Түркістан өңірі еліміз бойынша ауыл шаруашылығы саласындағы жетекші облыстардың бірі. Оның ішінде жылыжай шаруашылығын ерекше атап өтуге болады. Алайда, 2022 жылдан 2023 жылға ауған қыс мезігілінде сол жылыжаймен айналысатын шаруаларға көмір жетіспей қалып, өнімнің басым бөлігін суыққа үсітіп алған еді. Дегенмен, қыс мезгілінен қысылып шыққан диқандар үшін биылғы жыл мол қуанышымен келіп отыр. Дәлірек айтсақ, алдағы уақытта жылыжай шаруашылықтары энергия ресурстары мен тұқымға субсидия алатын болып отыр. Ауыл шаруашылығы министрлігінің ресми мәлімдемесіне сүйенсек, бұл ереже 2023 жылдың 3 қазанынан бастап күшіне енді. Бұл ауылда да, қалада да айналысуға болатын тірліктің көзін тапқандар үшін ерекше қолдау болғалы тұр. Осы орайда Түркістан қаласында жылыжаймен айналысатын тұрғындарға субсидия туралы мағлұматты ұсынамыз.
ҮКІМЕТ САҒАТЫНДА АЙТЫЛҒАН МӘСЕЛЕ
Естеріңізде болса, көктем айларында экс-ауыл шаруашылығы министрі жылыжайлардағы электр энергиясы мен газ шығындарына субсидия бөлу ісі қарастырылып жатқанын айтып, Үкімет сағатында жылыжай кешендерін салуға жұмсалатын шығындарды өтеу қаражатының сомасы өсетінін жеткізген еді.
– Фермерлерді ынталандыру бағытында тиімді қолдау ретінде инвестициялық субсидиялау қарастырылған. Оның аясында жылыжай кешендерін салу және кеңейту кезінде шығындардың 25 пайызын өтеу ескерілген. Нәтижелерді тездету үшін қазіргі кезде нормативті 30 пайызға дейін арттыру бойынша жұмыстар қамтылған, – деген сол кезде Е.Қарашөкеев.
Сондай-ақ, жылыжайдағы көкөніс дақылдарын өндіруді дамыту мақсатында тыңайтқыштардың (органикалық дақылдарды қоспағанда), пестицидтердің, биоагенттердің (энтомофагтардың) және биопрепараттардың құнын субсидиялау, қияр және қызанақ тұқымдарына субсидиялар беру арқылы мемлекеттік қолдау жүзеге асырылатынын айтқан.
– Бұл ретте, «Агробизнес» әмбебап бағдарламасы аясында жылыжай құрылысына несие беру іске асырылады. Осы орайда мөлшерлеме субсидиялау есебінен 6 пайызға дейін төмендеді. Сонымен қатар, бізде фермерлік жылыжайлар алаңының азаюы байқалып отыр. Кейінгі 3 жылда 62 гектарға азайды, – деген ол өз сөзінде.
Сонымен қатар, бұл тұрғыда министрлік жылыжай шаруашылықтарына гектарлық субсидиялауды енгізу бойынша жұмысты іске асырып жатқанын жеткізген.
– Мәселен, маусымаралық кезеңде электр энергиясы мен газ шығындарын субсидиялауды енгізу жоспарланған. Алайда, бюджет қаражатын тиімді жұмсау, сондай-ақ барлық агротехнологиялар сақталатын жылыжайларды қолдау мақсатын ескере отырып, субсидия алуға өндіріс технологияларына сәйкестік сертификатының болуы сияқты міндетті талап енгізілмек. Ол үшін Сауда және интеграция министрлігі Ауыл шаруашылығы министрлігімен бірлесіп 2023 жылғы 1 мамырдан бастап күшіне енген фермерлік жылыжайлар үшін Ұлттық стандартты (ҚР СТ 3834-2023) әзірледі және бекітті. Қазіргі кезде министрлік жергілікті атқарушы органдар қаулысымен бекітілген нормалары бойынша 1 гектарға жұмсалатын шығыстарды субсидиялауды ескеретін Субсидиялау қағидаларына тиісті өзгеріс әзірледі, – деген ведомство басшысы.
