Түркістандық тұрғындарды ақпараттандыру мақсатында цифрландыруды дамыту, елдің киберқауіпсіздігін нығайту, жасанды интеллект технологияларын қолдану жөнінде мәліметтерді ұсынамыз. «Халық үніне құлақ асатын мемлекет» тұжырымдамасы сәтті жүзеге аса бастады. Алайда, бұл цифрландыру саласында тек бір тамшы су ғана болып есептеледі. Жаһандану кезеңінде еліміз кешенді түрде Қазақстан киберқалқаны» тұжырымдамасын, «Цифрландыру, ғылым және инновациялар есебінен технологиялық серпіліс» ұлттық жобасын жүзеге асыруда. Қазақстан жағдайында кибершабуыл дегенде бірден жыл сайынғы коммерциялық банктерге жасалатын хакерлік шабуылдар еске түседі. Екінші деңгейлі банктердің ақпарттық қауіпсіздік пен қорғаныш қабілетін зерделеген отандық сарапшылар әлі де банктердің кибершабуылдардан қоғану тетіктерін жетілдіру қажеттігін анықтап отыр. Мұндай шабуылдардың салдарынан тек мемлекет қана емес, жеке тұлғалардың да жиі зардап шегіп отырғаны белгілі. Азаматтардың жеке бастарына, отбасына қатысты мәліметтер жиналған түрлі платформаларға жасалған хакерлік зұлым операциялардың салдарынан қолды болып, алаяқтардың қолына түсіп жатады. Мұның барлығы киберқауіпсіздіктің жеке индивид үшін де, қоғам мен экономика үшін де маңызын көрсетеді.
Қазақстандағы цифрлы экономиканы статистикалық өлшеудің болашақ бағыттары анықталды. Олар: цифрлы экономиканы дамытуға арналған шығындар; цифрлы технологияларды құру және тарату, оның ішінде цифрлы технологиялар саласындағы зерттеулер мен әзірлемелер; зияткерлік меншік құқығын қорғау және сандық технологиялар трансферті; цифрлы технологиялармен байланысты инновациялар; сандық инженерия; цифрлы технологиялар мен онымен байланысты тауарлар мен қызметтердің экспорты; сандық ортаға сенім (киберқауіпсіздік, жеке деректерді қорғау); цифрлы теңдік және оған халықтың әлеуметтік қорғалмаған (осал) топтарын қосу (мүгедектер, шалғай жерлерде тұратындар, зейнеткерлер) т.б.
Қазақстанда ұлттық экономика салаларын цифрландыру бәсекеге қабілетті өнімдер өндіру мүмкіндігіне жол ашады. Жетілдірілген заманауи технологиялар компанияның бизнес-процестеріне, құндылықты қалыптастыруға айтарлықтай түзетулер енгізеді және бәсекелестік артықшылығына айналатыны сөзсіз.
Еліміздегі шағын және орта бизнес субьектілері орнықты даму мақсаттарына жету үшін цифрлы технологияларды қолдану мүмкіндіктерін кеңінен пайдалану қажет. Сондай-ақ кәсіпкерлік субъектілері мемлекетпен табысты ынтымақтаса отырып, цифрлы дамуға байланысты бірлескен іс-шараларды көбейткен жөн.
Ұлттық экономика салаларын цифрландыру еліміздің тұрақты дамуының бөлінбес бөлшегі. Цифрландырудың бәсекеге қабілеттілігін арттыратын негізгі бағыттары: техникалық және технологиялық жетілдіру, экономикалық өсу және адам әлеуеті. Қазақстанның ұлттық экономика салаларын одан әрі цифрландырудың тетіктерін жетілдіре отырып, дамыту экономикамыздың тұрақты дамуына және әлемнің дамыған елдерімен интеграциялануға оң ықпал етеді.
Кейбір жағдайларда киберқауіпсіздік мәселесі жеке мемлекеттің қауқары жетпейтін болғандықтан, бірнеше елдер бұл мәселеде өзара ынтымақтаса әрекет етуге келісіп отыр. Киберкеңістіктегі қауіпсіздік, қылмыспен күрес мәселесінің маңыздылығын ескерген Қазақстан үкіметі 2017 жылы «Қазақстанның киберқалқаны» Киберқауіпсіздік тұжырымдамасын бекітті. Бұл құжат жалпы осы саладағы мемлекеттің көзқарасын, стратегиясын айқындауымен маңызды. Тұжырымдама осыдан кейін қабылданатын құқықтық ережелер мен шешімдерге негіз болып қана қоймай, сонымен қатар ресми терминдер мен анықтамаларды сипаттайды. Осы құжатқа сәйкес «киберқауіпсіздік бұл электрондық нысандағы ақпараттың және оның өңдеу, сақтау, беру (электрондық ақпараттық ресурстарды, ақпараттық жүйелер мен ақпараттық-коммуникациялық инфрақұрылымды) ортасының сыртқы және ішкі қауіп-қатерлерден қорғалу жағдайы, яғни ақпараттандыру саласындағы ақпараттық қауіпсіздік». Берілген анықтама киберқауіпсіздіктің кең танымы екені байқалады.
