Бүгінде елімізде ауыл шаруашылығы саласының өкілдері үшін мүмкіндіктер ғана емес, көптеген қолдаулар да жасалып келе жатыр. Солардың бірі – көктемгі егіс егу және күзгі жиын-терім барысында арзан бағамен сатылатын сұйық отын. Осы орайда, Түркістан қаласының тұрғындарына түсіндіру жұмыстары бойынша ақпаратты ұсынамыз.
Мәселен, 2022 жылы ҚР Ауыл шаруашылығы министрлігі көктемгі егіс жұмыстарын сапалы жүргізуге дайындық, оның ішінде қаржыландыруды ұлғайту бойынша барлық қажетті шаралар қабылданып жатқанын хабарлаған болатын. Бұл тұрғыда ведомство бюджеттік кредиттеудің жалпы сомасын 140 млрд. теңгеге дейін жеткізе отырып, қосымша қаржыландыру көлемін 70 млрд. теңгеге ұлғайту мәселесін пысықтаған. Тиісінше, бұл шамамен 1 300 шаруашылықты қосымша қаржыландыруға мүмкіндік берген. Осы ретте, «Кең дала» бағдарламасы аясында 77,6 млрд теңгеге ауыл шаруашылығы тауарын өндірушілерден 2673 өтініш ресми түрде келіп түскен.
Сонымен қатар, министрлік: «Азық-түлік келісім шарт корпорациясы» ҰК» АҚ форвардтық сатып алу бағдарламасы бойынша қаржыландыруға 80 млрд теңгеге дейін жібереді, бұл өткен жылғы деңгейден 2 есе жоғары. Қазірдің өзінде 66 млрд теңгеден астам сомаға 374 өтінім келіп түсті, 53,5 млрд теңге сомаға 176 АШТӨ қаржыландырылды. Тұқыммен қамтамасыз етуге келетін болсақ, облыс әкімдіктерінің жедел ақпараты бойынша 2,3 млн тонна тұқым себілді, бұл жоспардың 100,8% құрайды, оның ішінде дәнді дақылдар тұқымы – 2,0 млн тонна (жоспардың 101,3%), майлы дақылдар – 89,1 мың тонна (жоспардың 96,2%), жем-шөп-15,3 мың тонна (жоспардың 80,4%), картоп – 237,3 мың тонна (жоспардың 99,9%). Техниканың дайындығы шамамен 92% құрап отыр, 400 мың тонна көлемінде дизель отыны бөлінді. Бұл өткен жылмен салыстырғанда 20 мың тоннаға артық. Облыстардың әкімдіктері мұнай өңдейтін зауыттардан өңірлерге және кейіннен АШТӨ өткізу үшін дизель отынын сатып алуды және жеткізуді қамтамасыз ететін операторларды айқындау жөніндегі іс-шараларды аяқтап жатыр. Оңтүстік өңірлерде тиеп-жөнелту басталды. Пестицидтерді субсидиялау бағдарламасын қаржыландыру 29,7 млрд теңге көлемінде қамтамасыз етілді, бұл егіс алаңын 100% өңдеуге мүмкіндік береді. Шамамен 659 мың тонна тыңайтқыш енгізу жоспарланған. Тыңайтқыштарды 226 мың тонна көлемінде жеткізуге келісім-шарт жасалды, ауыл шаруашылығы саласы мамандарына 56 мың тоннаға жуық тыңайтқыш тиелді. Қоймалардағы қорлар, соның ішінде импорттық тыңайтқыштар қалыптасты. Жоғарыда айтылғандарды ескере отырып, ҚР Ауыл шаруашылығы министрлігі көктемгі егіс жұмыстарын табысты жүргізу үшін барлық қажетті шешімдер мен шаралар уақтылы қабылданып жатқанын, аграршылардың дайындығы жоғары екенін атап өтеді. Сонымен қатар, Ауыл шаруашылығы министрлігі өз қызметінде өткен жылғы қуаңшылықпен, логистикалық тізбектердің бұзылуымен, шикізат пен өнім бағасының өсуімен, сондай-ақ әлемдегі геосаяси жағдайдың шиеленісуімен байланысты күрделі жағдайды ескереді. Туындайтын тәуекелдерді нивелирлеу үшін министрлік орталық және жергілікті атқарушы органдармен, бизнес өкілдерімен және жұртшылықпен тығыз өзара іс-қимыл жасай отырып, өз саясатына түзету жүргізеді», – деп мәлімдеме жасаған.
