқанда тұрғын-дарды ауыз сумен қамту көрсеткіші – 99,9 пайызға жетпек деп көзделуде.
Бүгінде Түркістан қаласында су ресурстарын дамыту бағытында жүйелі жұмыстар атқарылып жатыр. Осы бағытта «Түркістан-Су» МКК Түркістан қаласын сумен жабдықтау және су бұру қызметін көрсетіп, тиісті жұмыстарды жүргізуде. Бұл кәсіпорын Түркістан қаласын таза ауыз су Кентау қаласынан «Шобанақ» су қоймасындағы 40 000 м3 су жинағыш қоймасы арқылы 800 мм, 2 су құбырымен тасымалданып, ӘІО-дағы көпқабатты үйлердің тұрғындарын және әлеуметтік нысандар үшін 16000 м3 су жинағышына, қала ішіндегі 16 000 м3-тың су жинағыш қоймасына құйып, 2-ші көтерімдік насостары арқылы 39180 тұрғындармен, 629 әлеуметтік нысандарға 24 сағат тоқтаусыз таза сумен қамтамасыз етіп отырған кәсіпорын.
Өткен жылдың 1 қаңтарына «Түркістан-Су» мемлекеттік коммуналдық кәсіпорны қызмет көрсететін жалпы су құбырлар қала ішінде 1738,5 км. Жалпы, су құбырлар желісінің 1965 – 1982 жылдары салынған 143,2 км су құбырының 80%-ның тозығы жеткен. Қазіргі уақытта 1965-1982 жылдардан бері салынған су құбырлары қалалық бюджеттің есебінен алмастырылып жатыр.
Сонымен қатар, сарқынды су желісі- 127,25 км, оның ішінде магистральдық –39 км, көшедегілер желісі – 40 км, ішкі орамдағы және ішкі ауладағы желілер – 48.2 км құрайды. Қаладағы құдықшалар саны 2022 жылдың 1 қаңтарына – 10960 құдықша болды. Оның ішінде- 9330-таза су, 1627-сарқынды су желілерінде орналасқан.
Қазіргі тад қалада 18 дана су ұңғысы және 3 топтамалы су қоймасы бар, олар:Водозабор № 3 топтамалы су қоймасында – 5 су ұңғысы ЭЦВ – 10 насостарымен жабдықталған. 5 су қоймасы бар, оның екеуінің сиымдылығы 3000м3, 1 дана- 3000м3, және құрылысы -өткен жылы аяқталған екі дана х 5000 м3 су қоймасы жұмыс істейді. Екінші көтерілімдегі насос станциясы 3 дана «Д» маркалы насостармен жабдықталған, оның екеуі – 75 квт-тық, біреуі 125 квт-тық насостар. Одан бөлек, «Сельмаг» топтамалы су қоймасындағы 4 дана су ұңғысының үшеуі ЭЦВ 6 – 1 дана насосымен, қуаты 8квт/сағ, біреуі – ЭЦВ-8 – 8,1 квт/сағ насосымен, 2 дана, 3К9 – 7,5 квт-тық 1 дана насосымен жабдықталған болатын. Ол аумақ көріктендіру, көгалдандыру мақсатында қала әкімінің тапсырмасына сәйкес «Түркістан-Су» МКК теңгерілімінен алынды. Бүгінгі таңда барлығы тоқтап тур. Облыс әкімінің қолдауы бойынша 4 су ұңғымасына қосымша 2 х 2500м3 резервуар салуға ПСД дайындалып, құрылыс экспертизадан өткізілген.
Бүгінде қала бойынша қуаттылығы тәулігіне 20000 м³ сарқынды су тазарту ғимараты бар. Қабылданып жатқан сарқынды су көлемі тәулігіне 4500- 5000 м³, 27 дана КНС, 127 шақырым сарқынды су құбырлары қолданыста. Бүгінгі таңда сарқынды су жүйесіне пайдалану көрсеткіші 27 пайыздан 32 пайызға жетіп отыр. Бұл бағытта да жүйелі және қарқынды жұмыстар жүргізіліп жатыр. Кәріз жүйесін жүргізу бойынша да бірнеше жоба қолға алынған. Атап өтер болсақ, 2021 жылы басталып 2023-2024 жылдары аяқталатын жалпы 7 нысанның құрылыс жұмыстары жүргізілуде. Олар «Тұран-2», «Отырар-2», «Яссы-Ыждыхат», «Бекзат», «Ортақ-1», «Ортақ-2» аумақтары бойынша жүруде. (Жоба құны 24 009,0 млн.теңге. нәтижесі: 34 157 абонентті қамтиды). Ортақ аумағы өте кең, көлемді аумақ болғандықтан 3 кезеңге бөлініп атқарылуда екен. Бұл жобалар 2021 жылы басталып, бірқатары биыл аяқталмақ. Басым көпшілігі 2024 жылы өз мәресіне жетеді. Кәріз жүйесі құрылысы көбірек уақыт талап ететін ауқымды жоба болғандықтан қаланың түрлі аумақтарында қолайсыздықтар туындайды. Бұрын асфальтталған жолдар бұзылып, шаң-тозаң, қыста лай-батпаққа айналады. Осы ретте сала мамандары орын алған қолайсыздықтарға тұрғындардың түсіністікпен қарауын сұранады.
