Жер бетіндегі тіршілік атаулының дені суға тәуелді екені белгілі. Су ресурстарын қорғау, су қауіпсіздігі мен тиімділігі, оны рационалды пайдалану – адамзат үшін өмірлік маңызды мәселе. Бұл мәселе көптеген басқосуларда талқыланып, шешілу жолдары іздестірілу үстінде.
Осы орайда, таяуда Қазақстан Премьер-Министрі Әлихан Смайылов Алматыда Еуразиялық үкіметаралық кеңес отырысы қарсаңында Өзбекстан Премьер-Министрі Абдулла Ариповпен келіссөздер жүргізіп, су саласындағы ынтымақтастық пен өнеркәсіптік кооперацияны нығайту мәселелерін талқылады.
Кездесу барысында тараптар сауда-экономикалық ынтымақтастықты нығайту, ауыл шаруашылығы, транзиттік-көліктік және газ салаларындағы өзара іс-қимыл мәселелерін талқылады. Атап айтқанда, екіжақты тауар айналымын арттыру бойынша Жол картасының жүзеге асырылу барысы және кооперациялық өнеркәсіптік жобалар жұмысының нәтижелері қаралды.
Жиында мемлекетаралық су қатынастарын кеңейтуге де ерекше назар аударылды. Тараптар қалыптасқан әріптестік жоғары деңгейде екеніне тоқталып, бұрын қол жеткізілген уағдаластықтарды орындауға және өзара іс-қимылды одан әрі күшейтуге дайын екендерін растады. Бұл, басқа ортақ мәселелер қатарында трансшекаралық су объектілерін бірлесіп басқаруға және пайдалануға қатысты да айтылды.
Әлихан Смайылов Қазақстан Өзбекстанмен стратегиялық әріптестікті дамытуға ерекше көңіл бөлетінін атап өтті.
«Мемлекет басшыларымыздың ерік-жігерінің арқасында біздің өзара іс-қимылымыз бүкіл өңір үшін үлгі болды», — деді Үкімет басшысы.
Премьер-Министрдің айтуынша, Өзбекстан – Қазақстанның ірі сауда серіктестерінің бірі. 2022 жылы тауар айналымының көлемі жоспарланған $5 млрд-қа жетті. Өткен жылдың 11 айында өзара сауда да жақсы нәтиже көрсетіп, $4,1 млрд-ты құрады.
«Біздің алдымызда тауар айналымын $10 млрд-қа дейін жеткізу міндеті тұр, сондықтан сауда-экономикалық байланыстарды кеңейту бойынша жүйелі шаралар қабылдау қажет. Қазақстан Үкіметі белгіленген барлық мақсаттарға қол жеткізу үшін бірлесіп белсенді жұмыс істеуге дайын», — деп атап өтті Әлихан Смайылов.
Өз кезегінде Абдулла Арипов Өзбекстан мен Қазақстан арасындағы стратегиялық әріптестік достық пен тату көршілік және өзара құрмет рухында қарқынды дамып келе жатқанын атап өтті.
Сондай-ақ Қазақстан Премьер-Министрі Әлихан Смайылов Қырғызстан Министрлер Кабинетінің төрағасы – Президент Әкімшілігінің басшысы Ақылбек Жапаровпен келіссөз жүргізді. Кездесу барысында Қазақстан мен Қырғызстанның су саласындағы ынтымақтастығы талқыланды.
Әлихан Смайыловтың айтуынша, Қырғызстан – еліміздің стратегиялық әріптесі және бауырлас мемлекет.
«Мемлекет басшыларымыздың саяси ерік-жігерінің арқасында бүгінде қазақ-қырғыз қатынастары өзара іс-қимылдың сапалы жаңа деңгейіне шықты», — деді Премьер-Министр.
Сонымен қатар Үкімет басшысы елдеріміз арасындағы сауда-экономикалық өзара іс-қимылдың қарқынды дамып келе жатқанын атап өтті. Былтырғы тек 11 айда өзара сауда 12%-ға өсіп, $1,3 млрд-қа жетті. Оған қоса Қазақстан мен Қырғызстан арадағы тауар айналымының көлемін $2 млрд-қа жеткізу жұмысын жалғастыруда.
Өз кезегінде Ақылбек Жапаров қырғыз тарапының өзара сенім мен түсіністікке негізделген Қазақстанмен арадағы одақтастық қатынастарды одан әрі тереңдетуге мүдделі екенін атап өтті.
Сонымен қатар тараптар қысқа мерзімде қазақ-қырғыз шекарасында жүк көлігі үшін қосымша өткізу бекетін ашу мәселесін пысықтауға, сондай-ақ су-энергетика саласындағы өзара іс-қимылды күшейтуге келісті.
Естеріңізде болса, өткен жылдың соңында ҚР Премьер-министрі Әлихан Смайыловтың төрағалығымен өткен Қазақстан Су кеңесінің отырысында су шаруашылығы инфрақұрылымын жаңғырту және су ресурстарын басқару жүйесін жетілдіру мәселелері талқыланған болатын.
Су ресурстары және ирригация министрі Нұржан Нұржігітов атап өткендей, бүгінгі таңда Қазақстанның су қоры 102,3 текше шақырымды құрайды. Оның 54%-ы ел аумағында қалыптасады, ал, қалған 46%-ы көршілес елдерден келеді. Экономиканың қажеттіліктері үшін жылдық су тұтыну шамамен 25 текше шақырымды құрайды. Оның 65%-ы ауыл шаруашылығына, 25%-ы өнеркәсіп қажеттіліктеріне жұмсалады.
