Ауыл шаруашылығы саласындағы негізгі бағыттардың бірі – құс етін өндіру ісі. Тиісінше, елімізде азаматтар күн сайын тұтынатын тауарды шығару ісі де, мемлекет тарапынан жасалып жатқан жағдайлар да жақсы деігейде деп айта аламыз. Осы орайда, Түркістан қаласының тұрғындарына түсіндіру жұмыстары бойынша ақпаратты ұсынамыз.
Осыдан үш жыл бұрын Ауыл шаруашылығы министрі елімізде 155 мың тонна құс етіне арналған 12 жоба жобалау және іске асырылу кезеңінде тұрғанын мәлім етіп: «Салаға инвестициялар салынуда, жаңа қуаттылықтар іске қосылуда және қолда бар қуаттылықтар кеңейтілуде. «Макинск құс фабрикасы» (қуаты 25 мың тонна – бірінші кезең) пайдалануға берілді, «Әулие-ата Феникс» құс фабрикасында кеңейту (5 мың тоннаға) жұмыстары аяқталды. Нәтижесінде, өндіріс 3 жыл ішінде 24 пайызға ұлғайып, 222,9 мың тоннаны құрады. Тиісінше, импорт үлесі 50 пайыздан 44,6 пайызға төмендеді», – деген Парламент Мәжілісіндегі Үкімет сағатында. Оның айтуынша, бұл жобалардың арқасында тұрғыдарды құс етімен қамтамасыз ету үшін жалпы қуаты 200 мың тонна болатын құс фабрикасы қосымша пайдалануға енгізілетін болған.
Сондай-ақ, 2020 жылдың орта тұсында сол жылдың басынан бері елімізде құс етінің өндірісі 2019 жылмен салыстырғанда 6,3 пайызға өскені анықталды. Көрсеткішке сәйкес, аталған жылы қаңтар мен мамыр аралығында 100 мың тоннаға жуық өнім өндірілген.
Тиісінше, сол кезде Қазақстанда құс етін 24 құс фабрикасы шығарып, күн сайын олар 800 тоннаға дейін өнім өндіріп отырған екен. Бұл тұрғыда Ақмола облысында – 200 тоннадан астам, Алматыда – 350-ге жуық, Ақтөбе мен Атырауда – 7 тоннаға, Шығыс Қазақстан облысында – 130, Батыс Қазақстан, Жамбыл және Қарағанды облыстарында – 20-дан астам, Қостанай және Павлодар -14, СҚО – 6, ОҚО – 45 тоннаға жуық тауар өндіріп отырған.
«Айта кету керек, 2019 жылы республикада 223 мың тонна құс еті өндірілді, ал 2018 жылы 192 мың тонна . Өндірістің тұрақты өсуіне байланысты құс етінің импорты 4% -ға азайды. 2018 жылы 49% болса, 2019 жылы 45% -ға түсті. Ет өндірісін дамыту бағдарламасын жүзеге асырумен, сонымен қатар құс етін өндіруді мемлекеттік қолдау шаралары жүйелі жүргізілгендіктен құс шаруашылығы өзінің тиісті нәтижесін берді. Атап айтқанда, құс етін одан әрі импортты алмастыруға арналған құс шаруашылығын дамыту бағдарламасы аясында жаңа құс фабрикаларын салу және қолданыстағы модернизацияны қаржыландыру шаралары қабылдануда. Бүгінде Қазақстанда 5 құс фабрикасының құрылысы жалғасуда. Сондай-ақ, Алматы, Атырау және Қостанайдағы құс фабрикаларын жөндеу бойынша жұмыс жүргізілуде. Еліміздегі жоғары сапалы өнім өндіретін қазіргі заманғы құс фабрикаларының бірі Шымкент қаласында орналасқан. «Шымкент құс» ЖШС 14 жылдан бері жұмыртқа мен бройлер етін өндіріп келеді. Зауытта жылына 115 млн жұмыртқа және 2 мың тонна ет өндіріледі. Қазір құстардың жалпы саны 600 мыңнан асады, олардың ішінде 400 мыңға жуығы тауықтар, 92 мыңнан астам бас жануар мен 115 мың бройлер бар. Компания 320 адамды жұмыспен қамтып отыр, олардың орташа жалақысы 105 мың теңге», – делінген сол кездегі мәліметте.