2024 жылы аталған жобалар аяқталған кезде қаланы кәріз жүйесімен қамту деңгейі 50 пайызға жететін болады. Бұлардан кейінгі кезекте «Түркістан-Қызылорда» массивін де сарқынды су жүйесі құрылысы басталады. Яғни, екі нысанның «Ортақ 3» пен «Баянауыл» аумағының жобалық-сметалық құжаттары әзірленіп, құрылыс бастауға дайын. 2025 жылы аяқтау жоспарланған. Сол кезде қаланы кәріз жүйесімен қамту – 95,5 пайызға жетпек.
Кәріз жүйесімен қамту маңызды мәселе. Бірінші кезекте ол қаланың экологиялық, санитарлық жағдайының қалыпты болуы, тұрғындардың денсаулығы үшін маңызды. Бүгінде тұрғын үйлердің дені «септикті» пайдаланады. Алайда, олардың көбі талапқа сай емес. Септик толықтай бетондалып, сыртқа бір тамшы да шықпайтын, толған уақытында сорғы мәшинелерімен сыртқа шығарып тастап отыруы тиіс. Үй ішінен шыққан сарқынды суды бетондалмаған, жай бір шұңқыр іспетті қазылып, бетін жауып қалдық суларды сонда жіберу антисанитариялық жағдай екенін ұмытпаған абзал. Ол лас су жер астына сіңіп, әлгі 21 су ұңғымасына қосылып жатыр. Ауаны ластап жатыр. Бұл мәселелер яғни ауыз суды пайдаланып болған соң, сарқынды суларды да техникалық мақсаттарға тиімді пайдаланудың кешенді шараларын қолға алған жөн.
Қала тұрғындары мен қонақтары үшін жайлы демалыс аймағын қалыптастыру мақсатында «Жібек жолы», «Президент» саябағы, Саттарханов, Яссы көшелеренің бойында Желілік саябақтар, «Отбасы», «Денсаулық» саябақтары ашылды. Көгалдандыру жұмыстары өте қарқынды жүріп жатыр.
2020 жылы көшелерді түнгі жарықтандырумен қамту деңгейі 31 пайыз ғана болған, яғни, небәрі 269 көше қамтылған еді. Биыл 86 пайызға дейін жеткізу жоспарланып отыр. Жыл соңына дейін жарықтандырылған көшелердің саны 757-ге дейін жетеді теңге.
Мемлекет басшысы Қасым–Жомарт Тоқаев «Егемен Қазақстан» газетіне берген сұхбатында елімізді жаңа экономикалық модельге көшіру міндеттерінің маңыздылығын ерекше атап өтті. Бұған әділ және бәсекеге қабілетті экономикалық жүйе құру, экономиканы әртараптандыру, инфрақұрылымды жаңарту, бизнесті қолдау және инвестиция тарту кіреді.
Бірнеше жыл ішінде Қазақстан біртіндеп өңдеуші өнеркәсібін дамытуға баса назар аударуда. Президент 2019 жылғы алғашқы Жолдауында ұлттық экономиканы дамыту үшін өңдеуші өнеркәсіптің маңыздылығын белгіледі. 2023 жылғы Жолдауда қуатты индустриялық базаны қалыптастыру және еліміздің өңдеуші саласын үдемелі дамыту бойынша басым міндеттер айқындалды. Еліміздің байыпты ресурстық базасы бар, ол дәстүрлі түрде пайдалы қазбаларды өндірумен және экспорттаумен айналысады. Бірақ біз ел экономикасында «ресурсқа тәуелділік» салдарын тудырмай, өзіміздің шикізат қоры көмегімен дамытуымыз керек. Ел ішінде өндірілетін шикізат жаңа өндірістердің құрылуын қамтамасыз етуі керек. Жоғары өңдеу саласын дамытуға баса назар аудару елдің сыртқы тәуекелге осалдығын азайтуға және экономикалық қауіпсіздікті нығайтуға мүмкіндік береді.
