Президент Қасым-Жомарт Тоқаев «Әділетті Қазақстанның экономикалық бағдары» атты 2023 жылғы 1 қыркүйектегі Жолдауында «жаңа экономикалық бағдар» аясында өңдеу саласын жедел дамытуға баса мән беруді жүктеді.
Өткен жылы бұл салада бірнеше салмақты жоба іске қосылды. Ал биыл жылы серпінді жобалардың үлкен тобы өмірге жолдама алмақ. Қазірдің өзінде сала қарқыны жақсы.
Мәселен, біздің елімізде поливинилхлорид (ПВХ) өндірісі жоқтың қасы деуге болады. Дегенмен таяу жылдар ішінде бұл олқылықтың да орны толатындай. Өткен жылдың аяғына таман «Бәйтерек» ҰБХ» АҚ еншілес ұйымы «Қазақстанның Даму Банкі» АҚ (ҚДБ) Түркістан облысындағы жаңа бір инвестициялық жобаға қаржыландыру ашты. «Састөбе» инновациялық кешені» компаниясы іске асыратын бұл жобаға каустикалық сода, ПВХ және кальций карбидін өндіру жөніндегі ауқымды бағыттар топтастырылған.
Жаңа бірегей өндіріс ішкі нарыққа отандық бизнесте сұранысқа ие дайын тауарлардың кең спектрін өндіруге шикізат береді.
Каустикалық сода әртүрлі өндіріс саласында тоқыма, химия, тамақ, мұнай және басқа да көптеген салада қолданылады. Кір жуатын ұнтақтың, сусабындардың, жуғыш және тазартқыш заттардың көпшілігінде каустик бар, қағаз, вискоза, тамақ және алюминий тотығын өндіруде де қолданылады.
ПВХ синтетикалық материалдарға жатады. Ол медициналық өнімдерді (қан препараттары мен ішкі ағзаларды сақтауға және тасымалдауға арналған контейнерлер, катетерлер, дәрі тамызғыштар, қолғаптар, маскалар, таблеткаларға арналған қаптамалар) өндіруде, автомобиль жасауда (тығыздағыштар, салонды жабдықтау элементтері, электриканы оқшаулау), құрылыста (ПВХ-дан жасалған сэндвич-панельдер, терезелерге арналған винил профильдер, кәріз құбырлары мен оқшаулағыш материалдар), қаптама ретінде (жұмсақ және қатты ыдыстарға арналған пленка, бөтелкелер, тіс пастасы мен кремдерге арналған түтіктер, ұялы телефон корпустары және оларға керек-жарақтар) қолданылады.
Жобаны Қазақстанның екінші деңгейдегі банкімен бірлесе отырып қаржыландыру аясында қолдау жоспарланып отыр. Оның жалпы құны – 153,88 млрд теңге, оның ішінде ҚДБ-ның қатысуы 64,46 млрд теңгені құрайды.
– Жобаның маңыздылығы қазіргі таңда Қазақстанда поливинилхлоридтің (ПВХ) өндірісінің болмауында жатыр, ал келешекте бой көтеретін кәсіпорын ішкі нарықтың осы өнімге деген қажеттілігін толығымен жабады. Сондай-ақ жоба каустикалық соданың ішкі нарығын ұлғайтуды қоса алғанда, жалпы, химия саласының дамуына серпін береді, – деп түсіндірді ҚДБ басқарма төрағасы Марат Елібаев.
Зауыт Түркістан облысының дамуы үшін маңызды әлеуметтік-экономикалық әсер етеді. Оның құрылыс жұмыстары жүргізілетін кезеңінде 1 мыңға жуық жұмыс орны ашылады. Ал өндіріс ошағы пайдалануға берілгеннен кейін отандық мамандар үшін жаңадан 346 жұмыс орны құрылады.
Жобалық қуатқа шыққан кезде кәсіпорын жылына 100 мың тоннаға дейін каустикалық сода, 120 мың тонна ПВХ және 180 мың тонна кальций карбидін өндіреді. Ішкі нарықты қамтудан басқа, ЕАЭО және Еуропалық одақ елдеріне, сондай-ақ Қытай мен Түркияға экспорт жоспарланған.
