ҚОЛЖЕТІМДІ ТҰРҒЫН ҮЙМЕН ҚАМТУ – БАСЫМ БАҒЫТ

«Үй болмай, күй болмайды» деген екен бұрынғылар. Баспана мәселесі бұл күнде кімді болса да бейжай қалдырмайтыны рас. Дегенмен, еліміздегі баспанаға деген мұқтаждықты төмендету мәселесі Мемлекет басшысының Жолдауында жан-жақты айтылған болатын. Бұл тұста кез келген мемлекет өз азаматтарының игілігін қамтамасыз ететін тиімді тетіктерді іске қосады. Бүгінгі таңда елімізде тұрғын үйдің қолжетімділігін арттыру үшін кешенді іс-шаралар қолға алынған.

Қазақстандықтарды сапалы тұрғын үймен қамтамасыз ету және тұрғын үй-коммуналдық шаруашылық жүйесін кешенді жаңғырту – ҚР Үкіметі жұмысының басымдықтарының бірі. Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев «Әділетті Қазақстан: бәріміз және әрқайсымыз үшін. Қазір және әрдайым» атты сайлауалды бағдарламасында осы бағыттар бойынша нақты міндеттерді белгіледі:

– 7 жыл ішінде 111 млн шаршы метр тұрғын үй салу;

– үлескерлердің қатысуымен салынып жатқан проблемалық үйлердің барлығының құрылысын аяқтау;

– 40 мыңға жуық апатты және тозығы жеткен тұрғын үй иелерін жаңа баспанамен қамтамасыз ету;

– жаппай тұрғын үй құрылысы жүріп жатқан аудандарда инженерлік коммуникациялар жүргізу жұмыстарын жандандыру;

– елді мекендердің 100%-ын сумен жабдықтау;

– жылумен және сумен жабдықтау, су тарту желілерінің тозу көрсеткішін 40%-ға дейін төмендету.

Осы орайда, Түркістан облысында 5 мыңға жуық отбасы тұрғын үйді жалдауға субсидия алмақ. Бұл туралы таяуда өткен брифингте облыстық Энергетика және тұрғын үй-коммуналдық шаруашылық басқармасының басшысы Руслан Орынбекұлы мәлімдеген еді.Спикердің айтуынша, Түркістан облысында тұрғын үйдің жалдау ақысын субсидиялаумен «Отбасы банк» АҚ жүзеге асыруда. Бағдарлама талаптарына сәйкес, тұрғын үй кезегінде тұрған 33 277 азамат мемлекет қолдауына ие бола алады. Олар 1 және 2 топтағы мүгедектер – 6 512 адам, мүмкіндігі шектеулі балалары бар отбасылар – 2 595 адам, жетім балалар – 1 846, көпбалалы отбасылар – 22 324.

– 2023 жылдың 1 тоқсанында «Отбасы банк» АҚ мекемесіне келіп түскен және мақұлданған өтініштер саны 2 мыңға жуықтаған. Өтініштер санына қарай, 2023 жылға басқарма мен «Отбасы банк» АҚ арасында келісім-шарт түзіліп, облыстық бюджеттен қаражат қаралған болатын. Алайда, мамыр айынан бастап өтінім берушілердің саны күрт өсіп, шілде айында 5 000-ға жуықтады. Жалпы Республика деңгейінде 11 563 өтінімге жалдау ақысын субсидиялау тағайындалған. Оның ішінде Түркістан облысында биыл 7 ай қортындысымен 4 524 отбасы үйді жалдау ақысына субсидия алған. Бүгінгі таңда өтінімдердің саны 6 460-қа жетіп отыр. Бұдан бөлек, жалға алушылардың жалға берілетін тұрғынжайды мақсатты пайдалануы бойынша аудан-қала әкімдіктерімен мониторинг жұмыстары жүргізілуде. Нәтижесінде субсидия алып жатқан 5 011 азаматтың  2 773-нен кемшіліктер анықталды. Бұл ретте облыстық бюджеттен төленетін ай сайынғы 58,2 млн. теңгенің мақсатсыз жұмсалуы тоқтатылды,- деді басқарма басшысы.

Айта кетсек, жалпы Түркістан облысында тұрғын үй кезегінде 61 224 азамат тұр. Оның ішінде жетім және ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балалар –  1 846, көпбалалы отбасылар – 22 324, халықтың әлеуметтік жағынан әлсіз топтар – 23 346, бюджеттік ұйымдардың қызметкерлері – 13 620, жалғыз тұрғын үйі авариялық жағдайда деп танылған азаматтар – 88. Осыған орай, биыл 11 айдың қорытындысымен кезекте тұрған 1 227 отбасы жалдамалы тұрғын үймен қамтамасыз етілген. Жалпы Түркістан облысы құрылғалы бері, яғни 2018-2023 жылдар аралығында кезекте тұрған 6 457 отбасы коммуналдық тұрғын үймен қамтамасыз етілген.

