Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев 2024 жылы 2 қыркүйекте «Әділетті Қазақстан: заң мен тәртіп, экономикалық өсім, қоғамдық оптимизм» атты Қазақстан халқына Жолдауын жариялаған болатын.Осы орайда Түркістан қаласының тұрғындарына ақпараттық сайтымыз арқылы түсіндірме жұмыстарын жүргізіп отырмыз.
Сенаторлар кеңесінің мүшесі Қуаныш Айтаханов Жолдауда айтылған идеяларды Президенттің сайлауалды бағдарламаларының стратегиялық жалғасы деп қабылдағанын айтады. Мемлекеттің бүгінгі саясаты дәл осы міндеттерді орындауға жұмылған.
Мемлекет басшысы Жолдауында: «Ашығын айтуымыз керек, бізде республикалық бюджеттің кіріс бөлігі орындалмай жатыр. Бюджет қаржысын тиімді пайдаланып, оның шығыс бөлігін шектеп, қатаң бақылауда ұстаған жөн», деді.
Жолдауда салық жүйесін қайта жүктеу, банк жұмысын қайта жаңғырту, шағын орта бизнесті қолдау, агроөнеркәсіп кешеніне қолжетімді несие беру, әділ және тиімді тариф саясатын жүргізу, цифрландыру, жасанды интеллектіні дамыту секілді көптеген мәселе қозғалды. Атап айтқанда, қаржы экономикалық бағытты алатын болсақ, банк саясатына, оның жұмыстарын жаңартуға байланысты жаңа ұсыныстар айтылды. Жалпы, біздегі екінші деңгейдегі банктердің экономиканың нақты секторын несиелендіруі төмен. Несие берген жағдайдың өзінде, оның пайыздық мөлшерлемесі өте жоғары. Ал агросекторды несиелендіру жоқтың қасы. Квазисектордағы қаржы институттары да бұл жұмысты аяғына дейін жеткізе алмады. Банктер мемлекет тарапынан, әсіресе Ұлттық қордан миллиард доллар көмек алады. Тек кейінгі жиырма жылдың көлемінде ЕДБ банктер мемлекеттен бірнеше миллиард доллар шамасында көмек алды, шетел қаржы институттарынан арзан несие алып, оны қымбат, үстеме бағамен қарапайым халық пен кәсіпкерлерге несиеге беріп, банктер байып отыр. Алайда олар соған сай салық төлеп отырған жоқ. Банктердің негізгі мақсаты – экономикалық белсенділікті қолдау үшін экономикаға қаржылай қолдау көрсету.
Өткен жылғы Президент Жолдауында шетелдік үш банкті елімізге ендіру керектігі айтылды. Оның негізгі мақсаты бәсекелестік ортаны қалыптастыру арқылы, несиелендірудің пайыздық мөлшерін барынша төмендету болатын. Шет мемлекеттерде несие өте төменгі мөлшерде, 1,5 мен 5 пайыздың арасында. Әсіресе ауыл шаруашылығы саласына төменгі мөлшерде беріледі. Ал бізде керісінше, бұл мәселе әлі де шешімін таппай келеді.
Ауылдық жерлерде халқымыздың 38 пайызы өмір сүреді. Олар өздерінің кәсібін ашуға, дамытуға несие ала алмай отыр. Агробанк ашу туралы айтылып келе жатқанына жиырма жылдан асты, бірақ әлі күнге дейін шешімін таппай отыр. Соны қайта қолға алу керек. Мұндай банктер көршілес Ресей мен Беларусь елдері сияқты көптеген дамыған елде агросекторға қызмет етеді. Біздің елде де Агробанк ашылып, әр ауданда оның бөлімшелері жұмыс істеуі керек. Халық осыдан арзан несие алып, өз кәсібін дамытуы керек. Ауыл шаруашылығын тоқырауға ұстап отырған үлкен бір мәселенің бірі – шаруалардың қолында қаражаттың жоқтығы. Егер қаржыны арзан несиемен берсек, аталған саланың тез арада дамуына мүмкіндіктері бар. Сол үшін осы саланы қолдауды түбегейлі өзгерту шарт. Көптеген бағытта таратылып жатқан субсидиялар өндірілген өнімге берілуге тиіс. Келешекте Мемлекет басшысы атап өткендей, «Банк туралы» жаңа заң қабылданғаннан кейін, ауыл шаруашылығына барлық жерде арзан 1,5-2 пайыздың көлемінде несие беру арқылы ауыл шаруашылығын қолдауымыз керек. Бұл саладағы өнімді өндіру, дайындау, өңдеу және сату жүйесі нақтылай құрылуға тиіс. Қазіргі таңда бұлардың арасында өзара байланыс жоқ. Шаруа өндірген өнімін дайындайтын ұйым жоқ. Сондықтан олар өнімдерін қайда өткізерін білмей бастары қатады. Мемлекет шаруалардың өндірген өнімдерін сатып алуына жағдай жасау керек. Өкінішке қарай, бүгінде шаруалардың өндірген өнімдерінің қызығын делдалдар көріп отыр.
Сонымен қатар ауыл шаруашылығында шаруалардың біліктілігін арттыру, ғылымның жетістіктерін өндіріске енгізу мәселелері өз дәрежесінде болмай тұр. Ол үшін әр аудан мен ірі округтерде шаруаларды оқыту орталықтары ашылуы керек. Облыс орталықтарындағы ауыл шаруашылығы ғылыми зерттеу институттары мен тәжірибе стансаларында, ғылым мен алдынғы қатарлы тәжірибелерді ендіруге бағытталған шараларды қолға алу керек.