Ал, 2020 жылдың соңына қарай Отандық құс фермаларында салқындатылған құс етінің өндірісі жылына 26 пайызға, ал қатырылған ет өндірісі – 9 пайызға өсті. Бұдан бөлек, сектордағы импорт та белсенді жоғарлай берді.
Дәлірек айтар болсақ, 2020 жылдың қаңтар-шілде айларында жаңа сойылған немесе салқындатылған құс етінің өндірісі 60,5 тоннаға жетіп, 2019 жылмен салыстырғанда бірден 26,2 пайызға жоғары, ал қатырылған құс етінің өндірісі 8,9 пайызға жоғарылаған.
«Ақ ет өндірісінің ең көп көлемі Алматы, Ақмола және Шығыс Қазақстан облыстарында шығарылады. Мұнда Алматы облысындағы «Казрос-Бройлер» АҚ, Ақмола облысындағы «Макинка құс фабрикасы» ЖШС және Шығыс Қазақстан облысындағы «Айтас-МП» ЖШС (екі кәсіпорын «Айтас» компаниялар тобына кіреді), Ақмола облысындағы «Capital Projects LTD» ЖШС («Шаңырақ» БК» ЖШС еншілес компаниясы) және тағы басқалары жұмыс істейді. «Макинка құс фабрикасы» ағымдағы жылдың соңына дейін өндірістік қуаттылығын жылына 25 мыңнан 50 мыңға дейін өсіреді, деп хабарлайды ҚР Ауылшаруашық министрлігінен. Импорт алмастыру бойынша міндеттерді іске асыру аясында Қазақстанда 2020 жылы 8 ет фабрикасы пайдалануға енгізіледі. Бірінші жартыжылдықта екі құс фабрикасы – «Шымкент құс» ЖШС (Түркістан облысы) және «ҚазАгрос» кешені (Қостанай облысы) іске қосылған. Қалған алты фабрика жылдың соңына дейін жұмыс істей бастайды», – делінген еді бұл туралы ақпаратта.
Сондай-ақ, 2020 жылдың күзінде Ауыл шаруашылығы министрлігі таяу жылдары республикада жалпы қуаты жылына 175 мың тонна өнім өндіретін 12 жаңа құс фабрикасы жұмысын бастайтынын айтып, бұл құс фабрикалары құс етінің импортына тәуелділік мәселесін түбегейлі шешетінін жария еткен.
«Қазіргі уақытта құс етінің импортына тәуелділікті қысқарту – Ауыл шаруашылығы министрлігіндегі ең маңызды міндеттердің бірі. Байқалып отырғандай, өнім өндірісі артып келеді. Импортқа тәуелділік жыл сайын төмендеуде. Ауыл шаруашылығы министрлігі импортқа тәуелділік мәселесін жақын уақытта түбегейлі шешуді жоспарлап отыр. Сондықтан ет бағытындағы құс шаруашылығы саласына мемлекеттік қолдауды арттыруға, оның ішінде жұмыс істеп тұрған құс фабрикаларының қуатын кеңейтуге және жаңаларын салуға баса назар аударылады», – деп хабарлаған министрлік.
Сондай-ақ, жұмыртқаның әлеуметтік маңызы бар өнім екенін, оның құны көптеген тамақ өнімдері мен өндірістік тауарлардың өзіндік құнына әсер ететінін тілге тиек еткен ведомство ҚР Ауыл шаруашылығы министрлігі жұмыртқа өндірушілерді қолдауды және бір жұмыртқаны субсидиялау нормативін 3 теңгеден 1,5 теңгеге дейін азайта отырып, «тағамдық жұмыртқа өндірісін субсидиялау» бағытын сақтауды ұсынған. Бұл тұрғыда құс өсірушілерді қолдауға және сәйкесінше жұмыртқаның өзіндік құнын арзандатуға Үкімет 5 млрд теңгеден астам қаржы бөледі делінген еді. Сондай-ақ, жұмыртқа өндірушілерге «Қарапайым заттар экономикасы» бағдарламасы арқылы айналым капиталын толықтыру үшін қаржыландырудың жеңілдетілген түрін алу мүмкіндіктері берілген.