ЖЫЛЫЖАЙ ШАРУАШЫЛЫҒЫН СУБСИДИЯЛАУ ЖҮЙЕСІНЕ ӨЗГЕРІСТЕР ЕНГІЗІЛДІ
Айтса, айтқандай-ақ, бірер күн бұрын ғана бұл іске нүкте қойылып, жылыжай шаруашылығын субсидиялау жүйесіне өзгерістер енгізілді. Жаңадан енгізілген өзгерістерге сәйкес, енді жылыжай шаруашылықтары жылынатын өнеркәсіптік жылыжай кешендері мен фермерлік жылыжайларда өсірілетін қорғалған топырақтағы көкөніс дақылдарының бір дақыл айналымы үшін маусымаралық кезеңде электр энергиясына, көмірге және газға арналған шығыстарды субсидиялау арқылы мемлекеттен қолдау алатын болады. Өз кезегінде, басымдық берілетін дақылдардың тізімі мен субсидия беру нормативтерін жергілікті атқарушы органдар бекітетін болып отыр.
Бұл туралы аталған құжатта:
«Басым дақылдар, оның ішінде көпжылдық екпелер өндірісін дамытуды субсидиялауға арналған басым дақылдар тiзбесі және субсидия нормалары (бұдан әрі – тізбе және субсидиялар нормалары) облыс, республикалық маңызы бар қала, астана әкімі орынбасарының қолы қойылған ілеспе хатпен тиісті жылдың 1 желтоқсанынан кешіктірілмей Министрлікке мақұлдауға беріледі.
Тізбені және субсидиялар нормаларын Министрлікке мақұлдауға берген кезде субсидиялардың белгіленген нормасын негіздейтін (ғылыми және ғылымитехникалық қызмет саласында аккредиттелген және Қазақстан Республикасының резиденттері болып табылатын аграрлық бейіндегі ғылыми ұйымдармен келісілген әрбір субсидияланатын дақыл бойынша шығындар есептемелері), сондай-ақ тізбенің және субсидиялар нормаларының өңірлік кәсіпкерлер палатасымен және облыстың, республикалық маңызы бар қаланың, астананың қоғамдық кеңесімен келісілгенін растайтын құжаттар қоса беріледі.
Жабық топырақта басым дақылдар өндірісін дамытуды субсидиялауға арналған субсидиялар нормалары алынған өсінділердің қорытындылары бойынша көкөніс дақылдарының бір дақыл айналымына белгіленеді (1 шаршы метрге тамыр жайған көшеттердің кемінде 95%). Бұл ретте жылытылатын өнеркәсіптік жылыжай кешендеріндегі және фермерлік жылыжайлардағы шығындарды есептеуде қысқы-көктемгі немесе күзгі-қысқы кезеңдердегі электр энергиясына, газға, көмірге арналған шығыстардан тұратын көкөніс дақылдарының 1 (бір) дақыл айналымының шығындары ескеріледі. Жылытылмаған жылыжайлар субсидияланбайды.
Министрлік оң шешім шығарған жағдайда, он жұмыс күні ішінде тізбені және субсидиялар нормаларын тиісті ілеспе хатпен кері қайтарады не теріс шешім шығарған жағдайда, тізбені және субсидиялар нормаларын пысықтауға жолдайды. ЖАО-ның тізбені және субсидиялар нормаларын пысықтау мерзімі бес жұмыс күнін құрайды.
Тізбе және субсидиялар нормалары ЖАО-ның қаулысымен тиісті жылдың 30 желтоқсанынан кешіктірілмей бекітіледі және үш жұмыс күні ішінде СМАЖда және ЖАО-ның ресми интернет-ресурсында орналастырылады. Тізбеге және субсидиялар нормаларына өзгерістер және (немесе) толықтырулар енгізу осы тармақтың бірінші, екінші, үшінші, төртінші және бесінші бөлімдерінде көзделген тәртіппен жүзеге асырылады», – делінген.
Тиісінше субсидия алатын кезде фермерлік жылыжайларға міндетті талап қойылады. Ол талап – өндіріс технологияларына сәйкестік сертификатының (есебінің) болуы. Айта кетсек, аталған ұлттық стандартты Қазақстан Республикасы Сауда және интеграция министрлігіне қарасты Техникалық реттеу және метрология комитеті Ауыл шаруашылығы министрлігі және бизнес өкілдерімен бірлесіп әзірлеген. Шаруашылық иелері сертификат алу барысындағы барлық мәселелер бойынша Қазақстан Республикасы Сауда және интеграция министрлігінің Техникалық реттеу және метрология комитетіне хабарласа алады.
