Қазақстандық Алтынбек Мұрат жасанды интеллектті ұтымды қолдану арқылы қазақ тілін үйрену тәсілдерін жүйелеп, одан әрі дамытқысы келеді. Алтынбек Мұрат – Моңғолияда туған, қазір АҚШ азаматы. Біріккен Араб Әмірліктерінде бакалавриат, АҚШ-та Миссури университетінде Инженерияны басқару магистратурасын тәмамдап, Есептеу физикасынан PhD қорғаған. Сауд Арабиясында төрт жылдай постдокторлықта жұмыс істеген. Қазір Бостон университетінде суперкомпьютерлермен қуат құралдарына арналған жаңа нано-материалдарды модельдеумен айналысады. Ол «QAZAQ AI» атты қазақ тіліндегі алғашқы ЖИ компанияның негізін қалады. Бүгінде әлеуметтік желілерде кеңінен таралып жатқан ЖИ әншілер (SARAUEN мен MIRASAI) жобасының авторы.
Қазақ балалары қазақ тілінде сөйлегені үшін жаңа технологияны қолданудан қалыс қалмауы тиіс. Мысалы, ауыл аймақтарда тұратын қара домалақ бауырымыз бен қарындасымыз орыс тілі мен ағылшын тілін жетік білмейді, алайда, қазақ тіліне судай. Бірақ қазіргі технология қазақ тіліне бейімделмеген болса, ол баланың келешегі қандай болмақ? Өзімен қатарлас орыс тілін білетін бала ЖИ мүмкіндіктерін пайдаланып, өмірін едәуір жеңілдетеді. Сәйкесінше жоғары жетістіктерге тез жететіні анық, – дейді отандасымыз Алтынбек Мұрат.
Маман жасанды интеллект 4-5 жыл бойы машиналық оқыту (machine learning), терең оқыту (deep learning), нейрондық желілерді (neural networks) ғылыми тұрғыда зерттеген.
Тек ChatGPT шыққаннан кейін ғана адамдар ЖИ туралы біліп, оны қолдана бастады. Бірақ, біз осы саланың ішінде жүргендіктен, қазақ тілі бұл салада дамымағанын жақсы білеміз. ChatGPT-де қазақ тілінде толыққанды, мардымды, түсінікті ақпаратты ала алмайсыз. Қазір америкалықтар ChatGPT-ді күнделікті өмірде барлық салада қолдана бастады. Бұл барлық салаға енетін технология, – дейді Алтынбек Мұрат.
ЖИ мүмкіндіктерін толық пайдалану үшін қазақ тілінде емес, басқа тілде жүгінуге тура келеді. Алтынбек Мұрат бұл өте өкінішті жағдай екенін атап өтті.
Біз тілімізден бір рет айырылып қала жаздадық, ал енді жаңа технологиялар майданында ЖИ қазақша дұрыс түсінбейтін болса, қазақ тілінің қолданысы одан әрі тарылатыны анық. Отандастарымыздың ЖИ қолдануын жеңілдету және одан әрі дамыту мақсатында Qazaq AI платформасын құрдық. Платформа сонымен қатар, тілдік мұрамызды сақтау мен өркендетуде үлесін қосады. Qazaq AI ресми түрде Бостондағы Массачусетс технологиялық институты (MIT) базасында құрылып, жүзеге асып жатыр. Жобамыз университеттің ресми акселераторынан өтті, – дейді ол.
Алтынбек мырза қазақ тілін жасанды интеллектпен интеграциялау үлкен мәселе және оның шешілмеген тұстары көп екенін айтады.
Қазір қазақ тілінде ЖИ моделі жоқ. Бүгінде америкалық алпауыт компаниялардың ұсынған модельдерді қолданып отырмыз. Бұл салада біраз кеш қалғанымызды мойындау керек. Сондықтан OpenAI сияқты компаниялардың модельдерін шама-шарқымыз жеткенінше пайдаланып отырмыз. Қазақстан Үкіметі ЖИ нарығын дамыту үшін қаржы бөліп жатқаны туралы естідім. Алайда, біз қазақ тіліндегі ЖИ моделін жасап бітіргенше, OpenAI ChatGPT-дің қазақ тілді нұсқасын әлдеқайда жақсартып үлгереді деп ойлаймын, – дейді IT маман.
Алпауыт компаниялар коммерциялық табыс үшін уақыт өте келе ЖИ моделдеріне қазақ тілін енгізетінін айтқан Алтынбек мырза, оған дейін ЖИ кеңістігінде қазақ тілінің қолданысын қалай кеңейтуге болатынын айтып берді.
Ерте ме, кеш пе қазақша ЖИ дамиды және оның мүмкіндіктері кеңейеді. Бұл бағытта OpenAI, Microsoft, Meta сияқты үлкен компаниялар жұмыс істеп, өз пайдасы үшін дамытатыны анық. Біраз уақыт жоғалтуымыз мүмкін, бірақ сол компанияларға ақысын төлеп, олардың өнімдерін қолданатындай жағдайға жетеміз. Бұл да бір бизнестің моделі. Мүмкін тегін модульдерді өзіміз жақсартып, қолданатын шығармыз. Ағылшындар «дөңгелекті басынан бастап жасамай-ақ қой, инновация жаса» деп айтқандай, біз де дайын тұрған модульді алып, соның өзімізге жарамды нұсқасын жасай аламыз.