Қазіргі талдау­лар бойынша елімізде баспанамен қамтамасыз ету әлі де жеткіліксіз деңгейде. Мәселен, БҰҰ-ның әлеуметтік стандарты бір адамға 30 шаршы метрге жетсе, 2022 жылы бұл көрсеткіш бізде 23,6 шаршы метрден келді. АҚШ пен Германия сияқты дамыған елдерде тұрғын үймен қамтамасыз ету деңгейі сәйкесінше бір адамға 70 және 50 шаршы метрді құрайды. Ал бізде бір адамның 30 шаршы метр тұрғын үймен қамтамасыз етілуіне қол жеткізу үшін тұрғын үй қорын 110 млн шаршы метрге 405-тен 515 млн шаршы метрге дейін ұлғайту қажет. Мемлекет басшысы халықтың басым көпшілігі үшін тұрғын үй  ең өзекті мәселе болып отырғанына назар аударып, тұрғын үй саясатын қайта қарауды, оның мейлінше әділ әрі икемді болуын қамтамасыз етуді тапсырған болатын. Қазіргі уақытта Үкі­мет азаматтарымызды тиісті тұрғын үй­мен қамтамасыз ету жөнінде жан-жақты шаралар қабылдап жатыр.

Мәселен, өткен жылдың 10 айында республика бойынша барлық қаржыландыру көзі есебінен 13,3 млн шаршы метр тұрғын үй пайдалануға берілді, 117, 3 мың отбасы өздерінің тұрғын үй жағдайларын жақсартты. Жалпы, осы жылы барлық көзді қаржыландыру есебі­нен 15,3 млн шаршы метр тұрғын үй салу жоспар­ланған. Жыл сайын жоспар 200 шаршы метрге ұлғайып отырады.

Сонымен қатар өткен жылы бекітілген Тұрғын үй-коммуналдық инфрақұрылымды дамытудың 2023-2029 жылдарға арналған тұжырымдамасы шеңберінде неғұрлым мұқтаж азаматтардың тұрғын үй мәселелерін шешу үшін мемлекеттік бағдарламалар іске қосылды. Тұжырымдама шеңберінде 2024-2029 жылдары барлығы жыл сайын 10 мың пәтер сатып алу көзделген. 2029 жылға дейін облигациялық қарыздар есебінен «Отбасы банкі» арқылы сатылатын 36,8 мың кредиттік пәтер салу қарастырылып отыр. Тұжырымдамада жергілікті атқарушы органдардың облигацияларын шығару арқылы кредиттік тұрғын үй салу тетігі көзделген. Жыл соңына дейін шамамен 700 мың шаршы метрді немесе 10 мыңға жуық пәтерді (141,7 млрд теңге бөлінді) іске қосу жоспарланды.

Сондай-ақ тұрғын үй-коммуналдық инфрақұрылымды дамыту тұжырымда­масы кейіннен халықтың әлеуметтік осал топтарына жалға беру үшін мемле­кеттік бюджет есебінен пәтерлер сатып алуды білдіреді. Өткен жылы 11 мыңға жуық пәтер сатып алынды (105,2 млрд теңге қарастырылған). Салымшыларға тұр­ғын үй қарыздарын беру бойынша «От­басы банкі» бюджеттік кредиттеу бағ­дар­ламалары іске асырылып жатыр. 2023 жылға банкке «2-10-20» (3 176 қа­рыз), «5-10-20» (3 610 қарыз) ипотека­лық бағдар­ламаларына 72 млрд теңге бөлінді.

Бұдан басқа, құрылыс компаниялары тарапынан ұсынысты ынталандыру үшін құрылыс салушылардың кредиттерін субсидиялау тетігі қолданылады. Өткен жылы шамамен 630 млн теңге субсидияланды. «Қазақстандық тұрғын үй компаниясы» АҚ арқылы екінші деңгейдегі банктердің ипотекалық қарыздары бойынша сыйақы мөлшерлемелерін 7%-ға дейін субсидия­лау жүзеге асырылады. Өткен жылы 600 млн теңге субсидияланды. Ұлттық банктің шешімімен 2029 жылға дейін «7-20-25» ипотекалық бағдарламасы ұзартылды, оны іске асыруға жыл сайын шамамен 100 млрд теңге көзделген.