– ҚДБ тарапынан бөлінген инвестициялардың арқасында біздің елімізде әлеуметтік маңызы бар, қала құраушы және өңір мен бүкіл Қазақстанның дамуына қуатты серпін беретін жаңа жоба пайда болады. Осы жобаны іске асыру барысында жаңа жұмыс орындары ашылады, бюджетке жыл сайынғы салық төлемдері едәуір ұлғайып, оның мөлшері 10 млрд теңгеден астам соманы құрайтын болады, – деп атап өтті «Састөбе» инновациялық кешені» ЖШС директоры Болат Естемесов.
Ел Президенті шикізаттық емес салаларды өркендетуде бірнеше мақсат-міндет белгіледі: осы арқылы біріншіден, еліміздің мықты өнеркәсіптік негізі қалыптастырылады, екіншіден, қажетті тауарлармен өзімізді толық қамти алатын жағдайға жетуіміз қажет. Үшіншіден, жаһандық мамандануда Қазақстан тез таусылатын шикізаттың қоймасы болып қалмайды, дүниежүзілік нарықтарды дайын өнімдерімен жаулайды.
Мемлекет басшысы «ел тағдыры үшін айрықша мәні бар» бірқатар жобаны жүзеге асыруды тапсырды. Үкімет соның ішінде бастапқы 15 жобаны 2024 жылы жүзеге асыруға тиіс. Бұл ретте мемлекет қазақ жерінің қойнауынан шығатын металдарды шикізат пен руда күйінде шетелге тасымай, терең өңдеуі, сондай-ақ мұнай-газ және көмір химиясына, ауыр машина жасауға, уранды конверсиялап, байытуға, автобөлшектер, тыңайтқыштар шығаруға айрықша назар аударатын болады. Қ.Тоқаев жаңа экономикалық саясат аясында жоғары деңгейде өңделген өнім шығаратын кластерлер құрылатынын мәлімдеді.
Кластер құруға Үкімет бұған дейін де белсеніп көрген. Президент «бұрын болған қателіктерді қайталауға болмайтынын» нықтады. Бұл үшін жобаларды тиімді қолдау шараларын және оларды орындау мерзімдерін нақты айқындау керек. Оны іске асыруға шетелдік инвесторларды, еліміздің бизнес өкілдерін барынша тартқан жөн. Жұмысқа өзіміздің шикізатты, тауарлар мен кадрларды, басқаша айтқанда, барлық ішкі мүмкіндігімізді пайдалану қажет.
Мемлекет жаңа өнеркәсіп саясаты арқылы жаңаша даму үлгісіне көшуі шарт. Ірі кәсіпорындармен бірлесіп, өндірістің барлық сатысы өз елімізде болуын қамтамасыз етуі керек. Ол үшін өндіріс саласын реттейтін және ынталандыратын түрлі тәсілді қолдану қажет. Өңдеу өнеркәсібі шикізатты көңілге қонымды бағамен жеткілікті көлемде алуы керек.
Бұл іске кіріспес бұрын ел Үкіметі өңдеу өнеркәсібін дамыту саласына талдау жүргізіп, әрбір сектордың бәсекелі артықшылықтарын және халықаралық нарықта алуы мүмкін орнын айқындады. Белгілі болғанындай, соңғы бір жыл ішінде республика шетелден 47,2 миллиард доллардың дайын өнімін импорттапты. Осы көлемнің жартысына жуығы немесе 20 миллиарды – машина жасау секторының еншісінде. Ары қарай химиялық өнеркәсіпке – 4,5 миллиард, тамақ өнеркәсібіне – 3,8 миллиард, қара металлургия өнімдеріне 2,8 миллиард доллар тиесілі. Осының бәрі болмағанымен, үлкен бөлігін Қазақстан өзінде өндіре алады. Себебі қажетті шикізаттың бәрі өзінде бар.
Осыдан өңдеу өнеркәсібінің әлеуетін аңғаруға болады: ол ішкі нарықтың мұқтаждығын өтеп, елдің экспорттық мүмкіндіктерін өрістетуі керек.
Өнеркәсіп және құрылыс министрі Қанат Шарлапаевтың айтуынша, ведомство талдау нәтижелеріне жүгіне отырып, өңдеу өнеркәсібі салаларындағы серпінді инвестициялық жобалардың пулын түзді.