Мәселені шешудің жолы – Үкіметтен болсын немесе Qazaq AI ретінде біз де OpenAI сияқты компанияларға тікелей ұсынысымызды беріп, солармен бірлесіп, бар модельді жақсарту. ChatGPT-дің қазақ тілінде жақсы сөйлемеуінің себебі – оларда қазақша деректер аз және оларды деректер базасына енгізбеген. Енді-енді ғана «Қай тіл қалып қалды?» деп жан-жағын реттеп, тілдерді қосып жатыр. Мен қазақ тілі инновациялық салада дами түсетініне сенімдімін. Технологияның барлық саласында ана тілімізді қолданамыз деген үміт бар. Ал ЖИ біздің көмекшімізге айналады, – дейді ол.
QAZAQ AI компаниясы әлемдегі көшбасшы саналатын, білім мен ғылымның, жаңа технологиялардың ордасына айналған MIT университетімен бірге жұмыс істеп жатқандықтан, осы әріптестіктің шеңберіндегі тәжірибе мен біліктілікті Қазақстанға қазақ тілінде жеткізуді мақсат етеді. Платформадағы AI ACADEMY MIT-тың менторларымен жұмыс істеуге мүмкіндік береді. Сонымен қатар, компанияның ChatGPT-ге балама ретінде жасалған Jasandy.com жобасы бар.
Жасанды интеллект идеясы өте қызық. Қазір адамдар ChatGPT-ды қолданады. Бірақ ChatGPT-ге тіркеліп, кірген кезде интерфейс ағылшын немесе орыс тілінде болады. ЖИ қолдануда ешкімді қалыс қалдырмауымыз керек. Мысалы, ауылдағы туыстарымыз ChatGPT-ге тіркелгісі келеді, бірақ тек ана тілінде ғана түсінетін адамға бұл қолжетімсіз болады. Біздің компанияның Jasandy.com өнімінің басты мақсаты – ChatGPT-дің қазақша баламасын ұсыну. Бұл жасанды интеллект өзі жеке бөлек модуль емес. Ол техникалық жағынан ChatGPT-ді жасап шығарған OpenAI-ға байланып тұр. Осы үшін өзіміз ақша төлеп отырмыз. Тек тіркелу мәселесін немесе күрделі тақырыптарда жауап алу үшін OpenAI-ға ақша төлеу керек қой. Біз оны жойып, халыққа тегін ұсынуды жөн көрдік. Халық жасанды интеллектті түсінсін, Jasandy-ға кіріп, «ЖИ деген не? Бізге не бере алады?» дегеннің шет жағасын болсын білсін деп тегін қолдану мүмкіндігін беріп отырмыз. Бұл негізі ChatGPT-дің қазақша нұсқасы. Артықшылығы – ешқандай тіркелусіз, ақша төлемей-ақ ЖИ мүмкіндіктерін пайдалану, – дейді ол.
Соңғы күндері әлеуметтік желілерде қазақ тілінде ән шырқап, көптің көңілінен шыққан SARAUEN мен MIRASAI-дың жасанды интеллект көмегімен жасалғанын білесіз бе? Бұлар да Qazaq AI компаниясының жобалары.
Ән шырқайтын ЖИ шыққалы біраз уақыт болды. Қазір бірнеше модельдері бар. Адамдар қолданып жүрген ашық модельдерден бөлек жабық түрлері де бар. Сондай мүмкіндіктің бірін біздің компания пайдаланды. Әкем де, мен де әдебиетке құштар жандармыз. Әкем өмір бойы өлең жазып, іштегі жырларын қағаз бетіне түсіріп жүргенін білемін. Сол әкемнің жырларын, ағаларымыздың жақсы өлеңдерін әуен ретінде ұсынғым келді. Тіліміздің байлығын мұра етіп сақтап отырған әдебиеттегі ақын-жазушыларымыздың жырларын әлемге әуен ретінде ұсынатын мүмкіндікті пайдаланып, осы жобаны жасадық. SARAUEN деген әнші қызымыз бен МIRASAI деген әнші жігітіміз дуэт болып, ән айтады, – дейді Алтынбек Мұрат.
ЖИ қолданатын адам оны білмейтін маманды алмастырады. Әрине, көптеген жұмыстар автоматтандырылады. Ұсақ-түйек жұмыстарды жасанды интеллект өзі-ақ істей береді, ал біз маңызды ресурстарымызды күрделі мәселелерге жұмсаймыз. ЖИ көмегі арқылы қазақ тілінде балаларға иллюстрациялар салынған ертегілер мен түрлі жанрдағы кітаптарды жазуға мүмкіндік туады. Менің мақсатым – қазақ тілін үйрену тәсілдерін жүйелеу. Балалар ЖИ қолданып, оңай әрі қызықты түрде қазақ тілін үйренуі үшін арнайы платформа жасауды жоспарлап отырмын, – дейді маман.