«Дегенмен биыл жұмыртқа өсімі құс еті өндірісінің өсімімен алмастырылды. Осыған байланысты Қазақстандағы құс фабрикаларының барлығы дерлік жұмыртқа және ет бағыттарымен қатар айналысатынын айта кету керек. Бір бағытта ғана айналысатындар – құс шаруашылығында сирек кездесетін жағдай», – делінген хабарламада.
Одан бөлек, министрлік ішкі нарықты толықтай қамтамасыз ету бағытында құс етін өндіру қуатын қосымша 171 мың тоннаға арттыру қажеттігін айтып: «Қазір құс еті бойынша өз өндірісіміздің көлемі ішкі нарық қажеттілігінің 58 пайызын ғана жабады. Ішкі нарықты толықтыру үшін құс етін өндіру қуатын қосымша 171 мың тоннаға арттыру қажет. Бұл міндет жаңа құс фабрикаларын іске қосу, сондай-ақ құс фабрикаларының қолданыстағы қуаттылықтарын кеңейту есебінен 2023 жылдың соңына дейін іске асырылатын болады. Отандық өндіріс есебінен құс еті импорты көлемін қысқарту ел экономикасында жыл сайын шамамен 177 млн АҚШ долларын немесе 77 млрд теңгені сақтап қалуға мүмкіндік береді, олар қазір валюталық түсім түрінде басқа елдерге кетуде», – деп мәлімдеген.
Министрдің айтуынша, аталған міндетті орындау үшін жалпы қуаты 285 мың тонна құс етін өндіретін 19 құс фабрикасы, оның ішінде 2020 жалпы қуаты 70 мың тонна болатын 6 құс фабрикасы, 2021 – 2023 жылдары жалпы қуаты 215 мың тонна болатын 13 құс фабрикасы іске қосылатын болған. Иісінше, ол фабрикалар ішкі нарық қажеттілігін толық көлемде қамтуға мүмкіндік береді делінген.
«Жоғарыда аталған 13 инвестициялық жобаны іске асыру үшін қосымша 147 млрд теңге, оның ішінде 69 млрд теңге кредиттік ресурстар қажет етіледі. Жобаларды табысты іске асыру үшін мынадай мәселелерді жедел шешу қажет: инженерлік инфрақұрылым жүргізуге қаражат бөлу, құс етін өндіруді субсидиялауға және инвестициялық субсидияларға қаражат бөлу, құс еті импортына арналған тарифтік квоталарды бөлу тетігін өңдеуші кәсіпорындардың пайдасына өзгерту, азық өндіру үшін жер бөлу», – деді министр бұл жайында.
Ал, былтыр ІХ халықаралық құс өсірушілер форумында ҚР Ауыл шаруашылығы бірінші вице-министрі 2025 жылға қарай Қазақстан ішкі нарықты құс етімен толықтай қаматамасыз ететінін жеткізді.
«2025 жылға қарай құс еті бойынша импортты толықтай отандық өніммен алмастыру жоспарланған. Бұл тұрғыда жаңа құс фабрикалары салынып, қазір қолданыста тұрғандары жаңғыртудан өтеді. 2021 жылдың қорытындысы бойынша 8 құс фабрикасы пайдалануға берілген. Жобалардың жалпы құны 40 млрд теңгені құрады. Ал жаңадан құрылған жұмыс орындары 500-ге жуықтаған», – деді ол.
Өз кезегінде, Қазақстан құс өсірушілері одағының президенті Руслан Шәріпов еліміздің бірнеше өңірінде фабрикалар салынып жатқанын айтты. Оның пікірінше, алдағы екі-үш жылда фабрикалар құс етімен ішкі нарықты толықтай қамтамасыз етеді. Сонымен қатар, үйрек пен қаз өсіретін шаруашылықтар да елімізде біртіндеп дамып келе жатқан көрінеді.
