Ауыл шаруашылығы, оның ішінде мал шаруашылығы саласындағы ең маңызды мамандықтардың бірі – мал дәрігері мамандығы. Себебі, сіздің қора-қора қойыңыз болса да, сол мал дәрігерлері қажетті екпелерді салмаса, жиып-терген дүниеңізден пайда көруіңіз екіталай. Бірақ, біздің елімізде осыдан бірер жыл бұрынғы уақытқа дейін сол мамандар мәртебеге жарымай, мардымды жалақы ала алмай жүрді. Дегенмен, 2021 жылдың күзінде мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев өз Жолдауында «Үкімет жыл соңына дейін ветеринария жүйесін реформалау жөнінде нақты шаралар қабылдауы керек» дегеннен кейін, бұл саланы қолдау шараларына жан бітіп сала берді. Осы орайда, Түркістан қаласының тұрғындарына түсіндіру жұмыстары бойынша ақпаратты ұсынамыз.
Бұл тұрғыда Қасым-Жомарт Кемелұлы: «Ветеринария саласын да жетілдіру қажет. Бұл салада орталық пен өңірлер арасында міндеттер мен құзыреттер нақты бөлінуі керек. Мал басының амандығы және өнімділігі жергілікті ветеринарлардың тиімді жұмысына байланысты. Бұл, түптеп келгенде, ауылдағы ағайынның әл-ауқатына тікелей әсер етеді. Ветеринария қызметі қазіргі заман талабына сай болмаса, ауыл шаруашылығы өнімдерінің экспортын арттыру мүмкін емес», – деп қадай айтқан болатын. Тиісінше, Президент бұл саладағы үдерістерді цифрландыру, мәлімет жинау әрі оны автоматтандыру, маман даярлау және олардың жалақысын көбейту шараларын ескеру керек екенін тапсырған.
Өз кезегінде, Президент тапсырмасынан кейін көп уақыт өткізбей-ақ Үкімет отырысында экс-Ауыл шаруашылығы министрі Ербол Қарашөкеев ветеринария саласына түбегейлі өзгеріс енгізіп, мамандардың жалақысын көтеру мәселесін шешу жоспарланып отырғанын айтты.
«Мемлекет басшысының тапсырмасы бойынша ветеринария жүйесі түбегейлі реформаланатын болады. Біріншіден, мемлекеттік монополия функцияларының бір бөлігін бәсекелі ортаға беру жоспарланып отыр, бұл осы салаға жеке капиталдың келуін қамтамасыз етеді. Екіншіден, ветеринариялық қызмет жұмысы цифрлық форматқа көшіріледі, сол арқылы бір жағынан эпизоотиялық ахуалдың қадағалануы мен мал шаруашылығы өнімдерінің қауіпсіздігі қамтамасыз етіледі. Ал екінші жағынан, цифрландыру ветеринар мамандарды қағазбастылықтан босатып, негізгі функцияларын орындауларына мүмкіндік береді», – деді ол өз сөзінде.
Дәл осы мәлімдемеден кейін Түркістан облысындағы ветеринария саласының қызметкерлеріне ерекше қолдау көрсетіліп, сол кездегі өңір басшысы Өмірзақ Шөкеев мал дәрігерлеріне су жаңа 16 арнайы жабдықталған қызметтік көліктің кілтін салтанатты түрде тапсырған болатын. Сонымен қатар ветеринариялық іс-шаралардың сапасын арттыру мақсатында, 2021 жылы жергілікті бюджеттен қосымша 352 млн. теңге қаржы бөлініп, бұл қаражатқа биопрепараттарды сақтауға арналған 16 камералық тоңазытқыш, 178 бірлік витриналық тоңазытқыш, 814 бірлік термочемодан алынды. 366 бірлік ит ұстауға арналған ілмек және 390 бірлік компьютер жиынтығы сатылып алынғанын айтқан.
«Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Кемелұлы Тоқаев дәстүрлі Қазақстан халқына арналған Жолдауында ветеринария саласын жетілдіруге үлкен мән беріп, Үкіметке жыл соңына дейін ветеринария жүйесін реформалау жөнінде нақты шаралар қабылдауды тапсырды. Бұл бағытта өңірде нақты жұмыс атқарылып келеді. 2019 жылы аудан, қалалардағы ветеринариялық ұйымдар облыстық ауыл шаруашылығы басқармасының құзырына өтіп, жағдайды орталықтан бақылап тұрақтандыруға мүмкіндік ашылды. Ветеринар дәрігерлерін жыл бойына тұрақты жұмыспен қамтып, жалақысын 1,5 есеге ұлғайттық. Биыл ветеринариялық іс-шаралардың сапасын артыру үшін, облыстық бюджеттен 352 млн теңге қаржы бөліп, нәтижесінде өздеріңіз көріп тұрғандай, аудан, қаладағы ветеринариялық ұйымдарды арнайы жабдықталған 16 бірлік «УАЗ» фермер автокөліктерімен қамтып отырмыз», – деген Өмірзақ Шөкеев өз сөзінде.
