Парламент палаталарының бірлескен сессиясының ашылуында Қазақстан Республикасының Президенті Қасым-Жомарт Тоқаев Қазақстан халқына «Әділетті Қазақстанның экономикалық бағдары» атты Жолдауын жария етті. Мемлекет басшысы билік тармақтарының барлық өкілдері бас қосқан жиында алдағы жұмыстың бағыт-бағдарын айқындап, нақты тапсырмалар берді, жаңа міндеттер жүктеді.
Мемлекет басшысы бұған дейін жасалған жұмыстарды тізбектеп шығудан бастап, ел экономикасының құрылымына қатысты болашақ өзгерістерге көшті. Ол жолдауда айтылатын міндеттің бәрі үш жылдың ішінде орындалуға тиіс екенін, ал аса күрделі міндеттерді жүзеге асыруған нақты мерзім бекітілетінін жеткізді.
Президент дамыған мемлекеттердің өзі протекционистік өнеркәсіп саясатына көшкенін атап өтіп, мемлекет отандық өнім өндірушілерді қорғау керегін айтты. Оның сөзінше, дүниежүзілік сауда ұйымы елдегі ішкі нарықты қорғау деңгейі төмен деп бағалап, 128 тарифтік емес шараға тең екенін көрсеткен. «Экономикамыз басқа елдерге әрдайым ашық болуға тиіс. Бірақ ұлттық бизнестің мүддесін қорғау керек», – деді Қ.Тоқаев.
Тоқаев мемлекеттің экономикаға ықпалын азайту керек деп санайды. Оның сөзіне қарағанда, жекеменшікке заңсыз өткен және шетелге шығарылған активтің бәрін ашық әрі мемлекет үшін тиімді жолмен нарыққа шығару керек. Оған қоса, жекешелендіру және халықтық IPO жұмыстары тездетуді қажет етеді.
«Самұрық-Қазына» қорының бейінді емес активтерінің бәрі жеке меншікке және халықтық ІРО-ға өтуі керек. Үкімет бұл жұмысты 2024 жылдан бастап қолға алады. Келесі жылы «Air Astana» компаниясы халықтық ІРО-ға шығарылады. «QazaqGaz» кәсіпорны да осы жұмысқа дайындалуы керек. Ірі компаниялардағы мемлекет активтерін саудаға шығару қажет», – деді ол.
Қолданыстағы мемлекеттік сатып алу жүйесіндегі жұмыстың мерзімі ұзақтығы, ашық еместігі сияқты түйткілді мәселелерін шешу үшін былтыр президент жаңа жүйені енгізуді тапсырғанын және сол бойынша үкімет жаңа заң жобасын әзірлегенін мәлімдеді. Соның нәтижесінде алдағы үш жылдың ішінде реттелетін сатып алу саласындағы жергілікті өнімдер мен қызметтердің үлесі кемінде 60 пайызға жетуге тиіс. Ал отандық өнім өндірушілермен жасалатын офтейк келісімшарттардың үлесін кемінде 10 пайызға жеткізу керек. Бұл – жыл сайын 2 триллион теңге болмақ.
Жолдаудың басынан-ақ президент өңдеу саласын жедел дамытуға баса мән беру қажеттігін атап өтіп, «Өңдеу өнеркәсібін қолдау үшін шетелдің және еліміздің инвесторларын бастапқы үш жылда салықтан және басқа да міндетті төлемдерден босатқан жөн. Бұл – өңдеу индустриясына айтарлықтай серпін беруге арналған өте маңызды шара», – деп тапсырды.
Тоқаев ірі өндіріс орындарына жақын тұратын жұрттың наразылығы күшейгенін және жұмысшылардың өндірісте қазаға ұшырауы көбейгенін айтып, ірі өндіріс кәсіпорындарының 5 жыл сайын технологиялық және экологиялық аудит жасауын тапсырды. Бұл инфрақұрылым саласындағы кәсіпорындарға да қатысты.