Тиісінше, 2022 жылдың соңында белгілі болғандай, былтырғы қаңтар-шілде айлары аралығында балғын және тоңазытылған құс етінің өндірісі 64,2 мың тоннаны құраған. Бұл бір жыл бұрынғыға қарағанда 3,5 пайызға көп екен. Сондай-ақ, 75,9 мың тонна үй құсының мұздатылған еті өндіріліп, 2021 жылғы қаңтар-шілдеге қарағанда 0,1 пайызға артқан. Бұл туралы energyprom.kz сайты ақпарат таратып: «Осы жылдың тамыз айының қорытындысы бойынша құс етінің құны бір жылда 27,9%-ға қымбаттаған. Оның ішінде тауық 25,9%-ға, тауықтың сан еті — 28,5%-ға, кеудесі – 29,3%-ға, жіліншік пен сан – 29,5%-ға өскен. Өңірлік бөліністе құс бағасы Маңғыстау облысында қатты қымбаттаған: 43,8%-ға. Антилидерлер үштігінде Ақтөбе (37,8%) және Павлодар (35,2%) облыстары да бар. Ең арзан баға Қарағанды облысында тіркелді: жылына 15%. Осы жылдың тамыз айында ҚР дүкен сөрелері мен базарларында бір келі тауық еті 1,3 мың теңге, бір келі тауықтың сан еті — 1,2 мың теңге болды», деп хабарлады.
Сондай-ақ, өткен жылы елдегі ауыл шаруашылығы, өсімдік және тамақ өнімдерінің көлемі артып, жалпы құны 700,3 млрд теңгені құрапты. Бұл тұрғыда ет өндіру, сүт өндіру көлемімен қатар тауық жұмыртқасын өндіру көлемі 11,6 пайызға өскен екен.
Осы ретте, Түркістан облысында өткен республикалық семинар-кеңесте ведомство басшысы әлемдік азық-түлік нарықтарындағы тұрақсыз жағдайға байланысты және отандық құс фабрикаларын қолдау, ішкі нарықтың тұрақтылығын сақтау мақсатында Ауыл шаруашылығы министрлігі жұмыртқа өндірушілерді қолдау көлемін ұлғайту туралы шешім қабылдағанын жеткізді. Бұл тұрғыда Ауыл шаруашылығы министрлігі асыл тұқымды мал шаруашылығын дамытуды, мал шаруашылығының өнімділігін және өнім сапасын арттыруды субсидиялау қағидаларына тағамдық жұмыртқаны субсидиялауды енгізу бөлігінде өзгерістер мен толықтырулар енгізген. Осылайша, ереже жобасында жұмыртқа өндірісінің құнын арзандатуға арналған субсидиялар нормативін екі есе ұлғайту көзделген, ол құс фабрикасының қуатына қарамастан, бір данасына – 3 теңге болады. Бұл қолдау шарасымен еліміздің барлық жұмыртқа құс фабрикалары қамтылады және оларды субсидиялауға 6,5 млрд теңге бөлінген.
Сонымен қатар, былтыр жыл соңында Сауда және интеграция министрлігі елімізде тағамдық жұмыртқаны субсидиялауға 7,5 млрд. теңге бөлінгенін айтты. Жұмыртқа өндірушілер қауымдастығының мәліметінше, 2022 жылдың тоғыз айында ҚР құс фабрикалары 2 млрд 790 мың дана жұмыртқа өндірген. Бұл 2021 жылдың тоғыз айымен салыстырғанда 7,8 пайызға көп. 2022 жылдың қыркүйегінде ғана құс фабрикалары 305,4 млн дана немесе 2021 жылдың қыркүйегімен салыстырғанда 3% көп өнім өндірді. Осылайша, Қазақстанда тауық жұмыртқасы өндірісінің көлемі артуда. Бұл көлем халықтың ішкі қажеттілігін қамтамасыз ету үшін жеткілікті. Мәлім етілгендей, күзде жыл сайын жұмыртқа бағасы қымбаттайды. Бұл маусымдық сипатқа ие, себебі сұраныс артады. Өндірушілердің айтуынша, қараша айының басында бағалар тұрақтанды және одан әрі өсуі күтілмейді.
«Жұмыртқа құс шаруашылығын дамыту үшін ауыл шаруашылығы министрлігі бір басына 60 теңге мөлшерінде тәуліктік тауық сатып алуды субсидиялайды. Субсидиялау қағидаларына толықтырулар енгізілді, оған сәйкес нақты өндіріс үшін жылына 5 млн данадан бастап данасы үшін 3 теңге мөлшеріндегі нормативпен жұмыртқа құнын арзандату үшін қолдау қалпына келтірілді. Биыл тағамдық жұмыртқаны субсидиялауға 7,5 млрд теңге бөлінді. Құс шаруашылығы ұйымдарының субъектілерін мемлекеттік қолдау шаралары шеңберінде Ауыл шаруашылығы министрлігі, салалық қауымдастықтар және Қазақстан құс өсірушілер одағы,»Азық-түлік корпорациясы «ҰК» АҚ арасында меморандум жасалды. Оған сәйкес Азық-түлік корпорациясы мал және құс шаруашылығы шаруашылықтарына ҚҚС-пен тоннасына 117,0 мың теңге бағамен 150 мың тонна астық сатады (бұл нарықтан 30% төмен)», – делінген министрлік хабарламасында.