Оған қоса, дәл сол 2021 жылдың қыркүйегінде облыс көлемінде аудан, қалалардағы 16 ветеринариялық ұйым біріктіріліп, облыстық «Ветеринариялық қызмет» мемлекеттік-коммуналдық кәсіпорынын құру жөнінде шешім қабылданғаны және бұл тәжірибе елімізде алғашқы рет қолға алынғаны айтылған. Нәтижесінде көмекші-техникалық персоналдар қысқарып, ветеринар мамандарға алмастырылып, осы бастамалар нәтижесінде қызмет сапасы жақсарған. Одан бөлек, 2021 жылға ветеринариялық қауіпсіздікті қамтамасыз етуге облыстық бюджеттен 4,1 млрд. теңге қаржы қаралған екен.
Сондай-ақ, 2022 жылдың басында сол кездегі ҚР Ауыл шаруашылығы министрлігіне қарасты ветеринариялық бақылау және қадағалау комитетінің бас сарапшысы Алтынбек Үркінбаев ветеринария саласын дамыту жұмыстары қалай жүріп жатқанын тарқатып айтып берген. Ол өз сөзінде Отандық ветеринария саласын ауқымды реформа күтіп тұрғанын, тиісінше Ауыл шаруашылығы министрлігі аталған салаға қатысты проблемаларға талдау жасап, оны шешудің әдіс-тәсілдерін қарап жатқанын жеткізген.
«Отандық агроөнеркәсіптік кешенде шешілуі тиіс күрделі мәселелер бар саланың бірі ветеринария. Аталған сала пәрменді жүйені құрып, реформалау және елдегі эпизоотиялық жағдайды тұрақтандыруды талап етеді. Қолданыстағы жүйенің іске асып жатқанына қармастан бірқатар кемшіл тұстары бар. Ветеринария саласындағы проблемаларға Мемлекет басшысы Жолдауында назар аударды. Осы орайда біздің министрлік ветеринария саласының қазіргі жағдайына кешенді талдау жүргізіп, бірқатар өзекті проблемаларды анықтады», – деген ол өз сөзінде.
Сонымен қатар, ветеринария саласына қатысты мәселелерді шешу үшін ауыл шаруашылығы министрлігі мен жергілікті атқарушы органдардың функционалдық міндеттері мен өкілеттіктерін қайта қарау қажет деген пікір білдірген.
«Ветеринария саласын цифрландыру, деректерді жинау мен қызметті автоматтандыру жұмысы қолға алынады. Сол сияқты үй жануарлары сырғаларын сканерлеуді жеделдету үшін арнайы мобильді қосымша әзірлеу жоспарлап отыр. Қосымшаның көмегімен жануардың жеке нөмірін теру арқылы оған қатысты мәліметтермен (жануардың карточкасы) танысуға болады. Және ветеринариялық іс-шаралар жоспары да сол жерде орналастырылады. Әзірленетін мобильді қосымшаның басты артықшылығы интернетсіз де жұмыс істейді. Ал интернет пайда болған кезде қосымша деректерді автоматты түрде алу мүмкіндігі туады», – деді ол.
Сонымен бірге, министрлік өкілі ветеринариялық препараттарды қолданудың жаңа ақпараттық жүйесі әзірленіп жатқанын мәлім етіп: «Әзірленіп жатқан ақпараттық жүйеде орны ауыстырылатын, тасымалданатын объектілердің экспортына, импортына және транзитіне ветеринариялық анықтама, сертификат пен рұқсат беруге қатысты «Бірыңғай автоматтандырылған басқару жүйесінің» функциясын кеңейту жоспарлануда. Сонымен қатар жаңа ақпараттық жүйеде ветеринария саласындағы есептілік, мемлекеттік бақылау мен қадағалау, ветеринариялық іс-шаралар жоспарын әзірлеу процесі автоматтандырылады», – деген.
Сондай-ақ, ол ауыл шаруашылығы министрлігі ветеринария саласы жүйесін реформалауды 2022-2026 жылдарға жоспарлап отырғанын, салаға қатысты шешімін табуы тиіс мәселенің бірі – маман даярлау мен олардың жалақысын реттеу қалай шешілетінін түсіндіріп берген.