– Ол жобалардың бір бөлігі қазірден белсенді түрде жүзеге асырылып жатыр. Тағы бір бөлігі – дайындық кезеңінде. Олар жоғары дәрежеде өңдеуге құрылған кластерлер қалыптастыруға мүмкіндік береді және алдағы уақытта «елдің өнеркәсіптік каркасына» айналады. Біздің министрлік ірі жобалар пулына іріктеу үшін шамамен 20 жобаны алдын ала ұсынды. Олар металдарды терең өңдеуді, ауыр машиналар жасауды, автомобильдердің бөлшектерін және тыңайтқыштарды өндіруді қарастырады, – деген Қанат Бисимбайұлы ақырғы 15 жобаның тізіміне енетін жобаның бәрі мол инвестиция тартатынына және жоғары технологиялы болатынын уәде етті.
Қара металлургияда ыстық брикетті темір өндірісін жолға қоятын жоба ұсынылып отыр. Оған 920 миллиард теңге инвестиция құйылады деп күтілуде. Бұл өндірістің іске қосылуы темір рудасы шикізатын елімізде терең өңдеуге мүмкіндік береді және отандық болат балқытушы зауыттарды қажетті шикізатпен қамтамасыз етеді.
Сарапшылардың айтуынша, ыстық брикетті темір – соңғы ширек ғасырда қолданыла бастаған жаңа өнім: болат жасаушы кәсіпорындар бұл өніммен шойын мен металл сынықтарын ауыстырады. Бұл материалды болатқа не темірге қосса, металл жоғары температураларға мейлінше шыдамды, берік болады, деформациялану мен зақымданудан сақтайды.
Шарлапаев ұсынып отырған тағы бір жоба – арнаулы мақсаттағы болат өндіретін электрлі-металлургиялық жоба. Оған шамамен 300 миллион доллардай инвестиция салынбақ. Кәсіпорын шикізат ретінде әлгінде аталған ыстық брикетті темірді тұтынатын болады. Дайын өнімнің шамамен 80%-ы ішкі нарыққа жеткізіледі деп жоспарланған. Мысалы, одан рельстер, вагондар, теміржол машина жасау және оның құрауыштарын шығару көзделуде.
Түсті металлургияда мыс балқыту зауытының құрылысы қолға алынуы мүмкін. Оның құны шамамен 2,4 миллиард доллар тұрады. Осының арқасында сыртқа арзанға кететін мыс шикізатының жылына 300 мың тоннасы елімізде катодты мысқа дейін толығымен өңделеді. Бұл өнімге әлемдік нарықта сұраныс өте жоғары.
Кәсіпорын мыс шикізатын өңдеу барысында одан алтын мен күкірт қышқылын бөліп алады: олар ішкі нарықта өткізіледі. Дәл осы жобаны іске асыру нәтижесінде қазақ елі мыс өндірісі бойынша жаһандық бестіктің құрамына енеді. Алдымызда тек Қытай, Жапония, Чили және Ресей болады.
15 серпінді жоба пулына швейцариялық Stadler Rail AG компаниясымен бірге жолаушылар вагондарын шығару кіреді деп жоспарланған. Өнеркәсіп министрінің сендіруінше, бұл 100 пайыз импорт алмастыратын, Қазақстанда жасалатын өнім болады. Жылына отандық 540 вагон жасалуға тиіс. Мұның бәрі алда қолға алынуы мүмкін жобалар.
Ресми мәліметке жүгінсек, өткен жылы елімізде өңдеу өнеркәсібінде жалпы құны 488 миллиард теңге тұратын 126 жаңа жоба іске қосылды. Оларда 8,9 мыңға жуық тұрақты жұмыс орны ашылды. Үкімет соның ішінде жұмысқа орналастыру шараларымен моноқалалар және ауыл тұрғындары да қамтылып жатқанын мәлімдеді.
Ілкімді жобаларына тоқталсақ, өткен жылы тамыз айында Дөң тау-кен байыту комбинатының жиналған шламдарын өңдейтін Байыту фабрикасы іске қосылды. Зауыттың қуаты жылына 400 мың тонна хром концентратын құрайды, жалпы инвестиция көлемі – 96 миллиард теңге. Жоба аясында 400-ге жуық жұмыс орны ашылыпты. Жобаны жүзеге асыру нәтижесінде бұрыннан жинақталып қалған 14,5 млн тонна қалдық өңделетін болады.