Тағы бір айтатын жайт, Астана мен Алматыда жүз мыңдаған гектар жерді жалға алған азаматтар бар. Олар ауылдың ең өзекті мәселесі жол мен суға, мәдени және спорт нысандарына және ауыл шаруашылығын өндіруге байланысты тиісті құрылымдарды салуға, яғни ауылдың дамуына ат салыспайды. Мейлі ол отандық немесе шетелдік инвестор болсын, ауылды дамытуға өз үлестерін қосулары керек. Ауыл дамымай, ауыл шаруашылығы дамымайды.
Ендігі бір өзекті мәселе – статистикадағы көзбояушылық. Президент атап өткендей, ауыл шаруашылығында 2 млн қарамал, 3 млн қой қосылып жазылған. Бұл жерде мал басы ғана емес, алынған өнімді өндіруде де қосымша жазылымдар кездесіп жатады. Бұл тек ауыл шаруашылығында ғана ұшырап отырған келеңсіздік емес. Көзбояушылық азық-түлік бағаларының өсуінде де бар. Үкімет азық-түлік бағасын белгілі бір пайызға өсті десе, шын мәнінде сатылымдағы тауарлардың бағасы одан бірнеше пайызға артқандығын көрсетеді. Жұмысшылардың орташа жалақысымен жұмыссыздықтың пайызын есептегенде де осындай олқылықтар кездеседі. Сондықтан статистика жұмысын тәртіпке шақыру керек. Осындай мәселелерге ерекше дең қоймасақ, өзімізді өзіміз алдағандай боламыз.
Жолдауда айтылғандай, елімізде күні бүгінге дейін толық шешімін таппай келе жатқан бағыттардың бірі – салық саясаты. Кейінгі онжылдықта бұл салаға кемінде бірнеше ондаған өзгерістер енгізілді. Бұл саланың басы-қасында тұрған азаматтардың біліксіздігінен емес, нарық заңына бейімделуге бетбұрыс жасағаны. Салық саясаты тауар өндірушілерді ынталандыруға бағытталған болуы керек. Уақытында берілген артық жеңілдіктерді қайта қарап, негізгі жеңілдіктерді тек бизнесті дамытуға нақты септігін тигізетін бағытқа, тауар өндірушілерді барынша ынталандыруға бағытталуға тиіс. Терең өңделген тауарларды сыртқа шығарған кәсіпкерлерге жеңілдік беру де өте маңызды.
Өткен жылғы Жолдауында Президент өңдеу өнеркәсібін қолдау үшін инвесторларды 3 жылға дейін салықтан босату керек деген болатын. Шағын және орта бизнесті қолдау керек, оны 7 пайыздан 2029 жылы 15 пайызға дейін арттырамыз деп алдымызға мәселе қойды Мемлекет басшысы. Осы мәселелерді шешу үшін салық саясаты өз дәрежесінде болуы керек.
Қоғам талабына сай, кейінгі жылдары Мемлекет басшысының тікелей тапсырмасына орай, әкімдерді тікелей сайлау жүйесіне өтіп жатырмыз. Ауыл әкімдері толығымен сайлау жүйесіне енгізілді. Енді аудан, облысқа бағынатын қала әкімдерін сайлай бастадық. «Халық үніне құлақ асатын мемлекет» қағидасына сай мемлекеттік қызметкерлер көпшіліктің көңілінен шығатын жақсы жұмыстар атқарып жатыр.
Дегенмен Жолдауда Президент атап өткендей, әкімдердің, мемлекеттік қызметкерлердің халық алдыңдағы есебі, жауапкершілігі, орындаушылық тәртібі әлі де болса төмен. Әсіресе әкімдердің халық алдындағы есебі формалды түрде өтеді. Алдын ала сұрақ дайындалып, шақыру тізім бойынша жүргізіледі. Кейбір әкімдер өз жұмысын өздерінің имиджін көтеруден бастайды. Халыққа уәде берумен шектеліп, уәде орындалмай жатады. Қабылданған шешімдерінің қалай орындалып жатқанынан көпшілік хабарсыз. Орындаушылық тәртіп төмен, жоғарыда айтылғандай, өтірік ақпар беріледі. Кейде жергілікті атқарушы органдардың басшыларын жоғары жақтан қойылатын талаптардың өзі өтірік ақпар беруге итермелейді.
Әділетті Қазақстан құру үшін тек саяси экономикалық реформа жеткіліксіз, ең бастысы кадрлар, қоғамдық сана мен адамның ниеті өзгеруі керек.
Мемлекеттік басқару ісінің тиімділігін арттыру мәселесін Мемлекет басшысы алғаш 2019 жылғы Жолдауында көтеріп, «Халық үніне құлақ асатын мемлекет» тұжырымдамасын ұсынған еді. Бұл идея «Адам мемлекет үшін емес, мемлекет адам үшін» деген іргелі қағида аясында көрініс тапты. Жолдаудың сегізінші бағытындағы айтылған пікірлер де оған айқын дәлел.
Президент Жолдауында «Қазақстан халқы қазір мүлде жаңа саяси жағдайда өмір сүріп жатыр. Кейінгі 5 жылда ауқымды реформалар жасалды. Еліміздің саяси жүйесі түбегейлі өзгерді. Жұрттың сана-сезімінде бетбұрыс болып жатыр. Халықтың құқықтық мәдениеті артып келеді», деді.
Президент Қасым-Жомарт Тоқаев биылғы Жолдауында елімізде атом электр стансасын салу мәселесіне тағы да оралып, бұған дейін айтылған республикалық референдумның нақты өтетін күнін бекітті. Алдағы 6 қазанда ел тұрғындары бір кісідей атсалысып, аталған мәселеге орай өз таңдауларын жасауға тиіс.
