Бүгінде ауыл шаруашылығы өнімдерін жеткілікті деігейде алу үшін кез келген шаруашылықта тыңайтқыштар қолданылады. Бұл тұрғыда түркістандықтар да егіспен айналысатын азаматтар ретінде тыңайтқыш алуға қатысты жеңілдіктерді біліп жүргені дұрыс болар. Осы орайда, Түркістан қаласының тұрғындарына түсіндіру жұмыстары бойынша ақпаратты ұсынамыз.
Негізі, Қазақстанда тыңайтқыштарды пайдалану мәселесінің өзекті болып отырғандығын осыдан үш жыл бұрын сол кездегі Ауыл шаруашылығы вице-министрі Айдарбек Сапаров айтқан еді. «Республика бойынша тыңайтқыштар енгізу көлемі әлі де төмен. 2019 жылы 401,7 тонна тыңайтқыш сатып алынған. Бұл өткен жылмен салыстырғанда 15 пайызға аз. Қолдану қарқынының төмендеуінің негізгі себебі – агрохимиялық картограммалардың, әсіресе оңтүстік өңірлерде болмауы. Сондықтан, келесі жылдан бастап субсидия алу үшін агрохимиялық картограмма (топырақтың өсімдіктер үшін сіңімді қоректік элементтермен қамтамасыз етілу дәрежесін түрлі-түсті көріністе көрсететін карта) болуы қажеттігін ұмытпаған жөн. Оған тек бір жыл қалды. Топыраққа агрохимиялық талдау жүргізу жұмыстарын жандандыру қажет. Ауыл шаруашылығы тауарларын өндірушілер зертханалардың жоқтығына шағымданған болатын. Жаңа агрохимиялық зертханалардың құрылысы жоспарлануда. Қазірдің өзінде Қостанай мен Петропавл қалаларында заманға сай автоматтандырылған әрі жабдықталған зертханалар іске қосылды», – деген ол.
Сонымен қатар, ол облыс әкімдіктері осы бағытта белсенді ақпараттық жұмыс жүргізуі керек екенін жеткізіп: «Арамшөптермен ғана емес, зиянкестер мен ауруларға қарсы күрес те өзекті мәселелердің бірі. Дер кезінде таралу ошақтарын анықтау және химиялық өңдеулер жүргізу – өнім мен оның сапасының едәуір төмендеуінің алдын алады. Жыл сайын оларға қарсы күреске орасан зор бюджет қаражаты бөлінгенімен, тиімділігі шамалы. Мәселен, укекіренің таралу алқабы азаймай келеді. Ол ауыл шаруашылығы өндірісіне айтарлықтай зиян келтіреді. Бұл жергілікті жерде қажетті шаралар қабылданбайтынын және олардың орындалуын бақылау тиісті деңгейде жүзеге асырылмайтынын білдіреді. Бүгінгі күні дәнді дақылдар егісінде тат және септориоз кең таралған. Олардың өршуі егіннің 40 пайыз бөлігінің жоғалып, өсімдіктердің толық жойылуына әкелуі мүмкін. Осыған қарай өздеріңіз білетіндей, биылдан бастап пестицидтердің барлық түрі субсидияланады. Бұл ретте гербицидтерді қоспағанда, пестицидтерді субсидиялау зияндылықтың экономикалық шегін ескере отырып жүзеге асырылады. Бұл шара аграршыларға өсімдік аурулары мен зиянкестерімен күресу үшін қажетті фунгицидтер мен инсектицидтерді таңдауға, сондай-ақ оңтайлы мерзімде өңдеу жолымен олардың жаппай таралуының алдын алуға мүмкіндік береді», – деген ол.
Содан соң, 2021 жылдың соңында Сенаторлар «Қазақстан Республикасының Үкіметі мен Ресей Федерациясының Үкіметі арасындағы «Минералдық тыңайтқыштар шығару зауытын салу және пайдалану» жобасын іске асыру туралы келісімді ратификациялау туралы» заң жобасын қарайтыны айтылған. Ақпаратқа сійкес, келісім аясында жыл сайын бір миллион тоннадан астам индустриялық өнім шығаратын минералды тыңайтқыш зауытын салу жоспарланған. Кәсіпорында кемінде 1200 жұмыс орны ашылатын болған. Заң жобасында сонымен қатар шетелдік жұмысшыларды жалдау және тарту, шетелдік қызметкерлерге визамен қолдау көрсету, жоба іске асатын ауданды дамытудағы ынтымақтастық мәселелері, сондай-ақ тараптар арасындағы дауларды реттеу ережелері реттелетін болып еді.