Сондай-ақ, биыл тамызда ауыл шаруашылығы министрінің төрағалығымен өткен жедел штаб отырысында жаппай егін жинау науқанына дайындық пен жемшөп дайындау процесі талқыланған. Сол жиында фермерлердің 910,3 мың га астық жинағаны, орташа өнімділігі 13,8 ц/га болған кезде 1,3 млн тонна астық бастырылғаны, сондай-ақ 1,6 мың тонна майлы дақыл, 293,7 мың тонна картоп, 915,7 мың тонна көкөніс және 1,9 млн тонна бақша өнімі алынғаны бандалған.
Өз кезегінде, егін жинау жұмыстарын уақтылы жүргізу үшін шаруаларға 426 мың тонна жеңілдікті дизель отыны бөлінген. Энергетика министрлігі бекіткен жанармайдың бастапқы құны МӨЗ-ден тоннасына 284 мың теңгені құрады. Операторлардың шығыстарын ескере отырып, республика бойынша ауыл шаруашылығы тауарын өндірушілер үшін орташа баға 269 теңге/литр болды. Алайда, отырыс барысында Энергетика министрлігінің өкілдері бүгіннен бастап жеңілдікті дизель отынының бағасы белгіленген станцияға дейінгі көлік шығындарын ескере отырып, төмендетілетінін хабарлады. Алдын ала есептеулер фермерлер үшін орташа баға литріне 258-262 теңгені құрады, немесе бұл нарықтық бағадан 12 пайызға төмен деген сөз.
Ал, бұған дейін жыл басында министрлік көктемгі егіс жұмыстарын жүргізуге 413 мың тонна дизель отыны бөлінетінін айтқан еді.
«Дизель отынының тапшылығын, сондай-ақ мұнай өңдеу зауыттарының біркелкі жүктемесін болдырмау үшін дизель отынын жеткізу ақпан айынан бастап кесте бойынша біркелкі жүргізіледі. Энергетика министрлігі ақпан айына дизель отынының кепілдік берілген көлемінің құнын МӨЗ-ден тоннасына 222 мың теңге деңгейінде айқындады. Жеткізу бойынша шығыстарды ескере отырып, қазақстандық шаруалар үшін жанармайдың түпкілікті құны жанармай құю станцияларының нарықтық бағасынан 15-20%-ға арзан болады деп күтіліп отыр. Дизель отынын жеткізу кезеңінде Ауыл шаруашылығы министрлігі Энергетика министрлігімен бірлесіп, өңірлерге МӨЗ-ден жөнелту кестесінің сақталуына күнделікті мониторинг жүргізетін болады. 2023 жылы облыс әкімдіктерінің деректеріне сәйкес, болжамды егіс алқаптары былтырғы көрсеткіштермен бірдей болады және 23 млн гектардан асады. Алдын ала кем дегенде 18 мың га қант қызылшасымен себіледі. Сондай-ақ көкөніс, бақша және күріш дақылдарының өсуі күтіліп отыр», – делінген ол хабарламада.
Сондай-ақ, министрлік биыл маусымдық ауылшаруашылық жұмыстарына дизель отынын бөлудің жаңа тетіктерін іске қосатынын мәлім еткен. Осы орайда, ведомство дизель отынын бөлудің барлық процестерін, оның ішінде дизель отынын жеткізу жөніндегі операторларды айқындау жөніндегі комиссияның жұмыс тәртібін және операторларды айқындау шарттарын, сондай-ақ дизель отынының көлемін субсидиялаудың бірыңғай мемлекеттік ақпараттық жүйесінде электрондық қалыптастыру және бөлу процесін қамтитын қағидалардың жобасын әзірлеген.