Ал, биыл маусым айында Премьер-Министр Әлихан Смайылов Мәжіліс депутаттарының сауалына жолдаған жауабында құс жұмыртқасына төленетін субсидияны қайтару мүмкін емес екенін мәлім етті.
«Бұрын қолданыста болған норматив бойынша тағамдық жұмыртқа өндірісін субсидиялауды қалпына келтіру мәселесі агроөнеркәсіп кешенін мемлекеттік қолдау шараларын жетілдіру аясында пысықталды. Республикалық бюджет мүмкіндіктерінің шектеулі болуына байланысты қазіргі таңда тағамдық жұмыртқаны субсидиялауды қайта бастау мүмкін емес», – деп жазылған Үкімет басшысының жауабында.
Осы орайда, Үкімет басшысы қазір асыл тұқымды құстан алынған, бір тәулік болған бір жұмыртқаға 60 теңге субсидия төленетінін еске салып:
«Сондай-ақ жұмыртқа саласын дамыту үшін инвестициялық салымдар кезінде 2 бағыт бойынша субсидиялау көзделген:
– құс шаруашылығында бірінші және екінші кезектегі асыл тұқымды репродукторды құру және кеңейту;
– өндірістік қуаты 50 млн жұмыртқадан асатын жұмыртқа құс фабрикаларын кеңейту.
Бұдан басқа, қуаты тәулігіне 50 тонна құс қиын қайта өңдеуге арналған техника мен жабдықтарды сатып алуға жұмсалған шығындарды өтеу көзделген. Аталған бағыттар бойынша инвестициялық салымдарды өтеу үлесі 25% құрайды. Жалпы жұмыртқа шаруашылығының дамуы Үкіметтің тұрақты бақылауында», – деп жазды.
Жалпы, бүгінгі таңда елімізде 69 құс фабрикасы жұмыс істеп тұр екен. Оның ішінде 34і жұмыртқа өндірсе, 29-ы ет бағытындағы, сондай-ақ 6-ы асыл тұқымды өнім шаруашылығы. 2022 жылдың қорытындысы бойынша шаруашылықтардың барлық санаттарындағы құс етін өндіру көлемі 288,7 мың тоннаны құраған. Бұл 2021 жылмен салыстырғанда 5,9 пайызға артық. Сонымен қатар, биыл 5,1 млрд дана тауық жұмыртқасы шығарылған және бұл былтырғы көрсеткіштен 4,4 пайызға жоғары.
Бұл тұрғыда құс фабрикалары өндірген тағамдық жұмыртқаның үлесі 75,3 пайыз болса, жеке қосалқы шаруашылықтардың үлесі 24,6 пайызды құрайды. Ішкі нарықтың қамтамасыз етілуі 101 пайызға тең. 2023 жылдың 1 жартыжылдығында шаруашылықтардың барлық санатында құс етін өндіру 165,2 мың тоннаны (+14,4%) құраса, сондай-ақ шамамен 2,4 млрд дана (-1,8%) тауық жұмыртқасы шығарылған.
Ұлттық статбюроның соңғы деректеріне сүйенсек, биылғы жылдың 8 айында Қазақстанда 3,3 млрд. данадан астам жұмыртқа, дәлірек айтсақ, 3 328,1 млн дана тауық жұмыртқасы өндірілген екен. Бұл өткен жылдың сәйкес кезеңімен салыстырғанда 2,1 пайызға аз болған. Өңірлер бөлінісінде тауық жұмыртқасының өндірісі Ақмола облысында ең жоғары – 490,8 млн данадан астам. Тізім басындағы өңірлер үштігінде Солтүстік Қазақстан (483,4 млн дана) және Қарағанды облыстары (456,4 млн дана) тұр.