Жалпы, түгендеу нәтижелері бойынша елімізде 17 736 өзен және уақытша су ағындары, 4 024 көл, 4 540 жерасты су кен орындары, 13 175 су шаруашылығы құрылымдары бар.
Елдің су қауіпсіздігін қамтамасыз ету және оның тапшылығы мәселесін шешу үшін Су саласын дамытудың 2023-2025 жылдарға арналған кешенді жоспарының жобасы әзірленді. Ол су қоймаларын салу және күрделі жөндеу, гидротехникалық құрылыстарды, ирригациялық жүйелер мен топтық су құбырларын реконструкциялау бойынша бірқатар шұғыл шараларды қамтиды.
Кешенді жоспарды іске асыру су ресурстарын 3,7 текше шақырымға, ал, суармалы жер көлемін – 2,2 млн. гектарға дейін ұлғайтуға, егіндік суының жыл сайынғы шығынын 3 текше шақырымға азайтып, 55 мыңнан кем емес тұрғыны бар 41 елді мекенді сумен қамтамасыз етуге мүмкіндік береді.
Мәселен, 2024-2026 жылдары 9 облыста көлемі 2,4 текше шақырым болатын 20 жаңа су қоймасының құрылысын бастау жоспарланып отыр. Бұл суармалы жер көлемін 250 мың гектарға ұлғайтуға, 137 мың тұрғыны бар 70 елді мекенді су басу қаупін азайтуға және Қазақстанның көршілес елдердің су ресурстарына тәуелділігін орта есеппен 25%-ға төмендетуге ықпал етеді.
Сонымен қатар 9 облыста көлемі 1,9 текше шақырым қолданыстағы 15 су қоймасын күрделі жөндеу жұмыстары басталады. Бұл қосымша 74 мың гектар суармалы жерлерді сумен қамтамасыз етіп, 70 мың тұрғыны бар 64 елді мекенді су басу қаупін азайтады.
Сонымен қатар ирригациялық жүйелерді реконструкциялау, суару арналарын цифрландыру, Қ.Сәтбаев атындағы стратегиялық каналды жаңғырту жұмыстары жүргізілетін болады.
Ауыл шаруашылығы тауарын өндірушілерін су үнемдеу технологияларын қолдануға ынталандыру үшін суару жүйелерін салуға, сондай-ақ, тамшылатып және жаңбырлатып суару жабдықтарын сатып алуға арналған шығыстарды субсидиялау үлесін 50%-дан 80%-ға дейін арттыру жоспарланған. Бұл 2026 жылға қарай оңтүстік өңірлерде су үнемдеу технологияларын қолдана отырып, суармалы жер көлемін 42%-ға (613,6 мың га) дейін ұлғайтуға және 1,5 текше шақырым суды үнемдеуге мүмкіндік береді.
Тағы бір маңызды бағыт – ауыл шаруашылығы саласында суды тиімді пайдалану.
«Біз жыл сайын 150 мың гектар суармалы алқапқа су үнемдеу технологияларын енгізуге тиіспіз. Қазір жылына 40-50 мың гектар ғана қамтылуда. Бұл ретте су тапшылығынан ең көп зардап шегіп отырған оңтүстік өңірлерде үнемдеу технологияларын енгізу көлемі жеткіліксіз. Жыл соңына дейін су үнемдеу технологияларын қолдануды ынталандырудың нақты тетіктерін әзірлеу қажет» деді Әлихан Смайылов.
Сонымен қатар Үкімет басшысы көптеген мәселенің шешімін таппай отырғанын атап өтті. Олардың қатарында Ұлттық гидрогеологиялық қызметті құру, «Қазсушар» РМК-ны реформалау, Каспий теңізінің проблемалары бойынша институт құру, сондай-ақ, суаруға арналған тарифтерді бекіту бойынша, жерді гидромелиорациялау және жер асты суларының мониторингі бойынша функцияларды беру, жалпы су саласын цифрландыру мәселелері шешілмеген. Осыған байланысты Үкімет басшысы аталған бағыттардағы жұмысты жеделдетуді тапсырған еді.
Еске сала кетсек, таяуда Су ресурстары және ирригация министрі Нұржан Нұржігітов пен Ғылым және жоғары білім министрі Саясат Нұрбек су саласының мамандықтары мәселелері бойынша бірлескен кеңес өткізіп, оған жоғары оқу орындары мен ғылыми-зерттеу институттарының өкілдері қатысты.
Су ресурстары және ирригация министрлігінің баспасөз қызметінің мәлім етуінше, «Болашақ» бағдарламасына өзгерістер енгізіліп, оған «Гидрогеология», «Су ресурстары», «Су қауіпсіздігі» секілді мамандықтар қосылды. Нәтижесінде, биылдан бастап Қазақстан студенттері аталған мамандықтар бойынша шетелде білім ала алады.
Қазіргі уақытта Қазақстанда 10 оқу орны су саласының мамандарын даярлайды. Ал қазіргі уақытта су мамандықтары бойынша 2500-ге жуық студент оқиды.
«Біз үшін су саласы мамандығын тартымды ету маңызды. 2024 жылдың басынан бері су шаруашылығы қызметкерлерінің еңбекақысы орта есеппен 22% – ға өсті. Бұл Су ресурстары және ирригация министрлігі әзірлеген іс-шаралардың арқасында мүмкін болды. Сонымен қатар отандық су саласының кадрлық әлеуетін арттыру үшін министрлік су шаруашылығы мамандарын қайта даярлауды және олардың біліктілігін арттыруды жоспарлап отыр», деді Нұржан Нұржігітов.