Артынша, ҚР Парламанет Сенатының жалпы отырысында «ҚР Үкіметі мен РФ Үкіметі арасындағы «Минералдық тыңайтқыштар зауытын салу және пайдалану» жобасын іске асыру туралы келісімді ратификациялау туралы» ҚР Заңының жобасы қабылданды. Аталған құжатты Сенат өкілдеріне ҚР Индустрия және инфрақұрылымдық даму министрі таныстырған.
«Келісім Жамбыл облысында фосфат шикіз минералдық тыңайтқыштар мен ілеспе индустриялық өнімдер шығаруға дейінгі толық өндірістік циклі бар химиялық кешеннің құрылысы мен пайдалануын қамтамасыз ететін қажетті инвестициялар және нормативтік-құқықтық жағдайлар жасауды көздейді. Жобаны «Еврохимгрупп» трансұлттық ұлттық компаниясының еншілес кәсіпорыны – Ресейдің «Еврохим» компаниясы іске асырады. Жобаны іске асыру екі кезеңде жүзеге асады. Қуаты жылына 640 мың тонна орташа ұсақтау және ұсақ ұнтақтау торабы салынды. Инвестиция сомасы 126 млн доллар болды. Қазіргі таңда 550 жаңа жұмыс орны ашылды. Екінші кезең өндіріс қуаты жылына кемінде 1 млн тонна болатын минералды тыңайтқыштар мен индустриялық өнімдер өндіру жөніндегі химиялық инновациялық кешен салуға бағытталған. Қазіргі уақытта Қазақстандағы «Еврохим» компаниялар тобы екінші кезеңді озық қаржыландыру шеңберінде 137 млн доллар инвестициялады. 16 млрд 700 млн теңге салық төленді. 24 доллар көлемінде өңірдің экономикалық дамуына аударымдар түрінде төленді», – деді сол кездегі министр.
Сондай-ақ, ол жобаны іске асыру арқылы Қазақстан экономикасына тигізетін оң әсерлерді атады. Олар:
– 1 млрд доллардан кем емес тікелей инвестиция тарту;
– Жаңа жұмыс орындарын құру. Оның ішінде құрылыс кезінде 2000-ға дейін жаңа жұмыс орындарын пайдалану арқылы кемінде 1200 жаңа жұмыс орнын құру;
– Елдің жалпы ішкі өнімін 5 жыл ішінде шамамен 2,2млр долларына арттыру;
– Экспорт және экспорттық түсім көлемін ұлғайту;
– Мемлекет бюджетіне салық түсімдерін 200 млрд теңгеге ұлғайту
– Қалдықсыз технология бойынша қуаты жылына кемінде 1 млн тонна минералдық тыңайтқыштар мен индустриялық өнімдер өндірісін ұйымдастыру;
– Жаңатас және Қаратау моноқалаларының жедел дамуына ықпал ету;
– Минералдық тыңайтқыштардың импортын алмастыру.
Сонымен бірге, былтыр көктемде егіс алқабын өңдеуге қажет субсидия алу үшін диқандарға 29,7 млрд теңге бөлінді. ҚР Ауыл шаруашылығы бірінші вице-министрінің бұл бүлкі егіс алаңын қамтуға жеткілікті екенін айтқан.
«Облыс әкімдіктерінің деректері бойынша, биыл шамамен 659 мың тонна минералды тыңайтқыш себу жоспарланған. Бұл өткен жылғыдан 32,2 мың тонна артық. Бүгінгі таңда 226 мың тонна тыңайтқыш жеткізу туралы келісім-шарт жасалды. Іс жүзінде барлық өңірлерде минералды тыңайтқыштарды жөнелту басталды. Аграршыларға шамамен 56 мың тонна тыңайтқыш жөнелтілді. Оның ішінде оңтүстік өңірлердің үлесі – 16,9 мың тонна. Қоймадағы қор негізінен импорттық тыңайтқыштар есебінен қалыптасты», – деді ол Үкімет отырысында.
Одан бөлек, ол аймақтарға дақылдардың өнімділігін арттыру үшін тыңайтқыштарды қолданудың маңыздылығына назар аударуды ұсынды.
«Әсіресе олардың құнының өскенін ескере отырып, фермерлерді тыңайтқыштармен уақтылы және толық қамтамасыз ету қажет. Әкімдіктер тарапынан субсидиялауға 27 млрд теңге қарастырылған. Оларды барынша тиімді пайдалану керек. Пестицидтерге келетін болсақ, олардың бағасы да өсті. 2020 жылмен салыстырғанда пестицидтердің бағасы екі есе өсті. Былтыр көктемде бағаның өсуі 70% болса, күзде бағалар 2 есе өсті. 2022 жылға арналған пестицидтерді субсидиялау бағдарламасына 29,7 млрд теңге көзделген. Бұл егіс алаңын 100% өңдеуге мүмкіндік береді», – деген вице-министр.
