Түс ауа Петропавл қаласына табан тіреген бойда қонақүйге жүгімді қалдырдым да бірден Абылайдың Ақ үйіне бет алдым. Абылайдың Ақ үйі тарихта қазақтың ұлт болып қалыптасуына, сақталып қалуына дәнекер болған жер. Талай тарихи шешім қабылдаған заманның, өткен дәуірдің қара шаңырағы.
Ақ үйдегі ой
Негізгі іс-сапарым «AMANAT» партиясының Әйелдер қанатының іс-шарасы еді. Алайда алдын ала бір күн ерте келіп, Бас шаңыраққа бас сұғып, тарихи шешім шыққан табалдырыққа тәу еттім. Петропавлға келгендегі менің ең бірінші мақсатым – осы. Екіншіден, қазақтың ұлы ақыны Мағжан ауылына, Сартомардағы мұражайына барып, ақынның ұстаған, пайдаланған түпнұсқа заттарын көргім келді. Өз қолыммен ұстап, қазақ руханияты жаршысының, жыр Атасының рухын жүрекпен сезінуді қаладым.
– Қиын күн туған алаш баласына,
Шұбырып жапанның жар даласына,
Кез болған жаудан үркіп «Ақтабанға»
Дұшпанның қонғандай боп табасына.
Арқаға аяқ салып, түскен барып,
Екі оттың – орыс, қытай арасына.
Күндерде сонау-қара, тапсырған ел,
Тағдырын Абылайдай данасына.
Сол күнде ел қорғаған Абылайдың
Қылсаң да аз тәуеп етіп моласына, – деп Мағжан жырлаған хан Абылайдың Ақ үйінің алдындағы асқақ ескерткіштің алдында тұрғанда осы өлең жолдары есіме түсті. Ат үстіндегі хан Абылайдың айбатты мүсіні халқының қайсар рухын, ештеңеден тайсалмайтын өжет болмысын дәлелдеп тұрғандай.
Ақ үй аталуы да тегін емес. Мұнда ел мен жердің тұтастығын сақтап қалу жолында тарихи келіссөздер жүргізілген. Ақ ордада хан Абылай жоңғар билеушілерімен, Қытай империясы, Ресей патшалығының елшілерімен кездесуде қазақ елінің саяси және экономикалық мүддесін қорғаған. Абылай хан мәмілешілдігінің, шебер маневр жасауының арқасында елдің шығыс шекарасының қауіпсіздігін қамтамасыз ете алды. Хандық басқару тәсілінің мықтылығымен қазақ мемлекетін халықаралық деңгейде таныта алды. Ресеймен қарым-қатынасты саяси құрал ретінде пайдалана отырып, ішкі тұрақтылық пен сыртқы қорғанысты нығайтуды мақсат етіп, оны ішінде бүгіп қалып, ойын ашықтан-ашық жария етпестен әрбір кездесулерде елге тиімді, ел тәуелсіздігі стратегиясынан ауытқымай әр сөзін, қадамын есеппен басып, дипломатиялық әрекеттерге жол ашты.
Мағжанның әкесінің қабірі Петропавл қаласындағы саябақта жерленген. Қаланың қақ ортасында болған соң ескі қабірлерді сүріп, жаңа нысан салып тасталмағанына риза болдым. Адамдар жиі келетіні байқалып тұр. Қабірдегі шөптерді жұлып, тазалап жатып, анамнан естіген «Топырағың жеңіл болсын» деген сөзді айтып, топырағын аудардым. Артынша Мағжанның « КЕЛЕШЕК», «КЕШЕ», «БҮГІН» өлеңін көкейімде жаңғыртып, жолға шықтым.
– «Келешек» пенен «кеше» – анық,
« Бүгін» деген бір бу ғой.
Бұлт басқан беті нұрланып,
«Келешек» деген күн анық.
Өткен кеше ұрланып,
Естен кетпес бір у ғой.
«Келешек» пенен «кеше» – анық,
«Бүгін» деген бір бу ғой.
Расымен, келешек кешегі мен бүгіннің қосындысы. Ақынның туған жерін көріп, өзі жырлаған аққайыңның саясында отырдым. Олар да өткен мен бүгіннің жырын жырлайтындай. Тек мен олардың тілін түсінбедім. Біз алыстаған сайын Мағжанның өлкесі де «қимай» тұрғандай. Мен де санаулы тұрғыны бар теріскейдегі ауылдың оты сөнбесе екен деп тіледім.
Қалыйма Жантөреева,
«AMANAT» партиясы Түркістан облыстық филиалы атқарушы хатшысының орынбасары