Үкімет мәліметіне сүйенсек, бүгінде Қазақстанда өңдеуші өнеркәсіп көлемі бойынша кен игеруші өнеркәсіпке жетті және одан әрі өсім көрсетуде.
Өңдеуші өнеркәсіпте жаңа өндіріс орындарын ұйымдастыру үшін жеңілдетілген несиелендіруді қоса алғанда, 600 миллиард теңгеден астам бюджет қаражаты қарастырылған. 2023 жылдың қорытындысы бойынша жалпы құны 1,6 триллион теңгеге жуық шикізаттық емес салаларда 300-ге жуық жаңа жоба енгізілді: оның ішінде 800 миллиард теңгеге жуық сомаға 170 жоба өңдеуші өнеркәсіпке тиесілі.
Машина жасау саласын өндірісті жаңғыртудың нақты драйвері және елдегі өнеркәсіптің бәсекелестік артықшылығын айқындайды. Сонымен қатар, ол тұтыну нарығының тұрақты жұмыс істеуін, әрі толтырылуын қамтамасыз етеді және саланың технологиялық өзегін дамытудың негізі болып табылады. Біз Үкіметпен бірлесіп, саланы жаңғырту, оның негізгі көрсеткіштерін, бүкіл өңдеуші өнеркәсіптің дамуына машина жасау үлесінің маңызын арттыру бойынша бірқатар шараларды жүзеге асырудамыз. Біздің міндетіміз – жоғары өңдеу кластерлерін құру.
Қазақстандағы машина жасаудың бірегейлігі оның жан–жақтылығында. Өнеркәсіп 37 ішкі секторды қамтиды. Олардың ішінде темір жол, ауыл шаруашылығы, энергетика, мұнай–газ, тау–кен металлургия, электротехника, көтеріп–тасымалдағыш машина жасау, автомобиль жасау, қорғаныс өнеркәсібі және т.б. Салада бір жұмыс орны аралас салаларда 8 жұмыс орнын тудырады. Қазіргі уақытта Қазақстанның машина жасау саласында 5410-нан астам кәсіпорын жұмыс істейді, жұмысшылар саны 120 мыңнан астам адамды құрайды. Әлемде ең көп сатылатын дәл осы машина жасау өнімдері болып табылады. Әлемдік экспорттың 41%-ын машина жасау өнімдері құрайды.
Бүгін машина жасау саласы жоғары мультипликативті әсерге ие, өнеркәсіптің күрделі әртараптандырылған сегменті, ол тұтастай алғанда экономиканың басқа салаларына тиімді әсер береді және бәсекеге қабілеттілікті арттыруға және экономиканың күрделенуіне, техникалық прогреске және халықтың өмір сүру сапасының жалпы өсуіне ықпал етеді. Біз тек құрамдас бөліктер мен қосалқы бөлшектерді ғана емес, сонымен қатар түпкілікті өнімді шығарумен айналысамыз. Бұл электровоздар, тепловоздар, жүк және жолаушылар вагондары, тракторлар, астық жинайтын комбайндар, автомобильдер, мұнай–газ, тау–кен өнеркәсібінің жабдықтары, ЖЭО (жылу электр орталықтары) және МАЭС–қа (мемлекеттік аймақтық электр станциясына) арналған энергетикалық жабдықтары және т.б.
Мемлекет басшысы бірінші Жолдауында отандық өңдеуші өнеркәсіпті, оның ішінде машина жасауды қолдау бойынша бірқатар тапсырмалар берді.Оларды жүзеге асыру үшін Үкімет машина жасауды дамытудың 2019-2024 жылдарға арналған Жол картасын қабылдап, «Өнеркәсіптік саясат туралы» Заңды қабылдады, Қазақстанның Өнеркәсіпті дамыту қоры құрылды.Одан бөлек, машина жасаудың бәсекеге қабілеттілігін арттыру, оның ішінде өңдеуші кәсіпорындарды қолжетімді шикізатпен қамтамасыз ету бойынша бірқатар шаралар қабылданды.Машина жасау саласын мемлекеттік қолдау шаралары Мемлекет басшысының тапсырмасымен әзірленген машина жасауды дамытудың 2019-2024 жылдарға арналған Жол картасын мерзімінен бұрын жүзеге асыруға ықпал етті.Жол картасында 2024 жылдың соңына дейін өндіріс көлемін 1 триллион теңгеден 2,6 триллион теңгеге дейін жеткізу міндеті қойылған. 2022 жылдың қорытындысы бойынша өндіріс көлемі 3,1 трлн теңгені құрады. Яғни, соңғы 4 жылда өндіріс көлемі 3 есе, ЖҚҚ (жалпы қосылған құн) көлемі 2 есе өсіп, 1,5 трлн теңгені құрады, НКИ (нақты көлем индексі) 1,9 есе өсті. Тапсырма мерзімінен бұрын орындалды.Мұндай нәтижелерге Мемлекет басшысының жеке қолдауының арқасында жеттік. Сандардан–ақ көруге болады – Қазақстанда жоғары өндірістерді табысты дамыту үшін барлық алғышарттар бар. Машина жасау соның дәлелі. Енді алға қойған мақсатқа жетуді тоқтатпау маңызды.