Айта кету керек, бүгінде тұрғын үй алуға кезекте тұрғандардың саны 640 мың­ға жуық адамды құрайды. Мемлекеттік бағдар­лама­лардың арқасында тұрғындар өздері­нің тұрғын үй жағдайларын жақсартуға мүмкін­дік алады. Өткен жылы жергілікті атқару­шы органдар халықтың әлеуметтік осал топтарына кейіннен беру үшін 2 мыңға жуық жалға берілетін пәтер сатып алды. Сондай-ақ жергілікті атқарушы органдар «Отбасы банкі» арқылы азаматтардың белгілі бір санаттарына 2 және 5%-бен беру үшін 5 мыңға жуық пәтер сатып алды.

Үкімет азаматтарымызды тиісті тұр­­ғын үй жағдайымен қамтамасыз ету жөнінде жүйелі жұмыс жүргізіп жатыр. Қазір Парламентте тұрғын үй сая­сатын ре­формалау жөніндегі заң жо­басы бар болса, оның шеңберінде «От­басы банкті» трансформациялау, банк базасын­да кезектің бірыңғай тізі­мін жасау, мұқ­таж азаматтарды бас­па­намен басым қамтамасыз ету, кезекте тұрғындардың тізімін жаңарту көзделген.

Өткен жылы құрылыс саласы барлық көрсет­кіш бойынша өсім көрсетті. Бұл ретте 2022 жылмен салыстырғанда құрылыс жұмыстары көлемінің 17,8%-ға, құрылыс материалдары өндірісінің көлемі 10,2%-ға өсуі байқалады. Осы кезеңде отандық тауар өндірушілердің үлесі 62-ден 66%-ға дейін өсті. Үлестік құрылыс саласындағы бақылауды күшей­ту және ұзақ құрылыс тәуекел­дерін азайту үшін Мәжілісте «Кейбір заңнамалық актілерге құрылыс саласын жетілдіру және тұрғын үй құрылысына үлестік қатысу мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу тура­лы» заң жобасы қаралуда, оған қа­таң­дату шаралары енгізілген. Мысалы, бар­лық үлестік құрылыс шартын ХҚКО-да міндетті тіркеу, тұрғын үй сатып алудың алдын ала шарттарын жасасуға тыйым салу, құрылысты одан әрі тоқтата  отырып, үлескерлердің қаражатын заңсыз тартқаны үшін айыппұл санкцияларын ұлғайту және басқа шаралар көзделген.

Өткен жылы наурыз айында Үкімет тұрғын үй-комму­налдық инфрақұрылымды дамыту тұжы­рымдамасын өзектендірді, онда мұқтаждар үшін тұрғын үйге қол­жетімділікті арттырудың түрлі тетігі көзделген. Қазір Мә­жі­ліс қарауына азаматтарды тұрғын үймен қам­та­масыз ету бойынша жаңа тәсілдер мен ба­ғыттарды көздейтін «Кейбір заң­намалық актілерге тұрғын үй саясатын реформалау мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» заң жобасы қаралып жатыр. Барлық құрылыс саласын жүйелеу және қолданыстағы заңнамалық нормаларды жетілдіру үшін құрылыс кодек­сiн әзірлеу жүргізіледі. Құрылыс материал­дарының отандық өндірі­сін дамыту мақсатында жалпы құны 1,4 трлн теңгеге жуық құрылыс индустриясы саласындағы 183 жобаны қамтитын 2027 жылға дейін іске асырылатын инвестициялық жобалардың Жол картасы бекітілді. 2023 жылдың соңына дейін пластикалық бұйымдар, керамикалық плиталар және т. б. өндіру бойынша 115 млрд теңгеге 39 жобаны іске қосу жоспарланған болатын. Өткен жылы он айда жалпы сомасы 22,2 млрд теңгеге 21 жоба іске қосылды.  2023 жы­лы республикалық бюджет қаражаты есебінен 126 км жылу желілері 1,7 мың км сумен жабдықтау және су бұру же­лілері жаңғыртылды. Осы жылы Үкімет инже­нер­лік желілерді жаң­ғыртуға 243,1 млрд теңге бөлді. Мәсе­лен, жылумен жабдықтау желісіне – 118 млрд теңге, сумен жабдықтауға – 92,3 млрд теңге, су бұруға 32,8 млрд теңге бөлінді.