«Кадр даярлауда біздің министрлік жоғары оқу орындарында ветеринария мамандығы бойынша білім берудің бірыңғай бағдарламасын енгізуді ұсынып отыр. Ветеринария мамандығы үшін ауылдық квотаны 70%-ға дейін арттыру да маңызды. Сонымен қатар оқуды бітіргеннен кейін 3 жылдың ішінде тек сол оқу орнының берген бағыты бойынша ғана емес, түлектерге «Серпін» жобасы арқылы да еңбек күші тапшы өңірлерде жұмыс істеуге мүмкіндік беру керек. Тағы бір жаңалығымыз – дүниежүзілік жануарлар денсаулығы ұйымының жерүсті жануарларының денсаулығы кодексінің ұсыныстарына сәйкес, ветеринариялық статуарлық орган (тәуелсіз лицензия беретін орган) құру жоспарланып отыр. Ветеринарлардың табысын көтеру – ведомствоның маңызды міндеттерінің бірі болып отыр. Аталған мәселені шешудің бірнеше жолын қарастырып жатырмыз. Атап айтқанда, ветеринариялық қызметтер тарифін қайта қарау. Ақылы қызмет түрлерінің көлемін ұлғайту және ветеринар дәрігерлердің жүктеме нормативін бекіту. Дегенмен, бұл ұсыныстардың депутаттармен, мүдделі мемлекеттік және жергілікті атқарушы органдар, сол сияқты білім және ғылым ұйымдарының, бизнестің, қоғамдық бірлестіктері өкілдерімен талқыланатынын атап өту қажет. Отандық ветеринария саласын реформалау 2022-2026 жылдарға жоспарланып отыр. Ол агроөнеркәсіп кешенін дамытудың 2021-2030 жылдарға арналған тұжырымдамасын іске асырудың аясында жүзеге аспақ», – деді Алтынбек Үркінбаев жоғарыда аталған мәселелер жайында.
Сондай-ақ, былтырғы жылдың сәуірінде Мәжілісте өткен Үкімет сағатында экс-Ауыл шаруашылығы министрі Ербол Қарашөкеев ветеринария саласындағы кемшіліктерді жою қадамдарын баяндаған.
«Ауылдық округтердің ветеринария мамандарында мал иелеріне әкімшілік әсер ету бойынша өкілеттіктердің болмауы оларды ветеринариялық нормаларды бұзғаны және ошақта ветеринариялық іс-шараларды орындамағаны үшін жауапкершілікке тартудың мүмкін еместігіне әкелді. Осы мақсатта олар аудан орталығындағы ветеринариялық инспекторларға жүгінуге мәжбүр, бұл ветеринариялық қауіпсіздікті қамтамасыз ету жөніндегі ветеринариялық заңнама талаптарын орындау процесін кешіктіреді», – деген ол өз сөзінде.
Оның сөзіне сүйенсек, жергілікті атқарушы органдарда ветеринария мамандарының оларға тән емес функцияларды жүзеге асыруы (қаңғыбас иттерді аулау және ауыл шаруашылығы жануарларын қолдан ұрықтандыру) жоспарлы іс-шараларды уақтылы жүргізу мен тиімділігінің төмендеуіне соқтырады екен. Сонымен қатар, мал шаруашылығы өнімдеріне ветеринариялық-санитариялық сараптаманы лицензиялау кезінде мүдделер қақтығысының болуы және пәрменді бақылаудың болмауы сапасыз өнімдерді сатуға жол беруге, ветеринариялық анықтамаларды бұрмалау фактілеріне алып барған. Сол үшін көрсетілген проблемаларды жою мақсатында жергілікті атқарушы органдардан Ауыл шаруашылығы министрлігі Ветеринариялық бақылау және қадағалау комитетіне келесі функцияларды беру ұсынылған:
– эпизоотиялық ошақтарды зерттеп-қарауды жүргізу;
– эпизоотологиялық зерттеп-қарау актісін беру;
– аумақты аймақтарға бөлу туралы шешім шығару;
– карантинді және шектеу іс-шараларын белгілеу немесе алып тастау туралы шешім қабылдау;
– жануарлардан алынатын өнім мен шикізатқа ветеринариялық-санитариялық сараптаманы лицензиялау;
– жеке және заңды тұлғалардан ветеринария саласындағы кәсіпкерлік қызметті жүзеге асырудың басталғаны немесе тоқтатылғаны туралы хабарламалар қабылдау.
Оған қоса, жергілікті атқарушы органдардың ветеринария мамандарының тән емес мына функцияларын алып тастау ескерілген:
– ауыл шаруашылығы жануарларын қолдан ұрықтандыру бойынша қызметтер көрсету;
– қаңғыбас иттер мен мысықтарды аулау және жансыздандыру.
Бұл туралы экс-министр: «Жоғарыда аталған функцияларды беру аумақтың эпизоотиялық салауаттылығын қамтамасыз етуге және ветеринариялық іс-шараларды жүргізудің жеделдігіне, сондай-ақ функциялардың аражігін нақты ажыратуға оң әсер етеді. Жергілікті атқарушы органдардың ветеринария ұйымдарының ветеринариялық дәрігерлеріне нұсқамалар беру және әкімшілік шаралар қолдану бойынша қосымша өкілеттіктер беру жануарлар иелеріне ықпал ету тетіктерінің болуына мүмкіндік береді» – деген еді.