Халықаралық киберқауіпсіздік сарапшылары 2019 жылдан бастап әлемде кибершабуылдар әр 14 секунд сайын орын алып отырғанын айтады. Кибершабуылдар санының артуымен қоғамға келтірілетін залал саны да күн сайын өсуде: егер экономиканың әртүрлі секторларындағы компаниялардың шығындары 2019 жылы олар 2,5 трлн долларға жеткен. 2022 жылы Дүниежүзілік экономикалық форумның болжамы бойынша кибершабуылдардан болатын планеталық залал 8 трлн долларға дейін өскен.
«Қазақстанның киберқауіпсіздігі» тұжырымдамасы цифрлық экономиканы әрі қарай қарқынды түрде перспективалық дамытуға және өндірістік процестерді технологиялық тұрғыдан жаңғыртуға, ақпараттық-коммуникациялық қызмет көрсету саласын кеңейтуге, олардың бәсекелестік ортасына бағытталған.
Ақпараттық қауіпсіздіктің ұлттық үйлестіретін арнайы орталықты құру және оны дамыту жөніндегі барлық іс-шаралар «Цифрлық Қазақстан» бағдарламасы аясында қолға алынған болатын
Осы жобаны іске асыруға барлық мемлекеттік мен жергілікті атқарушы органдар, «Атамекен» ҰКП, «мемлекеттік техникалық қызмет» АҚ, салалық ұйымдар мен құзырет орталықтары атсалысты.
Тұжырымдаманы әзірлеу барысында Ұлыбритания, Швейцария, Австрия, Нидерланды, Германия, Финляндия сияқты елдер сияқты ақпараттық-коммуникациялық технологияларды дайындау және сонымен қатар пайдалану саласындағы халықаралық тәжірибелердің барлығы зерделенді. Бұл тұжырымдаманы орындау Қазақстанның БҰҰ-ның жаһандық киберқауіпсіздік бағдарламасына қосқан үлесі болып табылады.
БҰҰ деңгейінде халықаралық телекоммуникация Одағының жаһандық киберқауіпсіздік бағдарламасы немесе БҰҰ Бас Ассамблеясының «жаһандық киберқауіпсіздік мәдениетін құру және аса маңызды ақпараттық инфрақұрылымдарды қорғау жөніндегі ұлттық күш-жігерді бағалау» қарары сияқты бірқатар құжаттар бар. Онда ақпараттық-коммуникациялық технологияларды қауіпсіз пайдалану саласын қамтитын киберқауіпсіздік шаралары қамтылған.
Қазір заман ағымына қарай интернет дамыған сайын киберқауіпсіздік жайы өзекті мәселеге айналып барады. Азаматтардың дербес деректерін, ақпараттық инфрақұрылымды, стратегиялық маңызды нысандарды қорғау қашанда маңызды. Өйткені осының бәрі түптеп келгенде ұлттық ақпараттық кеңістікті құрайды емес пе?! Сол жылы маусымда Үкіметтің «Киберқалқан» киберқауіпсіздік тұжырымдамасы бекітілді. Құжат мемлекеттік органдарды ақпараттандыру, көрсетілетін мемлекеттік қызметтерді автоматтандыру саласындағы қазіргі жағдайды, цифрлық экономиканы дамыту әлеуеті мен өнеркәсіптегі өндірістік процестерді технологиялық тұрғыдан жаңғыртуға, ақпараттық-коммуникациялық қызметтер көрсету саласын кеңейтуге негізделген. Тұжырымдама электронды ақпараттық ресурстарды, ақпараттық жүйелер мен телекоммуникация желілерін қорғау, ақпараттық-коммуникациялық технологияларды қауіпсіз ету саласындағы мемлекеттік саясаттың негізгі бағыттарын айқындап берді.
Деректерге сүйенсек, «Мемлекеттік техникалық қызмет» АҚ технологиялық шешімдердің нәтижесінде күн сайын 1 млн-ға жуық шабуылды анықтайды. Сондай-ақ күн сайын мемлекеттік құрылымның тұтастығын қамтамасыз ету үшін алынған хаттардың бәрі «электронды үкіметтің» электронды поштасының бірыңғай шлюзі арқылы тексеріледі. Шамамен 500 мың хаттың тек 180-200 мыңы ғана діттеген жерге жететін көрінеді. Қалғаны спамдар мен зиянды бағдарламалық хаттардан тұрады екен.
Мына бір дерекке де назар аударған жөн болар. KZ-CERT компьютерлік шабуылдарға әрекет ету ұлттық қызметі 2023 жылдың 5 айында 11 432 шабуыл пен қауіпті тіркеген. Өкінішке қарай, көрсеткіш өткен жылдың сәйкес кезеңімен салыстырғанда шамамен 15 пайызға өскен. Сонымен қатар 2023 жылмен салыстырғанда биыл екінші деңгейлі банктердің, пошта ұйымдарының, сауда алаңдарының, интернет дүкендердің, такси қызметтерінің «атынан» таралатын қауіптер мен шабуылдар санының өскенін де байқауға болады. Бұдан бөлек Қазақстанның интернет кеңістігінде зиянды бағдарламалық қамтамасыз ету қаупі кең тарала бастады. Мәселен, өткен жылдың өзінде аталған қауіпке байланысты 2 458 оқиға тіркелген. Өкініштісі сол, көрсеткіш 2022 жылмен салыстырғанда 6 пайызға жоғары. Кибершабуылдардың жыл сайын көбейіп келе жатқанын осыдан-ақ аңғаруға болады.
