Ғылыми-техникалық жаңалықтарды өндіріспен байланыстыру, технологиялық үдерісті жасау – кез келген экономиканың даму келешегін анықтайтын маңызды факторлардың бірі.
Мемлекеттің дамуы мен өркендеуі инновациялық өзгерістерді экономикамен ұштастыра білуден басталатындығы да ақиқат. Аталған бағытта Дүниежүзілік зияткерлік меншік ұйымы (WIPO – World Intellectual Property Organization) жыл сайын әлем елдерінің инновациялық даму индексін жариялайды.
Зерттеу әлемнің 132 мемлекетінің инновациялық экожүйесінің көрсеткіштерін және жаһанның үздік деген 100 ғылыми-техникалық кластер орталықтарын талдайды. Мақалада WIPO жариялаған 2023 жылғы жаһандық инновация индексін ұсынамыз.
Зерттеуде жаһандық инновациялық орта жаңа мүмкіндіктер мен маңызды міндеттерге толы екендігі көрсетілген. Біріншіден, кейінгі үш жылда экономикадағы сәтсіздіктер инновация саласындағы іскерлік циклді тұрақсыздандырды. Оған әсер еткен факторлардың қатарына әлемдік саудадағы логистикалық өзгерістер, жоғары инфляция және қарулы қақтығыстарды жатқызуға болады. Аталған факторлардың барлығы экономиканы қалпына келтіруге және инновацияны дамытуға кедергілер келтірді. Екінші жағынан инновациялар ішінара жаңа цифрлық дәуірге бейімделіп, ғылыми инновациялық даму толқыны тоқтаусыз жалғасып жатыр.
Қазақстан қоғамдық даму институтының сарапшысы Бауыржан Серікбаевтың мәлімдеуінше, жасанды интеллект, кванттық есептеулер, геномдарды секвенирлеу, «жасыл» технологиялар және роботтехника сияқты әртүрлі саладағы әзірлемелер тың, жаңашыл динамиканы көрсетіп отыр.
Есепте берілген талдауға сүйенсек осы жылдың негізгі қорытындылары төмендегідей:
1) Ғылым мен инновацияға салынған инвестиция 2022 жылы жаһандық сын-қатердің артуы мен инновациялық қаржыландырудың құлдырауы жағдайында аралас көрсеткіш көрсеткен. Ғылыми басылымдардың саны баяу қарқынмен болса да көбейіп келеді. Жекелеген мемлекеттердің ғылымға салған инвестициясы төмендегенімен, әлемдегі жетекші корпоративтік компаниялардың аталған салаға құйған қаржысы айтарлықтай өсті. Бірақ бұл инфляцияның өсуін өтей ала ма, жоқ па белгісіз. Халықаралық патенттік өтінімдер азайып, венчурлық капиталға салынған инвестиция 2021 жылғы өте жоғары деңгейден кейін 2022 жылы күрт төмендеген. Бұл әлемде тәуекелдерді қаржыландыру климатының нашарлағанын көрсетеді.
2) Ақпараттық технологиялар, денсаулық сақтау, ұтқырлық және энергетика саласындағы қарқынды технологиялық прогресс жаһандық дамудың жаңа мүмкіндіктерін арттырып жатыр. Болашақта есептеу қуаты күшейіп, жаңартылатын энергия көздерін ретке келтіру шығындары төмендей береді.
3) Технологияларды енгізудің өсуі біртіндеп қауіпсіз санитария мен интернетке қосылуға қолжетімділікті кеңейтеді. Электрмобильдерді пайдалану қарқынды дамып келеді және автоматтандыруды арттыруға деген ұмтылыс өндірістегі роботтарды көбейтуге ықпал етіп отыр.
4) Инновацияның әлеуметтік-экономикалық әсері төмен деңгейде қалып отыр. COVID-19 дағдарысы қазіргі уақытта тоқтап тұрған еңбек өнімділігінің құбылмалығын тудырды және өмір сүру ұзақтығы екінші жыл қатарынан төмендеген. Көмірқышқыл газының қалдықтары 2022 жылы да өсті, дегенмен 2021 жылғы пандемиядан кейінгі өсімге қарағанда қарқыны аз.
Зерттеудегі маңызды көрсеткіштердің бірі – әлемдегі ғылыми-техникалық кластерлердің рейтингі. Мамандар талдауының қорытындысында Қытай кластерлері 2023 жылы ғылыми-техникалық өндірістің ең ірі өсу динамикасын көрсетті. Бұл елде орташа өсім +12,1% құрады. Қытайдан басқа орташа табысы бар елдерде орналасқан кластерлерде S&T өндірісінің айтарлықтай өсімі байқалды. Олардың төртеуі Үндістанда орналасқан. Атап айтқанда, Ченнай (+10,3%), Бангалор (+7,9%), Мумбай (+7,1%) және Дели (+5,4%).
WIPO жасаған 2023 жылдың жаһандық инновациялық даму индексінде 132 экономиканың ішінде Қазақстан 26.7 ұпаймен 81-орында орналасқан. 2022 жылғы көрсеткіш 83-орын болатын. Көш басындағы алғашқы үштікке Швейцария, Швеция мен АҚШ мемлекеттері енген.
Азия елдерінен алғашқы ондықта Сингапур және Оңтүстік Корея мемлекеті орналасса, Қытай – 12, Түркия – 39, Үндістан – 40, Иран 62-сатыдан көрінген.
Жаһандық инновация индексі – әлемнің технологиялық дамуының бүгінгі жай-күйін көрсететін көлемді зерттеу жинағы. Индексте көрсетілген талдаулар мен статистикалық мәліметтер – мамандар, ғалымдар, зерттеушілер мен сарапшыларға құнды ақпарат көзі.