Сондай-ақ, ол ветеринария процестерін цифрландыру бағытындағы жұмыстарды да атап өтіп: «Цифрлық трансформация орталығы министрлікпен бірлесіп, ауыл шаруашылығы жануарларын бірдейлендіру, ветеринариялық іс-шаралар жүргізу және рұқсат құжаттарын алу сияқты 30 бизнес үдерісті қамтитын үш өмірлік жағдайды талдап, реинжеринг жүргізді. Ауыл шаруашылығы жануарларын бірдейлендіру (АШЖБ) және Басқарудың бірыңғай автоматтандырылған жүйесі (ББАЖ) әзірленген және 10 жылдан астам уақыт жұмыс істейді. Бұл жүйелердегі деректер әрдайым өзекті бола бермейді, жұмыста іркілістер, ал кейбір жағдайларда деректердің қайталануы мен сәйкессіздік фактілері бар», – деп мәлімдеген болатын.
Тиісінше, бұл мәселені шешу үшін Министрлік мынадай жұмыстарды жүргізуді жоспарлаған:
– АШЖБ мобильді қосымшасын әзірлеу, ол жануардың биркасын сканерлеуге және жүйеге деректерді енгізуге мүмкіндік береді. Мобильді қосымшаның офлайн режимде жұмыс істеу мүмкіндігі қарастырылған;
– ветеринариялық препараттарды қолдануды реттеуге жаңа ақпараттық жүйені әзірлеу;
– ветеринариялық іс-шаралар бойынша ветеринариялық есептілікті автоматтандыру;
– ветеринария саласындағы мемлекеттік бақылау мен қадағалауды автоматтандыру.
«Ветеринария процестерін цифрландыру және автоматтандыру статистикалық деректердің дұрыстығын қамтамасыз етеді, ветеринариялық дәрігерлерді қағазбастылықтан босатады, экспортқа/импортқа рұқсат беру құжаттарын алу кезінде мерзімдер мен бюрократиялық әуре-сарсаңды қысқартады, бақылаудағы объектілердің орнын ауыстыру мен айналымын бақылауды күшейтеді, сондай-ақ субсидиялар мен жеңілдікті кредиттер алу кезінде сыбайлас жемқорлық пен алаяқтық тәуекелдерді төмендетеді. Қазіргі уақытта ветеринариялық құжаттаманы цифрлық форматқа көшіру жөніндегі бағдарламалық өнім бірінші нұсқада әзірленді және мамыр айынан бастап бір ауданның базасында тестілеу режимінде апробация басталады. Тестілеу нәтижелерін ескере отырып, түпкілікті пысықтаудан кейін бағдарлама бүкіл республика бойынша іс жүзінде қолдану үшін ұсынылатын болады», – деген экс-министр.
Сонымен қатар, Ербол Қарашөкеев аграрлық сектордағы ең төменгі жалақы алатын мамандықтардың бірі – ветеринарлық дәрігерлер екенін айтып, аталған мәселені шешу жайында: «Республика бойынша мал дәрігерлерінің орташа жасы 40-55 жасты құрайды. Ветеринарлық секторда жас, жоғары білікті кадрлар жетіспейді. Қазіргі заманғы қоғамның үрдістерімен тең табыс табу мүмкіндігінің болмауы, жұмыстың қиындығы, ауылдық жерлердегі инфрақұрылымның дамымауы жас мамандардың мал дәрігері кәсібіне деген қызығушылығын төмендетті. Биылғы 1 сәуірдегі жағдай бойынша Мемлекет басшысының тапсырмасына сәйкес, мемлекеттік тапсырысты орындау үшін тарифтерді көтеру есебінен республика бойынша орта есеппен ветеринариялық мамандардың жалақысы 33,4%-ға өсті. Жыл соңына дейін одан әрі 60%-ға дейін ұлғайту жоспарланып отыр. Қазіргі уақытта коммуналдық ветеринарлық кәсіпорындардың орташа айлық жалақысы өңірлерге байланысты 80 мыңнан (Қызылорда облысы) 206 мыңға дейін (Павлодар облысы) теңгені құрайды. Алайда, бұл жеткіліксіз», – деп сенімді мәлімдеме жасаған.
Сөйтіп, министр ретінде бұл мәселелерді шешу үшін мынандай іс-шаралар ұсынылғанын жеткізген:
- Бәсекелестік секторы жоқ жерлерде коммуналдық ветеринариялық кәсіпорындар көрсететін ақылы қызметтер көлемін ұлғайту. Ол үшін барлық жерде ақылы қызмет түрлерінің тарифтері бекітіледі.