Ал, Ауыл шаруашылығы министрі диқандар сатып алған тыңайтқыш құнының 50 пайызын мемлекет өтейтінін айтып: «Бүгінгі таңда тыңайтқыш жеткізуге келісімшарт 290 мың тонна көлемінде жасалды. Бүкіл өңірлерде минералды тыңайтқыштарды жөнелтіліп жатыр. Аграршыларға шамамен 149 мың тонна, оның ішінде оңтүстік өңірлерге 51,3 мың тонна тыңайтқыш тиелді. Қоймалардағы қор, соның ішінде импорттық тыңайтқыштар қоры қалыптасты», – деген болатын.
Осы ретте ол фермерлер тыңайтқыштардың, оның ішінде отандық тыңайтқыштардың қымбаттығы мәселесін көтергенін атап өтті.
«Үкіметпен тиісті жұмыс жүргізілді. Минералдық тыңайтқыштардың ірі өндірушісі ҚазАзот компаниясы өндірілетін аммиак селитрасының құнын тоннасына 200 мың теңгеден 160 мың теңгеге дейін төмендету туралы шешім қабылдады. Ол шешім 16 наурыздан бастап күшіне енді. Бүгінгі таңда аграршылармен жаңа баға бойынша келісімшарт жасалып жатыр. Бұл ретте әкімдіктер тарапынан субсидияға 27 млрд теңге қарастырылғанын атап өту қажет. Яғни, сатып алынған тыңайтқыш құнының 50 пайызын мемлекет өтейді», – деді ол.
Оған қоса, ҚР Премьер-Министрі Әлихан Смайылов Мәжіліс өкілдерінің депутаттық сауалына жолдаған жауабында диқандар үшін тыңайтқыш бағасын арзандатуға республикалық бюжеттен қосымша қаржы бөлу мәселесі қарастырылып жатқанын айтып: «Минералды тыңайтқыштарды субсидиялауды шешу бойынша 2021 жылы минералды тыңайтқыштардың әлемдік бағасы табиғи газ бен электр қуатының қымбаттауына байланысты айтарлықтай өсті. Қалыптасқан жағдайды ескере отырып, ауыл шаруашылығы тауарын өндірушілерді қаржылық қолдау мақсатында тыңайтқыштарды субсидиялау нормалары ағымдағы нарықтық бағаны ескере отырып, қайта қаралды. Бүгінгі таңда облыс әкімдіктері нормаларды қаулымен бекіту рәсімін қолға алған» – деді.
Үкімет басшысының айтуынша, Ауыл шаруашылығы министрлігі Индустрия және инфрақұрылымдық даму министрлігімен және облыс әкімдіктерімен бірлесе отырып, минералды тыңайтқыштардың бағасын төмендету жұмысын жүргізіп жатқан екен.
«Айталық, отандық тауар өндірушілермен бірқатар кездесулер мен кеңестер өткізіліп, нәтижесінде ауыл шаруашылығы тауарын өндірушілерді қолжетімді бағадағы минералды тыңайтқыштармен қамтамасыз ету туралы келісімге қол жеткізілді. Ауыл шаруашылығы тауарын өндірушілердің мәлімделген көлемі нақты жеткізу кестелерін қалыптастыру үшін отандық зауыттарға жіберілді. Сондай-ақ, «ҚазАзот» АҚ-мен өткізілген кеңестің қорытындысы бойынша аммиак селитрасының бағасын жыл басындағы белгіленген бағадан 25 %-ға (тоннасына 200,0 мың теңгеден 160,0 мың теңгеге дейін) төмендету жөнінде келісімге қол жеткізілді. Өңірлердің арзандатылған тыңайтқышқа қажеттілігін қамтамасыз ету үшін жергілікті бюджетте 26,8 млрд теңге көзделген. Сонымен қатар, қазіргі уақытта республикалық бюджеттен қосымша қаражат бөлу мәселесі қарастырылуда», – деді Әлихан Смайылов.
Бұл тұрғыда тиісті бюджеттiк өтiнiм қаралып, республикалық бюджет комиссиясының қарауына Қаржы министрлiгiне енгiзiлген.