Қасым–Жомарт Тоқаев сұхбатында 2029 жылға қарай ұлттық экономиканың көлемін екі есеге ұлғайту толығымен қол жеткізуге болатын мақсат екенін атап өтті. 2022 жылғы 29 желтоқсанда Мемлекет басшысы Үкіметке машина жасауды дамытудың 2024-2028 жылдарға арналған кешенді жоспарын әзірлеуді тапсырған болатын. Ол өткен жылдың мамыр айында Машина жасаушылардың XI форумында талқыланып, бизнестің пікірін ескере отырып, былтырғы жылғы 7 қарашада құжат Үкімет қаулысымен бекітілді. Кешенді жоспардың жүзеге асуы Президент алға қойған мақсатты жүзеге асыруға айтарлықтай ықпал етуде. Жоспарға 7 бағыт бойынша 79 іс–шара енгізілген. Бұл отандық өндірушілерді қолжетімді бағамен шикізатпен қамтамасыз ету, басымдықты және қолжетімді қаржыландыруды қамтамасыздандыру, отандық өндірушілерді салықтық жеңілдіктермен ынталандыруды жақсарту, білікті кадрлармен қамтамасыз ету және ғылыми–зерттеу және тәжірибелік–конструкторлық жұмыстарды (ҒЗТКЖ) дамыту, машина жасау өнімдерін өткізуді ынталандыру, техникалық реттеу жүйесін жетілдіру, сала секторларына арналған мақсатты қолдау шараларын жүзеге асыру.
Кешенді жоспардың нысаналы индикаторлары өндіріс көлемін 4,5 есеге арттыруды қамтамасыз ету және атаулы өнім көлемін 11,3 трлн теңгеге жеткізу болып табылады. 2028 жылға қарай жалпы қосылған құн 1,3-тен 5,9 трлн теңгеге дейін, НКИ (нақты көлем индексі) жылына кемінде 10%-ға, экспорт көлемін 3 есеге, еңбек өнімділігін 1,9 есеге, инвестицияны 1,5 есеге арттыру жоспарлануда. Мұндай құжат елімізде алғаш рет қабылданып отыр. Бұл машина жасау саласын ғана емес, сонымен қатар бүкіл өңдеуші өнеркәсіпті одан әрі дамыту үшін маңызды. Біз Кешенді жоспарды сәтті және уақытылы жүзеге асыру үшін бар күш–жігерімізді саламыз.
Отандық машина жасау саласы қарқынды дамып, оң нәтижелер көрсетуде. Осылайша, өткен жылдың 11 айында НКИ (нақты көлем индексі) 127% құрады. Машина жасау өнеркәсібіндегі өндіріс көлемі 3,6 трлн теңгені құрады. Инвестиция көлемі – 199 млрд теңге. 2023 жылдың 9 айында экспорт көлемі $2,8 млрд долларды құрады. Өткен жылдың сәйкес кезеңімен салыстырғанда өсім 43%-ды көрсетті. Президент сұхбатында Үкімет экономиканы басқарудың тың тәсілдерін қолдана алса, ел экономикасының өсімі жайлы айтылған жақсы болжамдар ақиқатқа айналады деп баса айтты. Бұл екі негізгі бағыт: ауқымды өнеркәсіп жобаларын және жүйелі реформаларды жүзеге асыру. Бірінші бағыт бойынша шетелдік инвестиция тарту мәселесі маңызды. Ауқымды инвестициялар экономиканы «үдетіп», жаңа өсу нүктелерін жасай алады. Бүгінгі таңда машина жасау инвестициялық тартымдылық бойынша көшбасшы үштіктің бірі болып табылады. Шетелдік әріптестермен бірлескен жобалардың саны жыл сайын артып келеді. Салада General Electric, Alstom, Stadler, CLAAS, Siemens, KIA, Daewoo, Skoda және т.б. сияқты әлемдік компаниялар жұмыс атқарады. Бұл жерде Қазақстанда серпінді инвестициялық жобаларды жүзеге асыру үшін қажетті алғышарттар бар.