Тағы бір маңызды мәселе ретінде президент қорғаныс-өнеркәсіп кешенін жан-жақты нығайтуды тапсырды. Ол әскерді заманауи қарумен қамтамасыз ету мен оның импортқа тәуелділік деңгейін төмендетудің маңызын айта келе, арнаулы қорғаныс-өнеркәсіп кешенін дамыту қоры құрылатынын мәлімдеді. «Заманауи технология трансфертін жасау және жаңа өндіріс ашу жұмысын жалғастырған жөн. Арнаулы қорғаныс-өнеркәсіп кешенін дамыту қоры арқылы өз кәсіпорындарымызға тікелей қаржылай қолдау көрсетіледі», – деді Тоқаев.
Тоқаев агроөнеркәсіп кешенінде нақты серпіліс жасауымыз керек деп, Ұлттық аграрлық ғылыми білім беру орталығын агротехнология хабына айналдыруды ұсынды. «Алдағы үш жыл ішінде агроөнеркәсіптегі өңделген өнім үлесін 70 пайызға жеткізуіміз керек», – деді президент және ол үшін салық саясатын қайта қарау керек екенін айтты. Қазір ауыл шаруашылығы техникасының 80 пайызы тозып тұр. Оған қоса Тоқаев егін шаруашылығы саласында реформа жасауды ұсынды. Мемлекеттің баға реттеу мәселесіне шектен тыс араласуы агроөнеркәсіп кешенін өркендетуге айтарлықтай кедергі келтіріп отырғанын атап өтті.
Алдын ала бұл жолғы жолдау Қазақстанның жаңартылған экономикалық саясатына арналатыны айтылған болатын. Экономика және әлеуметтік мәселелер дәстүрлі түрде президенттің әр жолдауындағы негізгі мәселе болып келеді.
Мемлекет басшысы “Әділетті Қазақстанның экономикалық бағдары” атты бұл жолдауында Жолдауда елімізді дамытуға бағытталған әлеуметтік-экономикалық басым бағыттарды атады. Оның ішінде өңдеу өнеркәсібі, туризм, ауыл шаруашылығы, су шаруашылығы, жасыл экономика, цифрландыру және басқа да салаларға қатысты атқарылатын жұмыстарды нақтылап берді.
«Әділетті Қазақстанды құрамыз десек, саяси-экономикалық реформа жасау жеткіліксіз. Ең бастысы, қоғамдық сана, азаматтардың ниеті өзгеруі керек. Онсыз басқа жұмыстың бәрі бекер. Мен бұл туралы Ұлттық құрылтайдың екінші отырысында нақты айттым.
Келесі бөлікте президент су тапшылығы мәселесіне тоқталды. 2040 жылдарға қарай Қазақстандағы су тапшылығы 12–15 миллиард текше метрге жетуі мүмкін.
Суға қатысты қордаланған мәселелерді шешу үшін президент Су ресурстары және ирригация министрлігін құруды тапсырды. Сондай-ақ, министрлік аясында Ұлттық гидрогеология қызметі қайта жұмыс істейтін болады.
«Қазсушар», «Нұра топтық су құбыры» сияқты негізгі компаниялардағы өзгеріспен қатар, жалпы су шаруашылығын басқару жүйесіне түгел реформа жасалмақ. Суды тиімді пайдалануға байланысты президент 20 жаңа бөген салуды, кемінде 15 су қоймасына күрделі жөндеу жүргізіп, 3500 шақырымдық каналды жаңғыртуды тапсырды. «Негізгі міндет – 2027 жылға қарай қосымша екі текше шақырым суға қол жеткізу».
Стратегиялық маңызы бар міндеттің бірі – көлік-логистика саласының әлеуетін толық пайдалану екенін айтып, артынша Көлік министрлігін қайта құруды тапсырды. Бұл министрлік 2004 жылы құрылып, 2014 жылы оның қызметі Индустрия және инфрақұрылымдық даму министрлігіне берілген еді. Президенттің сөзінше, енді бұл министрлік жол инфрақұрылымын салумен айналысады.
