Көлік-логистика саласын қарқынды дамыту – бұл стратегиялық міндет. Үш жыл ішінде оның ішкі жалпы өнімдегі үлесі кемінде 9 пайызға жетуге тиіс. Ол үшін саланы тиімді басқару өте маңызды. Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев «Әділетті Қазақстанның экономикалық бағдары» атты Жолдауында осылай деген болатын.
Көлік-логистика саласы – Қазақстан инфрақұрылымының негізгі бір бөлігі және ел экономикасының даму деңгейіне елеулі әсер ететін маңызды сала. Осы орайда, таяуда Алматыда Еуразиялық үкіметаралық кеңестің кеңейтілген құрамдағы отырысы өтті. Онда транзиттік және көліктік инфрақұрылымды бірлесіп дамыту қажеттігі айтылды.
Алқалы басқосуға Арменияның Үкімет басшысы Никол Пашинян, Беларусь Премьер-Министрі Роман Головченко, Қазақстан Премьер-Министрі Әлихан Смайылов, Ресейдің Үкімет басшысы Михаил Мишустин, Қырғызстан Министрлер Кабинеті төрағасының бірінші орынбасары Адылбек Қасымалиев және ЕЭК Алқасының төрағасы Бақытжан Сағынтаев қатысты.
Тараптар ЕАЭО-ның интеграцияланған ақпараттық жүйесін дамытудың жай-күйі мен перспективаларын, электрондық сауданы дамыту үшін қолайлы жағдайлар жасау жөніндегі іс-шаралар жоспарын және көлік саласындағы басымдыққа ие интеграциялық инфрақұрылымдық жобалар тізбесіне өзгерістер енгізу мәселесін талқылады.
Сонымен қатар қатысушылар ЕАЭО елдеріндегі макроэкономикалық ахуалды және тұрақты экономикалық дамуды қамтамасыз ету жөніндегі ұсыныстарды қарастырды.
Әлихан Смайылов биыл ЕАЭО туралы шартқа қол қойылғанына 10 жыл толатынын еске салды. Бүгінде ол – 190 млн халқы бар, еңбек нарығы 93 млн-нан асатын, жалпы ішкі өнімі $2,7 трлн-ды құрайтын қарқынды дамып келе жатқан интеграциялық бірлестік. Бұл ретте мүше мемлекеттердің өзара саудасы 2015 жылдан 2022 жылға дейін 2 есеге өсіп, $85 млрд-қа жетті.
«Өткен жылғы маңызды оқиға “Еуразиялық экономикалық жол” декларациясының қабылдануы болды. Бұл құжат еуразиялық кеңістіктегі алдағы 5 жылға арналған интеграциялық процестердің негізгі бағыттарын айқындайды. Декларацияны іске асыру біздің экономикаларымыздың дамуы үшін жағдай жасауға мүмкіндік береді. Нақты экономикалық жобаларды іске асыру үшін барынша күш салу қажет», — деді Премьер-Министр.
Үкімет басшысының айтуынша, ЕАЭО Шығыс пен Батыстың, Солтүстік пен Оңтүстіктің қиылысында орналасқан, бұл осы аймақты бәсекелестікке қабілетті ететін негізгі артықшылық.
«Қазақстан транзиттік көлік инфрақұрылымын дамытуға ерекше мән береді. Соңғы 15 жылда біздің еліміз осы мақсаттарға $35 млрд-тан астам қаражат бөлді. Ляньюньган қаласында логистикалық орталық, “Қорғас” құрғақ порты, “Батыс Еуропа – Батыс Қытай” транзиттік магистралі, Қытайдан Иранға теміржол дәлізі іске қосылды. Каспий теңізінің “Құрық” және “Ақтау” порттарына жаңғырту жүргізілді», — деді Әлихан Смайылов.
Ол сондай-ақ «Бақты – Аягөз», «Дарбаза – Мақтаарал» жаңа теміржолдарының, «Алматы» станциясының айналма жолының құрылысы басталғанын және «Достық – Мойынты» учаскесінде екінші жолдар салынып жатқанын айтты.
Сонымен қатар Қытайдың Сиань қаласында қазақстандық терминалдың құрылысы басталды. Ресей, Түрікменстан, Үндістан және Иран тараптарымен бірлесіп, Солтүстік-Оңтүстік дәлізінің шығыс бағытын синхронды дамыту бойынша жұмыстар жүргізіліп келеді.
«Біз елдеріміздің халықаралық дәліздерінің, логистикалық терминалдары мен өткізу пункттерінің өткізу қабілетін одан әрі арттыру маңызды деп санаймыз. ЕАЭО-ның барлық елдерін транзиттік-көліктік инфрақұрылымды дамыту жөніндегі бірлескен жобаларды іске асыруға шақырамын», — деді Премьер-Министр.