Әкімдіктер жергілікті бюджет және табиғи монополиялар субъектілері­нің ин­вестициялық бағдарламалары есе­бі­н­ен 429 км жылу желілерін, сон­дай-ақ 702 км сумен жабдықтау және су бұру желілерін жөндеді. Мем­лекет басшысының сайлауалды бағ­дар­ла­масы аясында 2025 жылдың соңы­на дейін халықты 100% таза сумен қам­тамасыз ету жоспарланған. Бү­гін­гі таңда сумен жабдықтау қызмет­те­рі­не қолжетімділік 96,8%-ге жетсе, оның ішінде қалаларда – 98,4%, ауыл­дарда 96,3%-ды құрайды.

Бүгінде елімізде 12 миллион адамның ауыз суға қолы жетті. Өткен жылдың соңы­на дейін 97,6%, оның ішінде қала­лар­да – 98,8%, ауылдарда 96,3% қолже­тім­ділікті қамтамасыз ету жоспарланды. Ол үшін республикалық бюджеттен 402 жобаны іске асыруға 280 млрд тең­ге бөлінді. 89 қалалық елді мекеннің 64-і 100% орталықтандырылған сумен қам­тамасыз етілген. Кезеңдік жоспар шеңберінде қалған 25 қаланы 2025 жылдың соңына дейін қамтамасыз ету жоспарланған. 6 295 ауылдың 4 900-і сумен қамтамасыз етілген, оның ішінде 4 159 ауыл орталықтандырылған сумен қамтамасыз етілген және 741 ауылда кешенді блок-модульдер орнатылған. Қалған 1 395 ауыл бойынша 432-сінде орталықтандырылған сумен жабдықтау жүйесін салу жоспарлануда және 963 ауылда жергілікті бюджет қаражаты есебінен КБМ белгіленеді.

Осы орайда былтыр елімізде баспана алу үшін ғалымдарға қолжетімді кредит беретін бағдарлама іске қосылды. Бұл – Ғылым және жоғары білім министрлігі мен «Отбасы банктің» бірлескен жобасы.

– Біздің министрлік пен «Отбасы банк» бірлесіп алғаш рет ғалымдарға жеңіл­детілген кредит беретін тұрғын үй бағ­дарламасын әзірлеп, іске қосты. Аталған жоба біраз пысық­та­лып, шарттары мен талап­тары алдын ала тал­қы­ланып, қазір нарыққа ұсынылды. Қанат­қақ­ты жоба банктің қаржысына іске асырылып отыр. Негізі елімізде жастарды тұрғын үймен қамтуға бағытталған бірқатар жоба бары белгілі. Жергілікті атқарушы органдар тарапынан ұйымдастырылған бағдарламалар аясында да біздің мамандар үйлі болып жатыр. Ал бұл жолғы жобаны банктің ғалымдарға қолдауы ретінде қабылдау керек. Министрліктен аталған бағдарламаға қатысушы ғалымдар арасында салааралық басымдықтар берілетінін я берілмейтінін сұрап жатқандар көп. Мұндай басымдық жоқ. Министрлікке қарасты ғылы­ми ұйымдардың зерттеу салалары әртүрлі болғанымен, қызметкерлердің бәріне тұрғын үй бағдарламасына қатысуға бірдей мүмкіндік берілген, – деді Ғылым және жоғары білім вице-министрі Дархан Ахмет-Зәки.

«Отбасы банк» басшысы Ләззат Ибра­ги­мова 2023 жылы желтоқсан айының басынан «Қазақ­станның жас ғалымдары» бағдарламасы бо­йынша өтінім қабылдау басталғанын айтты. Бағдарлама академиялық ғылыммен айналысатын жас ғалымдарға арналған. Бір сөзбен айтқанда, іргелі ғылыммен айналысып жүрген зерттеушілерге бағытталған.

– Зерттеулер көрсеткендей, академиялық ғылымда қашан да жас кадрлар тапшылығы байқалады. Қазір бұл бағытта жұмыс істейтін жас ғалымдардың өтініштерін қабылдап жатырмыз. Ғылым және жоғары білім министрлігіне қарайтын ғылыми немесе ғылыми-техникалық қызмет субъектісін аккредиттеу туралы куәлігі бар 29 жоғары оқу орнының және 24 ведомстволық бағынысты ғылыми ұйымның қызметкерлері қатыса алады. Бағдарлама «Отбасы банкінде» жылдық 5 пайыздық мөлшерлемемен, 10 пайыздық бастапқы жарнамен кредит алуға мүмкіндік береді. Қатысушылар 20 миллион теңгеге 19 жылға дейінгі мерзімге баспана ала алады, – деп нақтылады Л.Ибрагимова.