- Тиісті заңнамалық базаны қабылдай отырып, келесі жылдан бастап коммуналдық ветеринариялық кәсіпорындар ветеринария мамандарының лауазымдық жалақысына 50%-дық қосымша үстемақы және зиянды еңбек жағдайлары үшін (патогендігі 1-ші және 2-ші санаттағы биоагенттермен жұмыс істеу) мемлекеттік коммуналдық мекемелердің базалық лауазымдық жалақысына 140%-дық қосымша ақы төлеу, сондай-ақ сауықтыру жәрдемақысы ретінде 2 лауазымдық жалақы төлеу. Бұл шаралар мал дәрігері кәсібінің тартымдылығы мен беделін едәуір арттырады.
Одан бөлек, дәл сол жиында экс-министр білім және ғылым министрлігіне ветеринарлық мамандықтар бойынша ауылдық квотаны бүгінгі 30%-дан 70%-ға дейін ұлғайту жөнінде ұсыныс енгізілгенін мәлім етіп: «2020-2021 оқу жылында 1 283 ветеринария маманы (мемлекеттік тапсырыс бойынша – 728, ақылы негізде – 551, кәсіпорын есебінен – 4) шығарылды, оның ішінде әйелдер – 717 (55,8%). Жыл сайын кадрлар даярлауға (ветеринария) 825 білім беру гранты бөлінеді, 2021 жылы гранттар саны 50-ге немесе 6,3%-ға артты. Мамандығы бойынша жұмысқа орналастырылғандар – 712 немесе 55%, мамандығы бойынша еместер – 312 немесе 25%. Қалғандары – 259-ы немесе 20% түрлі себептер бойынша жұмысқа орналаспаған (декреттік демалыс, шетелге кетіп, магистратураға және докторантураға түсті, «Жұмыспен қамту орталығы» ММ есебінде тұр)», – деген.
Сөйтіп, ауылдық жерлерде ветеринариялық мамандарды орнықтыру және жұмысқа орналастыру мәселесін шешу үшін келесі жұмыстар жүргізіліп жатқанын айтқан:
- Білім және ғылым министрлігіне ветеринарлық мамандықтар бойынша ауылдық квотаны бүгінгі 30%-дан 70%-ға дейін ұлғайту жөнінде ұсыныс енгізілді.
- Оқу орындарына оқуға қабылдау кезінде ынталандырылған талапкерлерге басымдық беру ұсынылады.
- Ұлттық экономика министрлігіне «Дипломмен ауылға» бағдарламасы аясында ветеринарларға көтерме жәрдемақы мөлшерін 20%-ға арттыру туралы ұсыныс дайындалуда.
Өз кезегінде жоғарыда көрсетілген шараларды іске асыру білім беру процесінің сапасын арттыруға мүмкіндік береді және ветеринария саласы үшін жоғары білікті кадрлар даярлау үшін негіз қалайды деп жоспарланған. Оған қоса, Дүниежүзілік жануарлар денсаулығы ұйымының Жерүсті жануарларының денсаулығы кодексінің ұсынымдарына сәйкес, өзін-өзі реттейтін қоғамдық ұйым – ветеринарлық статуарлық органды құру және оның жұмыс істеуі бойынша жұмыс жүргізу ұсынылатын болған.
Атап өтсек, ол мынадай функцияларды жүзеге асыруға арналған:
– ветеринариялық мамандардың қызметін оларды есепке алу және тіркеу арқылы реттеу;
– ветеринарлық мамандарды даярлау үшін ветеринарлық университеттер мен басқа да ветеринарлық оқу орындары ұстануға тиісті стандарттарды әзірлеуге қатысу;
– ветеринариялық мамандарды оқытуды және олардың біліктілігін арттыруды ұйымдастыру;
Ведоствоның бұрынғы басшысының айтуынша, жоғарыда аталған барлық мәселелер 2022 жылы әзірленген «Ветеринария туралы» Заңға өзгерістер мен толықтырулар енгізу жөніндегі заң жобасында көрініс тауып, оны Парламентке 2022 жылдың 3-тоқсанында енгізу жоспарланып отыр еді.
Ал, былтырғы мамыр айында Ербол Қарашөкеев мал шаруашылығы саласында білікті мамандар жетіспейтінін айтып, ауылдық округтердің ветеринарларына қосымша өкілеттіліктер берілетінін баяндаған.
«Тағы бір мәселе – мамандардың тапшылығы. Қазіргі уақытта жергілікті жерлерде ветеринарлардан басқа, зоотехник-технологтар мен зоотехник-селекционерлердің жетіспеушілігі байқалады. Әсіресе, өндірістік құс шаруашылығында кадрлық қамтамасыз ету бойынша күрделі жағдай байқалады. Сонымен қатар, жас мамандарды жергілікті жерлерге бекіту мәселесі өткір күйінде қалып отыр. Дегенмен, қазіргі уақытта мал шаруашылығына ветеринарлық қызмет көрсетуді жақсарту бойынша іс-шаралар қабылданып жатыр. Орталық және жергілікті атқарушы органдардың ветеринариялық қызметтері арасында өкілеттіктерді бөлу, ветеринариялық қызметті өзіне тән емес функциялардан босату, ауылдық округтердің ветеринариялық дәрігерлеріне қосымша өкілеттіктер беру, сондай-ақ ветеринария саласын цифрландыру бойынша ұсыныстар әзірленді. Қазіргі уақытта мал шаруашылығы саласындағы жағдайды өзгерту және оның даму тұрақтылығын арттыру мақсатында министрлік нақты іс-шаралар қабылдауда», – деген экс-министр.