«Шаруалар үшін жанармай көлемін қалыптастыру және бөлу ауыл шаруашылығы дақылдарының түрлері бойынша 1 гектарға дизель отыны шығысының нормативтеріне сәйкес, егіс алқаптарын ескере отырып жүргізілетін болады. Дизель отынын алушылардың тізілімі gosagro.kz. порталында автоматтандырылған режимде жасалады. Қазіргі уақытта қағидалар жобасы салалық қоғамдық ұйымдар мен «Атамекен» ҰКП-да қарау және келісу рәсімінен өтіп жатыр. Құжаттың жобасымен «Ашық НҚА» порталында да танысуға болады. Барлық келіп түскен ескертулер мен ұсыныстар қаралады және негіз болған жағдайда қағидалар жобасын пысықтау кезінде ескерілетін болады. Айта кетейік, дизель отынын электрондық бөлуді СБМАЖ-ға республика өңірлерінде пилоттық режимде сынақтан өткізгеннен кейін ғана енгізу жоспарланып отыр», – деген министрлік ол туралы.
Тиісінше, министрлік ауыл шаруашылығы тауарын өндірушілерден егін жинау науқанын жүргізуге 426 мың тонна дизель отынына 34,5 мың өтініш қабылдаған. Бұл көлем 22,3 млн гектар егіс алқабын қамтиды.
«Биыл Энергетика министрлігі МӨЗ-ден дизель отынының босату бағасын тоннасына 284 мың теңге деңгейінде бекітті. Жеткізу жөніндегі операторлардың шығындарын ескере отырып, фермерлер үшін орташа баға литріне 269 теңгені құрайды, бұл нарықтық құннан 9% төмен. Қазіргі уақытта жеңілдікті дизель отынын жеткізу жөніндегі өңірлік операторлар МӨЗ-ден шілдедегі ЖЖМ көлемін төлеу және жөнелту бойынша рәсімдерді жүргізіп жатыр. Естеріңізге сала кетейік, АШМ тиісті ережелер әзірледі, оған сәйкес шаруалар үшін квота көлемін қалыптастыру және дизель отынын өткізу СБМАЖ модулі негізінде электрондық нысанда жүзеге асырылады. Жеткізу жөніндегі операторларды комиссия әкімдіктер, прокуратура және сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл органдар, қоғамдық ұйымдар, «Атамекен» ұлттық палатасының, сондай-ақ салалық қауымдастықтардың өкілдері қатарынан айқындайды. Сонымен қатар, еліміздің кейбір өңірлерінде дизель отынын жеткізу жөніндегі операторлар әлі анықталған жоқ. Мысалы, Атырау және Маңғыстау облыстарында жеткізуші тамыз айында анықталады, себебі жөнелту осы айға жоспарланған. Ұлытау облысында ЖЖМ бағасының жоғары болуына және оператордың жоғары үстемеақы алу мүмкіндігінің болмауына байланысты операторларға өтінімдер жоқ», – делінген ол жайында.
Осы ретте, министрлік жаңа ережелерді қабылдау арқылы операторлардың арзандатылған дизель отынын мақсатсыз пайдалану қаупінің алдын алғанын атап өту маңызды. Яғни, жанармай жеткізуші жанармайдың тиелмеген көлемі болған жағдайда оны жем дайындау, кептіру және т. б. сияқты басқа ауыл шаруашылығы қажеттіліктеріне жіберуге міндетті. Осылайша, ауыл шаруашылығы министрлігі қағидаларды қабылдаудың арқасында арзандатылған дизель отынын қалыптастыру және көктемгі егіс және егін жинау жұмыстарына жөнелту рәсімдерінің ашықтығын қамтамасыз етіп, сыбайлас жемқорлық схемаларына толығымен тосқауыл қойды.
Сондай-ақ, жоғарыда аталған ережелерді қабылдау жөніндегі іс-шаралар «AMANAT» партиясының сайлауалды тұғырнамасында, сондай-ақ ауыл шаруашылығы министрлігінің сыбайлас жемқорлық тәуекелдерін болдырмау жөніндегі іс-шаралар жоспарында көзделген. Бұдан басқа, ережелер ҰКП алаңдарында, АШМ-ның қоғамдық кеңесінде, Ашық НҚА платформасында талқыланып, сондай-ақ сыбайлас жемқорлыққа қарсы сараптамадан өткізілген.