Осылайша, жас ғалымдар баспанаға қол жеткізіп қана қоймай, елімізде академиялық жұмыстарын еш алаңсыз жалғастыра алады. Мысалы, жас ғалым 20 млн теңгеге пәтер сатып алса, алғашқы 8 жылдағы ай сайынғы төлемі 155 мың теңгеге тең болмақ. Осы кезеңнен кейін тұрғын үй кредитіне көшеді және кейінгі 11 жылдағы ай сайынғы төлем 84 мың теңгеден болады.

– Бағдарламаға Ғылым және жоғары білім министрлігіне ведомстволық бағынысты және ғылыми немесе ғылыми-техникалық қызметті жүзеге асыратын ғылыми ұйымдар мен жоғары оқу орындарының 40 жасқа дейінгі жас ғалымдары (40 жасты қоса алғанда) қатыса алады. Баспанаға мұқтаж жас ғалымдардың гранттық немесе бағдарламалық-нысаналы қаржыландыру шеңберінде ғылыми жобалар мен бағдарламаларға, ғылыми-техникалық қызмет нәтижелерін коммерцияландыру жобаларына қатысқан, магистр дәрежесінен төмен емес және ғылыми-зерттеу жұмыс өтілі кемінде 3 жыл болуға тиіс. Бұл жерде өтінім берушілер арасында ешқандай кезек болмайды. Олар ғылыми ұйымның басшылығынан тұрғын үйге мұқтаж ретінде жолдама алып, біздің банкке жүгінеді, – дейді «Отбасы банк» АҚ Орталық филиалының директоры Жансұлтан Матай.

Белгілі болғандай, қатысушы төлем қабілетін растағаннан кейін 3 айдың ішінде алғашқы немесе қайталама нарықтан өзі іздеп тапқан үйді алады. Бастысы, үй алуға өтінім берген жас ғалымның, сондай-ақ отбасы мүшелерінің атында кейінгі 5 жыл ішінде үй болмауға тиіс. Үй алушының тұрғылықты жеріне және үйді қайдан алатынына шектеу жоқ. Айталық, Алматы қаласында жұмыс істеп жүрген ғалым үйді Астанадан да ала алады. Келісімге сәйкес, «Отбасы банк» жас ғалымдарды кредиттеу үшін 5 жыл ішінде шамамен 16,6 млрд теңге бөледі.

Айтпақшы, биыл елімізде жеңілдетілген ипотекалық несие беру бойынша жастар бағдарламасын жүзеге асыру жалғасады. Аталған жоба Астана, Алматы қалаларында, сондай-ақ Ақмола, Ақтөбе, Алматы, Атырау, Шығыс Қазақстан, Жамбыл, Қарағанды, Қостанай, Қызылорда, Павлодар және Солтүстік Қазақстан облыстарында іске қосу жоспарланған.

Жастарды тұрғын үймен қамтамасыз ету бағдарламасын «Отбасы банкі» АҚ Мәдениет және ақпарат министрлігінің қолдауымен облыс және қала әкімдіктерімен бірлесе жүзеге асырады.

«Бағдарламаларға 35 жасқа дейінгі әлеуметтік сала, БАҚ, жоғары оқу орындарының оқытушылары мен ғылыми қызметкерлері, квазимемлекеттік сектор, коммуналдық кәсіпорындардың қызметкерлері қатыса алады. Әр аймақтағы кәсіптер тізбесін бағдарлама басталар алдында әкімдік жинақтайды», — деп жазды министрліктен.

Бағдарламаларға қатысатын азаматтарға қойылатын негізгі талаптар:

• Қазақстан Республикасының азаматтығы.
• Бағдарламаға қатысушының жасы 35 жасқа дейін (қоса алғанда).
• Бағдарламаға негізгі қатысушы ретінде тек ерлі-зайыптылардың біреуі ғана қатыса алады.
• ⁠Бағдарламаға қатысушының және оның отбасы мүшелерінің соңғы 5 жыл ішінде ҚР аумағында сатып алу құқығымен жалға берілетін тұрғын үй немесе меншік құқығындағы тұрғын үйінің (ерлі-зайыптылардың ортақ мүлкі, өтінішке енгізілетін отбасының басқа мүшелерімен ортақ үлестік меншік) болмауы.
• Өтініш берген кезде қатысушы таңдаған саладағы ресми жұмыс өтілі кемінде бір жылдық зейнетақы шотынан үзінді көшірмемен растауды талап етеді.

Несие шарттары:

• Несие бойынша сыйақы мөлшері — жылдық 5% — дан бастап
• Несие мерзімі-19 жылға дейін
• Бастапқы жарна-несие сомасы -10%.

Д. Айбар