Өз кезегінде, Үкімет отырысында ҚР Премьер-Министрі Әлихан Смайылов ветеринарлық қызметтердің жұмысын регламенттеу және ара-жігін ажырату бойынша заңнамаға тиісті өзгерістер енгізу қажеттігін айтып, ветеринарлық қызметтің жұмысын регламенттеуді тапсырған.
«Мал шаруашылығын дамыту нақты ветеринарлық бақылау вертикалін ұйымдастыруды қажет етеді. Ауыл шаруашылығы министрлігіне ветеринарлық қызметтердің жұмысын регламенттеу және ара-жігін ажырату, оларды материалдық-техникалық жағынан қамтамасыз ету бойынша заңнамаға тиісті өзгерістер енгізу жөніндегі жұмысты жандандыруды тапсырамын. Тауарлық мал шаруашылығының өнімділігі негізінен селекциялық-асыл тұқымдық жұмысқа, яғни, мал басын асылдандыруға байланысты. Осыған орай Ауыл шаруашылығы министрлігі субсидиялау жүйесін жетілдіру аясында осы бағытты дамытуға қатысты қолдау шараларын пысықтауы қажет», – деген Әлихан Смайылов.
Ал, 2022 жылдың тамыз айында елімізде ветеринария жүйесін реформалаудың жол картасы бекітілді. Ол мынадай шараларды қамтиды:
– ветеринар дәрігерлердің мәртебесін анықтау;
– ветеринария саласын цифрландыру және автоматтандыру;
– ветеринария саласы мамандарын даярлау;
– жергілікті жерлерде мал дәрігерлерінің жалақысын арттыру;
– ветеринариялық қызметтер өкілеттіктерінің аражігін ажырату;
– ветеринария саласы бойынша заңнаманы халықаралық стандартқа сәйкестендіру.
«Өткен жылы қыркүйекте Мемлекет басшысы халыққа Жолдауында ветеринария жүйесін реформалау бойынша нақты міндеттер қойды. Оларды орындау үшін ветеринария жүйесіне аудит және талдау жүргізілді. Сонымен қатар ветеринария саласын реформалау бойынша шаралар әзірленіп, ол сараптамалық қоғамдастықпен, бизнеспен, салалық қауымдастықтармен және құзырлы мемлекеттік органдармен бірнеше рет талқыланды. Жоғарыда аталған реформаларды кезең-кезеңмен жүзеге асыру жоспарланып отыр. Аталған шаралар отандық ветеринария қызметінің тиімділігін арттыруға және оны жаңа сапалы деңгейге көтеруге мүмкіндік береді», – деді ол туралы министрлік өкілдері.
Сондай-ақ, былтырғы құһыркүйекте фермерлердің шығындарын азайтуға мүмкіндік беретін жүйе іске қосылды. Бұл туралы Үкімет отырысында технологиялық серпіліс ұлттық жобасын талқылау кезінде Цифрлық даму, инновациялар және аэроғарыш өнеркәсібі министрі Бағдат Мусин айтқан.
«Ауыл шаруашылығы саласына тоқталсақ, 1 шілдеден бастап субсидиялаудың жүйесі іске қосылды. Мұнда фермерлерге қажетті мемлекеттік қолдау жөніндегі барлық ақпарат жиналған. Бұл фермерлерге шығындарды 30 пайызға қысқартуға, жалпы құжаттармен әуре-сарсаңды қысқартуға мүмкіндік береді. «Ауыл шаруашылығы жануарларын сәйкестендірудің мобильдік қосымшасы» құрылды. Жол полициясы қызметкерлеріне берілгендей, ветеринар қызметкерлерге де планшеттер берілетін болады. Шалғай аудандардағы фермерлердің жүйеде тіпті интернетсіз де жұмыс істеуіне мүмкіндік жасаймыз», – деді ол өз сөзінде.
Сонымен қатар, қараша айында ашық талқыға шығарылған Үкімет қаулысында жазылғандай, Қазақстанда ветеринария қызметкерлерінің кәсіби мерекесі бекітілуі мүмкін екендігі айтылды.