Өткен жылдың қараша айында Қарағанды облысында «спецкокс» шығаратын ауқымды жоба техникалық түрде іске қосылды. Қуаты жылына 400 мың тонна өнім шығаруға жететін кәсіпорында 184 жұмыс орны ашылды. Арнайы кокстан бөлек, зауытта жылына 72 мың тонна көмір шайыры мен көмір майын өндіру де жоспарланып отыр.
Қарашада сондай-ақ осы облыстағы Сораң (Сарань) қаласының индустриялық аймағындағы Silk Road Electronics зауытында отандық тұрмыстық техника өндірісі ашылды. Автоматтандырылған осы кәсіпорында Artel брендімен жартылай автоматты кір жуғыш машиналар мен теледидарлар, су жылытқыштар, шаңсорғыштар, асүй плиталары, шағын пештер, асүй ауатазартқыштары сияқты 7 түрлі өнім шығарылады. Зауыт 2025 жылға қарай толық қуатына шыққанда жылына 1,1 миллион дана өнім шығаратын алмақ.
Сондай-ақ, Көкшетау шаһары ел аузында «Аристондар қаласы» деп аталатыны мәлім. Өйткені орталықтандырылған жылу жүйесі дамымаған бұл облыста Көкшетау, Шучинск және басқа да қалалар мен ауылдар қалпымен ресейлік «Аристон» бойлерлерін пайдаланады: суды жылытып, суға түседі. Әрине, олардың бәрін орталықтандырылған желіге қосу маңызды. Ол мүмкін емес жерлерде жатжұрттық бойлерлерді отандық Artel ауыстырып жатса, бұл да жаңа экономикалық бағдардың бір игілігі болмақ.
Қостанайда әлемдік өндірушілермен өнеркәсіптік кооперация аясында бірқатар жоба жүзеге асырылды. Атап айтқанда, жылына 10 мың дана қытайлық Jetour автокөліктерінің сериялық өндірісі, сондай-ақ жылына 15 мың дана чехиялық Skoda автомобильдерінің өндірісі іске кіріскен.
Қазақстандық үлесті, локализацияны өрістету аясында қуаты жылына 25 мың кореялық Kia Sportage және Kia Cerato автомобильдерін дәнекерлеу мен шанақ-кузовын бояуды қоса алғанда, ұсақ тораптық әдіс арқылы құрастыру ұйымдастырылады. Қуаты жылына 30 мың дана Chevrolet Onix автокөліктерін ұсақ тораптық әдіспен шығару жобасы қолға алынды.
Қостанай индустриалдық аймағында қуаты жылына 70 мың автомобильді құрайтын жаңа Kia зауытының құрылысы басталды. Сонымен қатар шағын және орта бизнестің қатысуымен автокомпоненттер шығаратын орталықтың құрылысы жүріп жатыр.
Алматыда Hyundai Trans Almaty зауытын жаңғырту аяқталды: Golden Dragon қалалық автобустарын, сондай-ақ Hyundai жүк көліктерінің барлық моделін дәнекерлеу және бояу бойынша технологиялық операциялар іске қосылды.
Мұның сыртында Алматыда автокресло, мультимедиа жүйелері мен пластикалық бөлшектер шығаратын Hyundai автомобильдік локализациялау паркінің құрылысы басталды. Локализациялауды тереңдету аясында инвестиция көлемі 12,4 млрд теңгені құрамақ. 400-ден астам жұмыс орнын ашу жоспарланған.
Шымкентте жалпы құны 4,9 млрд теңге инвестиция салынған дымқыл майлықтар, сұйық және қатты сабын өндірісі өмірге жолдама алды. Зауыт жылына шамамен 15 мың тонна өнім шығара алады. Батыс Қазақстан облысында жалпы инвестициясының көлемі шамамен 1,3 млрд теңгеге жеткен бигбег (жұмсақ контейнерлер) шығару жобасы іске қосылды. Кәсіпорынның қуаты – жылына 5 млн өнім.