Айта кетсек, мемлекеттік қолдаудың қосымша шарасы ретінде жылыжай шаруашылықтары үшін энергия ресурстарына арналған шығыстарды субсидиялау туралы шешімді ел Үкіметі жыл басында Түркістан облысының фермерлері қалың қардан зардап шеккен кезде қабылдаған болатын.
Сондай-ақ, алдағы уақытта елімізде жабық топырақтағы көкөніс дақылдарын өндіруді дамыту үшін тыңайтқыштардың (органикалық), пестицидтердің, биоагенттердің (энтомофагтардың) және биопрепараттардың құнын субсидиялау, суармалы су беру жолымен мемлекеттік қолдау жүзеге асырылатын болды. Бұдан бөлек, жылыжай шаруашылықтарына инвестициялық субсидиялау шеңберінде жылыжай кешендерін салу және кеңейту жөніндегі жобаларды іске асыру кезінде шығыстар субсидияланады. Осы ретте субсидиялауды жетілдіру бойынша жүргізіліп жатқан жұмыстар шеңберінде шығындарды өтеуді 25 пайыздан 30 пайызға дейін ұлғайту бөлігінде өзгерістер болады. Тағы бір айта кетерлік жаңалық – жаңартылған субсидиялау қағидаларына сәйкес, тұқымға арналған субсидиялар нормативтері орташа есеппен алғанда 30 пайызға ұлғайтылды. Бұл мемлекеттік қолдау шарасы нарықтағы тұқым материалының қымбаттауына байланысты қолға алынып отыр.
150 МЫҢ ТОННА ШҰБАРКӨЛ КӨМІРІНІҢ ЖЕТКІЗІЛЕДІ
Жылыжай иелері мен жылыжай салуға ниеттеніп отырған азаматтарды қуантқан тағы бір жаңалық – 2024 жылдан бастап Түркістан облысының жылыжай шаруашылықтарына қосымша 150 мың тонна шұбаркөл көмірінің жеткізілетіндігі.
Нақтырақ айтсақ, «Шұбаркөл Көмір» АҚ мен Түркістан облысының жылыжай шаруашылықтары арасында қатты отынды жеткізуге тікелей келісімшарт жасасу арқылы қосымша 150 мың тонна көмір жеткізу туралы келісімге барлық мүдделі қатысушылар: Индустрия және инфрақұрылымдық даму, Ауыл шаруашылығы министрліктерінің өкілдері, Түркістан облысы әкімдігі, жылыжай шаруашылықтары, көмір жеткізу жөніндегі өңірлік операторлар, көмір кәсіпорындары және «ҚТЖ» ҰК» АҚ өкілдерімен бірнеше рет жүргізілген келіссөздердің арқасында қол жеткізілді.
Келісім аясында жылыжай шаруашылықтары үшін 1 тонна көмірдің құны 10 350 теңгені құрайды екен. Қатты отынды жеткізу 2024 жылдың 1 қаңтарынан басталмақ. Қызығушылық танытқан жылыжай шаруа қожалықтары келісімшарт жасасу жолдары туралы толық ақпарат алу үшін Түркістан облысы әкімдігінің энергетика басқармасымен байланысуы қажет. Өңір әкімдігінің мәліметіне сүйенсек, биылғы жылдың 20 шілдесіндегі жағдай бойынша өңірге 148,8 мың тонна көмір жөнелтіліп, жылыжай шаруашылықтары ол қордан 28 мың тонна көмір сатып алған.
Сонымен бірге, әрбір өңірдің қажеттіліктері мен ерекшеліктерін ескере отырып, коммуналдық-тұрмыстық көмір сауда-саттығының нормативтерін ретке келтіру мақсатында Сауда және интегрция министрлігінің Сауда комитеті, Бәсекелестікті қорғау және дамыту агенттігі және Индустрия және инфрақұрылымдық даму министрлігімен бірлесіп, биржалық сауда саласындағы заңнамаға өзгерістер енгізу жұмыстарын жүрігізіп жатыр.