Сонымен қатар ол өнеркәсіптік кооперациядағы ынтымақтастықты нығайту мақсатында биылдан бастап бірлескен жобаларға қаржылай көмек көрсету тетігі іске қосылатынын айтты. Бұл стратегиялық жобаларды іске асыруға, бизнес бастамаларын тиімді ілгерілетуге, өзара инвестицияларды арттыруға және жаңа жұмыс орындарын ашуға мүмкіндік береді.
«Ірі өнеркәсіптік кооперациялық жобаларды іске асыру ЕАЭО-ға мүше мемлекеттердің технологиялық әлеуетін дамытуды қамтамасыз етеді. Бірлескен бастамаларды қаржылық қолдау құралдарын одан әрі кеңейту маңызды деп санаймын», — деді Әлихан Смайылов.
Үкімет басшысы «төрт бостандықты» және ЕАЭО туралы шарттың базалық қағидаттарын іске асыру интеграциялық бірлестіктің іргетасы болып қала беретінін атап өтті.
«Біздің экспорттаушылар көбінесе жасырын шектеулерге тап болады. Сондықтан біз үшін төрт бостандықтың бірі – тауарлардың қозғалыс еркіндігін іске асыру мәселесі өзекті болып қала береді. Жалпы кедергісіз нарықты қалыптастырып, үшінші елдерге тауарлардың кедергісіз транзитін қамтамасыз ету қажет. Бұған барлық негізгі процестерді цифрландыру септігн тигізуі тиіс», — деп атап өтті Үкімет басшысы.
Премьер-Министрдің айтуынша, өткізу нарықтарын кеңейту тұрғысынан халықаралық күн тәртібі маңызды болып табылады. Сондықтан өзара экономикалық қызығушылық тудыратын үшінші елдермен және халықаралық ұйымдармен диалогты жандандыру маңызды.
«Серіктестер біздің артықшылықтарымызды білуі керек. ЕАЭО-ның жекелеген инфрақұрылымдық жобаларына қатысуға үшінші елдерді тарту маңызды болып табылады. Комиссия мүдделі елдерді тарта алатын жобалар тізімімен жұмыс істеуі керек», — деді Әлихан Смайылов.
Қорытындылай келе, ол Дүниежүзілік банктің болжамына сәйкес, 2024 жылы әлемдік экономиканың өсу қарқыны баяулап, 2,4%-ға дейін төмендеуі жалғасатынын атап өтті.
«Ұлттық деңгейде де, ЕАЭО ауқымында да сын-қатерлерге бейімделе білу бүгінгі таңда біздің ұйымымыздың табысты жұмысының маңызды факторы болып табылады», — деп атап өтті Премьер-Министр.
Отырыс қорытындысы бойынша қатысушылар бірқатар тиісті құжаттарға қол қойды.
Бұған дейін Мемлекет басшысы елімізде көлік-логистика саласын дамыту өте маңызы зор стратегиялық міндет болып табылатынын атап, көлік министрлігін қайта құруды тапсырған болатын.
Президент ең алдымен, «Достық-Мойынты», «Бақты-Аякөз», «Дарбаза-Мақтаарал» бағытындағы ірі теміржол жобаларын сапалы жүзеге асыру қажеттігін айтты.
Былтыр қазан айының соңында Түркістан облысында 4 мың тонна көкөніс сақтайтын заманауи қойманың құрылысы басталды. Түркістан қаласына кіреберіс тұстағы өндіріс аймағында көкөніс сақтайтын заманауи қойманың капсуласы салынды. Оған ҚР Премьер-министрінің орынбасары Серік Жұманғарин мен Түркістан облысының әкімі Дархан Сатыбалды қатысқан болатын. Жобаның бастамашысы әрі жүзеге асырушы – «Түркістан» әлеуметтік-кәсіпкерлік корпорациясы. Жобаның серіктесі – «М-Адал» ЖШС. 1 гектар аумақта орналасқан қойманың көлемі – 3264 шаршы метр. Құрылысы қолға алынған қойма 2024 жылдың алғашқы жартыжылдығында ел игілігіне тапсырылады. Сауран ауданы аумағындағы бұл қоймада жылына 4 мың тонна көкөніс сақталады. 35 адам жұмыспен қамтылады. Қоймада ірі 9 камера бар. Оның 4 камерасының әрбіріне 500 тоннадан жалпы 2 мың тонна картоп сақталса, екі камерасына 500 тоннадан, жалпы 1000 тонна пияз сақталмақ. Сонымен бірге 250 тонна сәбіз, қырыққабат сақтайтын камералары да іске қосылады деп жоспарланған. Ал 500 тонна көкөніс құрғақ қоймада орналастырылады.