Сонымен қатар, Тоқаев Қазақстан Еуразия құрлығындағы басты транзит хабы ретіндегі рөлін арттыруы керек екенін айтып, «Қазақстан темір жолын» көлік-логистика компаниясы етіп қайта құру жұмысын жуық арада аяқтауды тапсырды.
Жолдауда айтылған екі министрліктен бөлек, кешке жаңа министрліктер қатары тағы үшеуге артқаны және кейбірі қайта құрылғаны белгілі болды:
Мәдениет және спорт министрлігі Туризм және спорт министрлігі болып қайта құрылды, ал мәдениет саласындағы функциясы мен өкілеттігін Мәдениет және ақпарат министрлігі қарастырады. Индустрия және инфрақұрылымдық даму министрлігінен көлік саласындағы міндеттер жаңа министрлікке өткендіктен, енді ол Өнеркәсіп және құрылыс министрлігі болып құрылды.
Президент табыс салығынан және басқа да төлем түрлерінен түсетін кірістің бір бөлігін өңірлерге беру оң нәтиже көрсеткенін тілге тиек етіп, былтыр аймақтар табысының өсімі 30 пайыздан асқанын атап өтті. Ол енді дәл осы әдісті құн салығына қатысты қолдану қажетін айтады. Тоқаевтың сөзіне қарағанда, сондағы міндет – бюджеттің екінші деңгейіне кем дегенде екі триллион теңге қосымша қаражат беру.
Ол фискалды орталықсыздандыру процесіне де тоқталып, жергілікті бюджет кірісінің құрылымындағы республикалық бюджеттен бөлінетін трансферт үлесі 25 пайызға дейін төмендеуге тиіс екенін айтты. Қазір бұл көрсеткіш – 50 пайыз.
Өңірлердің дербестігін арттыру мақсатында аудан әкімдеріне жергілікті бюджетті басқару құқығы берілмекші. Президенттің сөзінше, бұл басымдық сол жердегі мәселелерді жедел шешуге мүмкіндік береді.
Президент реформалардың іске асырылуына негізінен атқарушы билік жауап беретінін, ал оның өзіне реформа қажетін атап өтті. Біріншіден, салаларға қатысты шешім әзірлеу және оны орындау, түпкі нәтиже үшін жауапкершілік министрлерге жүктелді. Екіншіден, экономикалық саясаттың іске асырылуына толығымен үкімет жауап береді. Ол сондай-ақ мемлекеттік аппаратты бюрократиядан арылту жолындағы жұмыс жалғасын табатынын атап өтті.
Аймақтардағы атқарушы биліктің шешім қабылдау ісіне азаматтардың қатысуын арттыру да маңызды деп санайды Тоқаев. Ол ауыл, кент және ауылдық округ әкімдерін екі жылдан бері халық өзі сайлап келе жатқанын айтып, содан бері ауылдық деңгейдегі әкімдердің төрттен үші сайланғанына тоқталды. Тоқаев енді аудан және облыстық деңгейдегі қала әкімдерін де сайлап көретінімізді айтты.
Ұлттың жаңа сапасын қалыптастыру еліміз үшін айрықша маңызды. Әрбір азаматымыз, әсіресе, жастар ең жақсы қасиеттерді бойына сіңіруі қажет. Оның бәрі бірігіп, біртұтас қоғамдық қасиетке айналады. Әркім отаншыл, білімпаз, еңбекқор, тәртіпті, адал, әділ, үнемшіл әрі жанашыр болса, алынбайтын асу жоқ» – деді Қасым-Жомарт Тоқаев. Президентіміз негізгі атаған бағыттары бойынша жүйелі жұмыс жүргізіп халық қалаулысы ретінде осы айқын мақсаттарды орындауға аянбай қызмет ететін боламыз.
Ғаппар Сәрсенбаев,
Түркістан қалалық мәслихат депутаты