ЕҢ АЛЫП ЖЫЛЫЖАЙ
Естеріңізде болса, Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев Қазақстан халқына жолдаған кезекті Жолдауында ауыл шаруашылығын, соның ішінде жылыжай шаруашылығын дамыту, еліміздің ауыл шаруашылығы өнімдерінің көлемін және оның қосымша құнын арттыру керектігін айтқан еді. Ел Президентінің тапсырмасына сәйкес, бүгінде Түркістан облысында ауыл шаруашылығын дамыту барысындағы жұмыстар қарқынды жүргізіліп келеді. Соның ішінде, Келес ауданында еліміздегі ең үлкен жылыжай кешенінің капсуласын қою рәсімі өткен болатын. 500 гектар аумаққа салынатын өнеркәсіптік жылыжайлар жүйесі «ЭКО-культура» компаниясының қолдауымен жүзеге асырылады. Жоба аясында алдымен аумағы 51 гектардан асатын жылыжай салынады. Аталған жоба толық жүзеге асқан кезде 8 мыңнан астам жергілікті тұрғын жұмыспен қамтылады деп жоспарланған.
Аталған жобаға салынатын инвестициялардың жалпы көлемі 524 млрд. теңгені құрайтын болса, бірінші кезеңіне 51,6 млрд. теңге тарту көзделге. Оның ішінде 25 млрд. теңгеге 27 гектар жылыжай салу жоспарланған. Қуатылығы – жылына 225 мың тонна қызанақ өсіруге мүмкіндік беретін жобаның капсуласын салу жиынына Түркістан облысының әкімі Дархан Сатыбалды,«Қазақстан Даму Банкі» АҚ Басқарма төрағасы Нұрлан Байбазаров, «KazakhInvest» АҚ-ның Басқарма төрағасы Мейіржан Юсупов, «ЭКО-культура» агрөнеркәсіптік холдингі Директорлар кеңесінің төрағасы Александр Рудаков қатысты. Өз кезегінде облыс әкімі бұл жобаның аса маңызды екенін, өңірде агроөнеркәсіп кластері дамитынын жеткізді.
– Өздеріңізге белгілі, Түркістан – республика халқын жеміс-көкөніс өнімдерімен, оның ішінде жылыжай кешеніндегі қызанақ, қиярмен қамтамасыз ететін негізгі өңір. Облыста 1569 гектар алқапта 3366 бірлік жылыжай бар немесе республикадағы жылыжайлардың 71 пайызы орналасқан. Онда 12 мыңнан астам адам еңбек етеді. Оның ішінде 87 гектары – өндірістік, ал 1482 гектары фермерлік жылыжайлар. 2015 жылмен салыстырғанда осы салаға тартылған инвестиция көлемі 7 есеге ұлғайды, былтыр 74,7 млрд. теңгеге жетті. «ЭКО-культура» компаниясының елімізге инвестиция салуы біз үшін үлкен мәртебе. Бұл жобаны жан-жақты қолдауға дайынбыз. Жобаны іске қосу, өңірде ішкі нарықты отандық өнімдермен қамтамасыз ету көлемін арттыруға, жаңа жұмыс орындарының ашылуына және халықтың әл-ауқатын көтеруге өз септігін тигізеді, – деді Түркістан облысының әкімі Дархан Сатыбалды.
Сонымен қатар, ресейлік «ЭКО-культура» агрөнеркәсіптік холдингі Директорлар кеңесінің төрағасы Александр Рудаков та сөз кезегін алып, жобаның маңыздылығын түсіндіріп берді. Бұл әріптестік агросаланы дамытуға серпін беретінін атап өтіп, жергілікті халықты тұрақты жұмыспен, жоғары жалақымен қамтуға асталысатындарын жеткізді. Келес ауданы, Бірлік ауылында жүзеге асатын жобаның бірінші кезеңінің құрылысы 2024 жылы тамыз айында аяқталады деп жоспарланған. Ал, жоба толықтай 2027 жылы жүзеге асырылмақ. Бірінші кезектегі жұмыс орындарының саны мың бірлікті құрайды.
Атап өтсек, жылыжай мегакешенінің жобасы серіктес «ЭКО-культура» агроөнеркәсіптік холдингінің қазақстандық «Green Land Alatau» компаниясының көмегі арқылы жүзеге асырылмақ. Заманауи жылыжай кешендері жылыту жүйесі мен салқындатуды, жарық режимін, тамшылатып суаруды, атмосферадағы көмірқышқыл газының мөлшерін басқаратын заманауи автоматтандырылған климаттық бақылау жүйесімен жабдықталады деп жобаланған.