Өткен жылы Қазақстанда бұған дейін елімізде өндірілмеген жаңа тауарлардың өндірісі жолға қойылды. Олардың қатарында мұнай-химиялық реагенттер, айнымалы жиілікті жетектер, күн батареясының картридждері, жоғары тұрақты электр үнемдейтін кварцтық генераторлар, электронды температура түрлендіргіштері және мембрандық бөлгіштер жүйелері, сондай-ақ жоғары вольтті вакуумдық автоматтық ажыратқыштар және көпфункциялы есептегіштер бар.
Мемлекет басшысының серпінді жобаларды, өңдеу өнеркәсібін шикізатпен жеткілікті көлемде және тиімді бағамен қамтамасыз ету тапсырмасын орындау мақсатында шикізат өндірушілерге қосымша міндеттеме жүктеледі. Олар отандық өңдеуші кәсіпорындармен шикізат жеткізу жөнінде өзара шарт жасасуға міндеттеледі. Мұның бәрі табысты жүзеге асса, онда салада жылдар бойы қатқан «тоң» жібіп, өңдеу өнеркәсібінің өнімі жаппай ұлғаюы мүмкін.
Күні кеше Түркістан облысының әкімі Дархан Сатыбалды Президентке өткен жылы облыста атқарылған жұмыстар туралы айтып, есеп берді.
Өткен жылдың қорытындысы бойынша, аймақтың негізгі макроэкономикалық көрсеткіштерінде оң динамика байқалады. Атап айтқанда, өңірдегі өнеркәсіп өнімінің көлемі 2,5 пайызға өсіп, 1 триллион теңгеден асқан. Өңдеу өнеркәсібін дамыту үшін жалпы сомасы 30,2 миллиард теңге болатын 20 жоба іске қосылып, 594 жаңа жұмыс орны ашылған.
Облыс әкімінің айтуынша, алдағы 5 жылда өңірдің өз кірісін 100 миллиард теңгеге арттыру жоспарланып отыр. Алдын ала есеп бойынша былтыр жалпы өңірлік өнім көлемі 3,8 триллион теңге болған. Ал ауыл шаруашылығындағы өнім көлемі 1,1 триллион теңгені құраған. Бұл көрсеткіш бойынша Түркістан облысы республикада көш бастап тұр. Саланы әртараптандыру нәтижесінде 3,3 миллион тонна көкөніс, бақша өнімдері жиналды. Бұл – рекордтық көрсеткіш. Президент тапсырмасына сәйкес ауыл шаруашылығында өнім көлемін арттыруға, суды үнемдеуге ықпал ететін жаңа әдіс-тәсілдер мен технологиялар енгізіліп жатыр.
Жуырда ҚР Президенті Қасым-Жомарт Тоқаев Италияға жұмыс сапары барысында маңызды келісімдерге қол жеткізді. Солардың бірі – Түркістан облысы, Созақ ауданында күкірт қышқылын өндіретін зауыт салу жобасы. «Қазақстан-Италия» инвестициялық дөңгелек үстелі аяқталған соң, Мемлекет басшысының қатысуымен бірқатар екіжақты құжаттарға қол қою рәсімі өтті.
«Самұрық-Қазына» АҚ мен Balestra компаниясы арасында Түркістан облысы, Созақ ауданы, Тайқоңыр ауылында жылдық қуаты 800 мың тонна болатын күкірт қышқылы зауытын салу жобасының шарттары мен мерзімін айқындайтын келісім жасалды.
Айта кетейік, өңірде облыс әкімі Дархан Сатыбалдының бастамасымен индустрияландыру және өндіріс орындарын ашуға басымдық беріліп жатыр. Бүгінде «Қазатомөнеркәсіп ҰАК» АҚ өз инвестициясы есебінен Түркістан облысы, Созақ ауданында күкірт қышқылын өндіретін зауыт құрылысын салу жұмысын бастауда. Арнайы жер бөлініп, сәулеттік-жоспарлау тапсырмасы әзірленген. Жобаның операторы бекітілген. Аталған жобаның құны – 100 млрд. теңге. Зауыт ашылған соң 274 адам жұмыспен қамтылады деп күтіліп отыр.
Д. Айбар