Бұл орайда, Түркістан қаласының облыстық маңызы бар қала және түркі әлемінің астанасы мәртебесіне ие болуына байланысты халықаралық әуежай салу қажеттілігі туындады. 2020 жылы заманауи халықаралық әуежай салынып, пайдалануға берілді. Бұл – Тәуелсіздік жылдары Қазақстанда нөлден салынған алғашқы ірі әуежай. Әуежай бір уақытта 2 халықаралық немесе 4 ішкі рейсті қабылдай алады.
Түркістан облысы аумағында маңызды көлік маршруттары өтеді. Атап айтсақ, «Батыс Еуропа – Батыс Қытай» халықаралық автомобиль дәлізі, шығысты батыспен біріктіретін теміржол, «Түркістан халықаралық әуежайы» арқылы халықаралық және ішкі рейстер орындалады.
Түркістандағы «Түркістан халықаралық әуежайы» Халықаралық азаматтық авиация ұйымының 1-ші санатына сәйкес келеді. Әуежайдың жалпы ауданы – 905 га, әуе айлағының өткізу қабілеті сағатына – 450 жолаушы немесе жылына – 3 млн. жолаушы. Қазіргі уақытта «Түркістан халықаралық әуежайы» 2 халықаралық (Ыстамбұл, Эль-Кувейт) және 7 республикаішілік рейстерге (Астана, Алматы, Ақтау, Қарағанды, Ақтөбе, Орал, Қостанай) қызмет көрсетеді. Аталған рейстерді «Turkish Airlines», «Jazeera Airways», «Fly Arystan», «Scat», «Qazaq Air» және «Южное небо» авиакомпаниялары орындайды. 2024 жылдың қаңтарында «Түркістан – Абу-Даби» әуе рейсінің ашылуы өтті. Сондай-ақ отандық және шетелдік авиакомпаниялармен 3 халықаралық (Анталья, Тбилиси, Самарқанд) және 2 республикаішілік (Көкшетау, Үшарал) авиарейстер ашу бойынша келіссөздер жүргізілуде. Түркістан әуежайының жүк тасымалдау динамикасын арттыру мақсатында отандық «Alpha Sky», түріктің «MNG», «Turkish Cargo», әзірбайжандық «Silkway Airlines-Cargo» авиакомпанияларымен жүк тасымалдарын дамыту бойынша келіссөздер жүргізілуде.
Бұл орайда, Түлкібас ауданында салынып жатқан жерасты тоннелінің де көлік-логистика саласына ерекше серпіліс берері анық. Түлкібас – таулы аудан. Қысы қатал, қар қалың түседі. «Батыс Еуропа-Батыс Қытай» халықаралық автожолының бойында жерасты тоннелінің құрылысы 2013 жылы басталған болатын. 10 жылдан бері салынып жатқан тоннелдің құрылысы аяқталуға жақын. Былтыр мамыр айында облыс әкімі Дархан Амангелдіұлы Түлкібас ауданына жұмыс сапары барысында осы Шақпақ баба ауылындағы жерасты жолының құрылысымен танысып, құрылысқа қатысты мемлекеттік орган басшыларына жобаны қадағалап, соңына дейін жеткізу керектігін айтқан еді. Жобаның жалпы құны – 8,5 млрд теңге. Тоннельдің ұзындығы – 840 метр, ені – 13. “Тараз-Шымкент” бағытында бұрғылау-жару жұмыстары мен монолитті бетон құрылысы толығымен аяқталған. Жол төсемі мен дренаждық құрылғы үшін дайындық жұмыстары жүргізілді. Қазіргі таңда электр жарығымен қамту жұмыстары атқарылып жатыр.
Жерасты жолы бұл жерге бекерден бекер салынып жатқан жоқ. Бұл – «Күйік асуы» секілді «Батыс Еуропа-Батыс Қытай» трассасының ең қауіпті тұсы. Тау жоталарының арасы үнемі азынап тұрады. Үскірік жел жеңіл көлік түгіл, ауыр техникаларды да бел ортасына дейін көміп тастайды. Тоннель осындай жол азабын жеңілдету үшін салынып жатыр. Оң тоннель бойынша, яғни “Шымкент-Тараз” бағытында бұрғылау, сондай-ақ 345 метр монолитті бетон салу жүргізілген. Жоспарға сәйкес, ауқымды жерасты тоннелінің құрылысы биыл толық аяқталмақ.
Былтыр қараша айының соңында Түркістан облысында Қазақстан мен Өзбекстанды байланыстыратын жаңа теміржол құрылысы басталды. Онда қазақ-өзбек мемлекеттік шекарасы арқылы жаңа өткізу пункті ашылады. Дарбаза – Мақтаарал желісі Қазақстан президенті Қасым-Жомарт Тоқаевтың тапсырмасымен салынып жатыр. Жаңа магистраль республиканың көліктік-транзиттік әлеуетін одан әрі дамытуға серпін беретіні анық.