ӨҢІРДЕГІ ЖЫЛЫЖАЙ ШАРУАШЫЛЫҒЫ
Жалпы, жылыжай шаруашылықтарын қарқынды дамыту тұрғысынан алғанда Түркістан облысы елімізде алдыңғы қатардан көрініп келеді. Оны республикадағы жылыжайлардың 71 пайызы осы облыстың үлесінде екенінен және оның жалпы аумағы 1569 гектарды құрайтынынан-ақ аңғаруға болады. Бұл тұрғыда облыс әкімі Дархан Амангелдіұлы аталған салаға жасалатын қолдауды күшейтіп, жаңа жобаларды жүзеге асыруды тапсырған.
Оның үстіне, Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев алдағы үш жылда азық-түлік қауіпсіздігі мәселесін түбегейлі шешу міндетін алға қойға болатын. Мұндағы басты мақсат – ауыл шаруашылығы субьектілерін, бизнес өкілдерін қолдай отырып, баға тұрақтылығын қамтамасыз ету десек, қателеспейміз.
Осы орайда, біршама уақыт бұрын Түркістан облысы, Сарыағаш ауданында Түркістан өңірінде ерте пісетін көкөністерді өзге облыстар мен қалаларға жөнелтуге форвардтық келісімшарт жасақтау жөнінде көшпелі жиын өткен. Тиісінше, аталған келісімдер арқылы көкөністер тиімді бағада саудаланды.
Көшпелі жиналыста ҚР Ауыл шаруашылығы министрлігі егіншілік депарментінің мелиорация басқармасының басшысы, Түркістан облысы ауыл шаруашылығы басқармасы басшысының міндетін атқарушы, «Түркістан» әлеуметтік-кәсіпкерлік корпорациясы» акционерлік қоғамының басқарма төрағасы, облыс және облыстық маңызы бар қала әкімдіктерінің салалық орынбасарлары, әлеуметтік кәсіпкерлік корпорациялары, қаржы мекемелері, ауыл шаруашылығы саласының өкілдері, ірі сауда желілерінің басшылары және кәсіпкерлер қатысты. Жиында Түркістан облысының ауыл шаруашылығын дамытуда еліміздегі ең қолайлы өңір екені айтылып, мүмкіндіктері сараланды.
Жиында белгілі болғандай, Түркістан өңірінде көкөністер басқа өңірлерге қарағанда 1,5-2 ай бұрын жиналатыны айтылды. Жылдық тұтыну нормасына сәйкес, облыс халқы картоп, сәбізбен 1,5 есе, пиязбен 4,4 есе және қырыққабатпен 6,6 есе қамтамасыз етіледі екен. Демек, Түркістан облысы диқандарының республика халқын әлеуметтік маңызы бар ерте мезгілдік картоп, пияз, сәбіз өнімдерімен қамтуға толық мүмкіндігі бар деген сөз.
Тиісінше, биыл Түркістан өңірінде ауыл шаруашылығы дақылдарын әртараптандыру аясында ерте пісетін картопты 9,02 мың гектарға, пиязды 2 мың гектарға, сәбізді 1,24 мың гектарға және қырыққабатты 7,54 мың гектарға орналастыру жоспарланған. Нәтижесінде 186,3 мың тонна картоп, 55,5 мың тонна пияз, 30,4 мың тонна сәбіз және 187,2 мың тонна қырыққабат өнімін жинау межеленген. Осы ретте, көшпелі мәжіліс барысында Түркістан облысы әкімдігі мен облыс және облыстық маңызы бар қала әкімдіктері арасында ауыл шаруашылығы өнімдерін өткізу жөніндегі өзара ынтымақтастық туралы меморандумға қол қойылды. Сонымен бірге, облыс әкімдігі тарапынан ҚР Ауыл шаруашылығы министрлігіне көктемгі дала жұмыстарына берілетін жеңілдетілген несие көлемін ұлғайту жөнінде ұсыныстар енгізілді.
Тоқсан ауыз сөздің тобықтай түйіні – қазір мемлекет сауатты түрде тірлік істеймін деген адамның бәріне бірдей қолдау көрсетіп жатыр. Тек шаруалар қандай да болсын құжатпен жіті танысып, өз мүмкіндіктерін анық біліп алса болғаны. Одан бөлек, субсидияға қызықпас бұрын, бастайтын жұмыстың ұңғыл-шұңғылына үңіліп, теориялық және практикалық білімді жетілдіріп алған жөн. Сонда ғана азаматтар тиісті қолдауларды талап етіп, өз пайдасына кәдеге жарата алады. Ең бастысы – жылыжай ісін далада да, қаладада да жүрізуге болады.