«Эпизоотиялық жағдайдың саулығы және мал шаруашылығы өнімдерінің экспорттық әлеуетінің артуы қауіпсіз өнім өндіруді қамтамасыз ететін ветеринария жүйесімен тығыз байланысты. Бүгінгі күні Қазақстанда Малшылар күні, Орман шаруашылығы қызметкері күні, Ауыл шаруашылығы, тамақ және қайта өңдеу өнеркәсібі қызметкерлері күні, Балық шаруашылығы қызметкерлері күні сияқты кәсіби мерекелер бар. Алайда, бүгінгі күні ветеринария саласындағы қызметкерлердің өздерінің кәсіби мерекелерін атап өту мүмкіндігі жоқ және осындай мереке болмағандықтан бірыңғай кәсіби қоғамдастық саласына өздерінің қатыстылығын сезінбейді. Сондықтан 10 шілде – «Ветеринария туралы» ҚР Заңы қабылданған күнді Ветеринария қызметкері күні деп айқындауды ұсынамыз», – деп жазылған ол құжатта.
Осылайша, аталған саланы дамыту жұмыстары жүргізіле келе, 2022 жылдың соңында Үкімет басшысы 2023 жылдан бастап ветеринария қызметкерлерінің жалақысын кезең-кезеңімен өсіру жоспарланғанын мәлімдеді.
«Қазіргі уақытта Ауыл шаруашылығы министрлігі 55 іс-шарадан тұратын Ветеринария жүйесін реформалау жөніндегі ұйымдастыру іс-шараларының жоспарын бекітті. Онда осы сауалда көтерілген ұсыныстар мен саланың проблемалы мәселелері де қамтылған. Осылайша жоспар аясында 2023 жылдан бастап ветеринария қызметкерлерінің жалақысын кезең-кезеңімен өсіру көзделген. Бұдан басқа, Үкімет «Биологиялық қауіпсіздік туралы» Заңды іске асыру ауқымында I және (немесе) II патогенді топтардың патогенді биологиялық агенттерімен жұмыс істейтін ветеринариялық қызмет саласындағы қызметкерлердің жалақысын ұлғайту бөлігінде «Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2015 жылғы 31 желтоқсандағы № 1193 қаулысына өзгерістер енгізу туралы» қаулы жобасын қарап жатыр», – деді Үкімет басшысы бұл туралы.
Сонымен қатар ол ветеринария мамандарын азаматтық қызметшілер санатына қосуға қатысты да жауап беріп, мемлекеттік ветеринария ұйымдары Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіппен мемлекеттік-коммуналдық кәсіпорындар нысанында да, мемлекеттік-коммуналдық мекемелер нысанында да жұмыс істейтінін айтқан. Оның атап өтуінше, заңнамаға сәйкес, мемлекеттік ветеринария ұйымдарының ветеринария дәрігерлері жергілікті атқарушы органдар ұйымды мемлекеттік-коммуналдық мекемелер нысанында құрған жағдайда азаматтық қызметшілер санатына жатқызылуы мүмкін. «Бүгінгі таңда ветеринария саласындағы уәкілетті органға ветеринария дәрігеріне жүктеме нормативінің үлгілік қағидаларын әзірлеу және бекіту құзыретін беру мәселесі пысықталуда», – деді ол.
Тиісінше, биыл жыл басында биологиялық агенттермен жұмыс істегені үшін ветеринария мамандарының еңбекақысына 35 пайыз үстемеақы қосылатыны туралы ақпарат тарады. Бұл жайында сол кездегі Ауыл шаруашылығы вице-министрі Әбілқайыр Тамабектің Мәжілістің таратылған 7-шақырылым депутаттарының сауалына берген жауабында айтылған.
«Жергілікті атқарушы органдардың ақпараты бойынша 2021 жылмен салыстырғанда ветеринариялық мамандардың жалақысы республика бойынша орташа есеппен 50,3 пайызға өсті. Сонымен қатар, 2023 жылдан бастап I және II патогендік топтардың патогенді биологиялық агенттермен жұмыс істегені үшін ветеринариялық мамандарға кемінде еңбекақыға 35 пайыз және 50 пайыз үстемеақы және екі лауазымдық жалақы мөлшерінде сауықтыру жәрдемақысы төленеді», – делінген ол жауапта.
Оның айтуынша, заңнамалық деңгейде патогенділігі 1 және 2-топтағы патогендік биологиялық агенттермен жұмыс істейтін ветеринариялық мамандарға және мемлекеттік кәсіпорындар мен мекемелердің көмекші персоналына еңбекақыға қосымша ақы және кем дегенде екі лауазымдық айлықақы мөлшерінде сауықтыруға арналған жәрдемақы түрінде әлеуметтік қолдау шараларын көрсету мүмкіндігіне бағытталған бірқатар нормалар қабылданған.