«Жалпы, көктемгі дала жұмыстарының басталуымен өңірлердің минералды тыңайтқыштармен қамтамасыз етілуіне мониторинг жүргізілуде. 25 наурыздағы жағдай бойынша 265,4 мың тонна тыңайтқыш жеткізуге келісімшарт жасалып, оның 116,4 мың тоннасы тиеліп-жөнелтілді. Тыңайтқыш сатушылар қоймаларды толтыруда, тыңайтқыш жеткізу ұйымдастырылған. Кей өңірлерде облыс әкімдіктері отандық зауыттармен меморандумға қол қойып, жеткізілім көлемін бекітті», – делінген Премьер-Министрдің жауабында.
Ал, ҚР Индустрия және инфрақұрылымдық даму министрі болса, Қазақстан 2026 жылға қарай фосфор мен азот тыңайтқыштарын толықтай өзі өндіретінін баяндады.
«Бүгінде фосфорит кен орындары бойынша «Қазфосфат», «ЕвроХим-Тыңайтқыштар» және «Созақ фосфат» жауапкершілігі шектеулі серіктестіктері жұмыс істеп жатыр. Өндірудің жиынтық көлемі 4 млн тонна болмақ. Калий тыңайтқыштары бойынша 4 кен орны бар, олардың үшеуі Батыс Қазақстан облысында және біреуі Ақтөбе облысында. Біз биылдан бастап 2026 жылға қарай ішкі нарықтың фосфор және азот тыңайтқыштарына қажеттілігін толығымен өтейтін жобаларды бастаймыз»,- деді министр.
Тағы бір айта кетерлігі – биыл наурызда еліміздің аумағынан көлікпен тыңайтқыштарды әкетуге жарты жылға тыйым салынды. Бұл туралы Индустрия және инфрақұрылымдық даму министрлігіне қарасты Индустриялық даму комитеті ашық талқыға шығарған бұйрық жобасында жазылған. Тиісінше, Салынуы мүмкін экспорттық шектеуді іске асыру мен қадағалау Индустриялық даму комитеті, Мемлекеттік кірістер комитеті мен Ұлттық қауіпсіздік комитетінің Шекара қызметіне жүктелді.
Бүгінде тыңайтқыштарды субсидиялау саласына өзге де өзгерістер енгізіліп жатыр. Мәселен, мамыр айында субсидялаудың жаңа ережелері жарық көрді. Енгізілген өзгерістерге сәйкес, жылыжай шаруашылықтары жылынатын өнеркәсіптік жылыжай кешендері мен фермерлік жылыжайларда өсірілетін қорғалған топырақтағы көкөніс дақылдарының бір дақыл айналымына маусымаралық кезеңде электр энергиясына, көмірге және газға арналған шығыстарды субсидиялау арқылы мемлекеттен қолдау ала алады. Басым дақылдардың тізбесін және субсидиялау нормативтерін жергілікті атқарушы органдар бекітетін болады.
Субсидиялар алу кезінде фермерлік жылыжайларға қойылатын міндетті талап өндіріс технологияларына сәйкестік сертификатының (есебінің) болуы болып табылады. Ұлттық стандартты ҚР СИМ Техникалық реттеу және метрология комитеті АШМ, бизнес өкілдерімен бірлесіп әзірледі және 2023 жылғы 1 мамырдан бастап күшіне енді.
Сертификат алудың барлық мәселелері бойынша ҚР СИМ Техникалық реттеу және метрология комитетіне хабарласуға болады. Сондай ақ стандарт сайтта орналастырылған www.new-shop.ksm.kz
Естеріңізге сала кетейік, мемлекеттік қолдаудың қосымша шарасы ретінде жылыжай шаруашылықтарына энергия ресурстарына арналған шығыстарды субсидиялау туралы шешімді Үкімет 2023 жылдың басында Түркістан облысының фермерлері қалың қардан зардап шеккен кезде қабылдаған болатын.
Сондай-ақ, жабық топырақтағы көкөніс дақылдарын өндіруді дамыту үшін тыңайтқыштардың (органикалық), пестицидтердің, биоагенттердің (энтомофагтардың) және биопрепараттардың құнын субсидиялау, суармалы су беру жолымен мемлекеттік қолдау жүзеге асырылады. Бұдан басқа, жылыжай шаруашылықтарына инвестициялық субсидиялау шеңберінде жылыжай кешендерін салу және кеңейту жөніндегі жобаларды іске асыру кезінде шығыстар субсидияланады, бұл ретте субсидиялауды жетілдіру бойынша жүргізіліп жатқан жұмыстар шеңберінде шығындарды өтеуді 25%-дан 30%-ға дейін ұлғайту бөлігінде өзгерістер енгізіледі.