«Сондай-ақ, кәсіпорындар түрінде де, мекеме түрінде де құрылған мемлекеттік ветеринариялық ұйымдардың ақылы қызмет көрсетуі есебінен еңбекақыны ұлғайту мүмкін деп есептейміз. Бұл ретте қолданыстағы заңнама ветеринария саласындағы мекемелерге тауарларды (жұмыстарды, көрсетілетін қызметтерді) өткізу бойынша ақылы қызмет түрлерін көрсетуге мүмкіндік береді, оларды өткізуден түскен ақша олардың иелігінде қалады», – деді ол.
Сонымен бірге, жыл басында ветеринарлардың жұмысын жеңілдетуге арналған арнайы цифрлық қосымша іске қосылып, мал дәрігерлері қағазбастылықтаны арылды. Себебі, ветеринарлық дәрігерлер үшін барлық тиісті ветеринарлық іс-шараларды уақтылы жүргізу үлкен проблема болып келген. Яғни, ветеринарлар шалғай учаскелерге барып, деректерді журналға енгізуге және қайтып оралғаннан кейін жұмыстың нәтижелерін «Ауыл шаруашылығы жануарларын индентификациялау» ақпараттық жүйесіне енгізуге мәжбүр болған. Ал бұған көп уақыт кететіні белгілі.
«Осы мәселені шешу үшін министрлік смартфондарға, планшеттерге тиісті қосымша (VetLab) әзірледі. Былтырғы желтоқсан айынан бастап осы жүйе Батыс Қазақстан облысында ілкі жоба ретінде енгізілді. Біз бұл тәжірибені оңтүстік өңірлерде жалғастырдық. Қазіргі кезде Түркістан облысында да осындай пилот жоба іске қосылды. Сонымен қатар, қалған өңірлер де осы талаптарға сай келіп тұр. Сондықтан тиісті құрал-жабдықтар мен планшеттер сатып алынады. Аталған қосымша ақпарат жинауды, беруді және талдауды автоматтандырады. Бұл тұрғыда ветеринар қағазбастылықтан босатылып, мал өнімдерін нақты бақылау мүмкіндігі пайда болады. Байланыс жоқ жерлерде ыңғайлы болу үшін осы қосымша интернетсіз жұмыс істей алады. Ветеринарлар шалғай учаскелерге барып, бұл қосымша арқылы мал басын тіркей алады, дерекқор арқылы тексере алады, сондай-ақ жүргізілген ветеринариялық іс-шараларды көрсете алады», – деп мәлімдеді бұл туралы министрлік өкілдері.
Тағы ір айта кетерлік жаңалық – Қазақстанда ветеринар мамандардың мәртебесі заңмен бекітілетіндігі. Бұл туралы Ауыл шаруашылығы министрлігі Ветеринариялық бақылау және қадағалау комитетінің төрағасы айтқан.
«Өкінішке қарай, 11/93 қаулысына сәйкес ветеринарлардың мәртебесі заңмен нақтыланбаған. Құжатта ветеринарлар туралы «тағы сол сияқты» деген бөлікте айтылған. Бұл теріс әсер етеді. Сондықтан, алдымен, ветеринар дәрігерлердің мәртебесі бекітіледі. Ұстаздарда бар, дәрігерлерде бар, ал ветеринарларда мәртебе жоқ. Арнайы мәртебе берілген жағдайда еңбек демалысына шыққан ветеринарға сауықтыру бойынша екі айлық жалақы көлемінде жәрдемақы, сондай-ақ ғылыми дәрежесіне қарай үстемақы қарастырылып отыр. Ветеринарлар арнайы киім және құрал-жабдықпен қамтамасыз етілмек», – деген ол Орталық коммуникациялар қызметі алаңында өткен баспасөз мәслихатында.
Жалпы, өздеріңіз көріп отырғандай, бұл саланы дамыту үшін бірер жылдың ішінде көптеген іс-шаралар атқарылып, Үкімет нақты қадамдар жасады. Ал, биыл ветеринариялық бақылау және қадағалау комитеті 55 жаңа жеңіл автокөлік сатып алған екен. Көлікпен облыстық және қалалық аумақтық инспекциялар, оның ішінде ветеринариялық бақылау бекеттері жабдықталады. Жыл соңына дейін жаңа автокөліктер барлық облыс орталықтарына берілуі тиіс. Отандық өндірістегі бұл автокөліктер зооветатрибуттар, термоқондырғылар және биологиялық материал сынамаларын сақтауға және тасымалдауға арналған тоңазытқыш сияқты барлық қажетті құрал-жабдықтармен қосымша жабдықталған. Арнайы автокөлік ветеринариялық инспекторларға жануарлардың аурулары күдіктенген және өршіп кеткен кезде шекара пункттеріне жедел бару, ветеринариялық сертификаттар беру, өнімді сақтау және жөнелту орындарында бақылаудағы өнімнің сынамаларын тексеру және іріктеу кезінде уақтылы әрекет ету үшін қажет.
Міне, осылайша, мал дәрігері – мәртебелі мамандыққа айналып шыға келгендей.
