Қазір жастар қоғамдағы құбылыстарды Құран аяттары арқылы түсіндіруді ең реалды танымдық құбылыс деп таниды. Содан болар жастар «Құранда мынау бар, анау жоқ» деп өз пікірін тықпалап, үкім беруге құмар-ақ.
Мен өзім Түркістан қаласының тұрғынымын. Осы рухани астанада ғұмыр кешіп жатқанымды мақтан тұтамын. Ғалым, ұстаз болғандықтан студенттердің ортасында жүремін. Байқағаным, қазір аятсыз қарапайым, көлік жүргізу де мүмкін болмай барады. Олар әлі «жасыл жанғанда» жүруге болатындығы Құранда бар ма десе ше? Құраннан аят іздеп кетеміз бе, жоқ әлде өз ойымызбен шешеміз бе?
Алла айтады: «Ей адам Сен ақылыңды қолдан, ойлан» дейді. Әсілі біз ойланудан шаршағанбыз. Одан да ойланбастан, Құранда не жазылған соны істейік деген психологиядан арыла алмай жүрміз. Ол да бір «таслимиат» өлшемі. Бірақ ондай таслимиат Алланың қалауы емес. Ондай құлшылық мұсылманды Аллаға емес, қу нәпсіге жалшы қылады. Таяу Шығыстағы ұрдажық, тек автомат ұстайтын тобыр қылады. Жалпы уахабилік нақылшылық тенденциясы қоғамды жаулап алуда.
«Дәлелің бар ма?», «Құранда бар ма?»- деген сұрақтардан ақ, неосалафтық тенденцияның қоғамдық санаға қатты әсер еткендігін байқауға болады. Кеше кеңестік кезеңде Лениннің Маркстің еңбектерінен цитата келтіретін едік. Онымен салыстырғанда бұл өте жақсы құбылыс. Бірақ адам қайда? Адамның ақыл-ойы, санасы, еркі, жауапкершілігі, тұжырымы, таңдауы негізінде емес, аянмен негіздесең сөзге тоқтар болыпты. Демек қоғам Алладан басқа негіздерді мойындамайтын хәлге жеткен бе? Сонда қоғамда «діни таным» басымдыққа жеткен бе? Жоқ олай емес. Бізде ғылыми таным да, діни таным да басымдыққа ие емес. Бізде қазір Абай айтқан сол баяғы «Бас басына би болған, өңшең қиқымдық», өзім білгіштік, кердең кеуделік психология басым. Сонда бұл қоғамда, не дінде, не ділде, не дүнияда «единица» болмай тұр екен деген ой келді.
«Жастар неге радикалды ағымдарға бейім тұрады деген сұрақ басты мәселе. Қазақ жастарының түпкі арманы, ақшаға жалдамалы әскер болу, бір жағынан мал табу, екінші жағынан ислам жолында, Алла жолында соғысу» деген пікір айтушылар бар. Тағы да «Сириядағы соғыс оларға тәжірибе үшін керек. Тірі болсын, ертең сол тәжірибе мына Қазақстанды арылтып, Аллаға бет бұрғызуға керек болады деп сенеді». Ондай пиғылдағыларға мына ел «кәпірлердің дийары» (топырағы). Тағут, ширк, куфр жайлаған кеңістік болып танытылып қойылған. Бұған имамдар немесе қоғамдық институттар арқылы, ағартушылықпен ғана жауап беру жеткіліксіз. Зайырлылық ұстанымы қолданылмаған елде, ол республикалық елмін, демократиялық, құқықтық елмін дегенмен, пайда бермейді. Мемлекеттік қауіпсіздік үшін шарт болған нәрсені жасамау, мемлекет баяндылығын қамтамасыз ету жолында нақты шешім қабалдай алмау деген егемендікке күман тудыратын жағдай. Осылай жалғаса берсе, уахабист емес басқа халық та елдің ертеңіне күдікпен қарай бастайды. Ал бұл психология мемлекеттік жүйенің тіршілігіне ең басты қауіп екендігі белгілі.
Екінші мәселе – дінді ғылыми таным тұтастығы арқылы білім беруге ағартушылыққа қоса беріп салыстырып көрсету керек. Үшінші мәселе адам ешқашан тек діни таныммен ғана өмір сүрмеген. Оған қоса адамға қажетті барлық сала, таным, мәдениет, білім мен өнер берілу керек. Жалпы жастар саясаты елімізде қайтадан мазмұндық жағынан толықтырылып жүзеге асырылуы тиіс. Қоғамдағы әрбір азаматтың санасы үшін талас күрес жүріп жатқан шақта бұған мемлекет те, қоғамдық институттар да бірге, бір бағытта қарсы жұмыла күрескені абзал. Бұл негізі үздіксіз процесс. Мемлекеттің баяндылығы, оның іргетасы болып табылатын ұлттық платформаны сақтап тұру ол дем, хәл, уақыт сияқты өлшеуіштермен анықталады.
Бүгінгі жастарымыздың ұлттық санасы мен болмысын тек «дұрыс діни таным» ғана оятып, дұрыс қалыптастыра алады. Адам, ұлт, мәдениет қатынасын дін ғана уақыт пен кеңістікке салып, тарихымен таразылап даңғыл жолына салып береді. Дінді тану өзіңді, өз болмысыңды, мәдениетіңді, тарихи тәжірибеңді, ұлттық санаңды тану деген сөз. Сондықтан кешегі кеңестік идеология ұлтсыздандыру үшін алдымен дінді құртуды басты мақсат етті.
Дін сонымен қатар терең білімді, ақыл сананы, сұңғыла ойды, парасат пен арды қатар ұстай білетін адамға ғылымы мен іліміне есік ашып береді. Дін алдымен адамның өзіне деген, ішкі әлеміне деген сол арқылы Жаратушысымен байланысының сапасына көңіл бөлуді үндейді. Ол тұла бойыңа маза бермей, дамыл тапқызбай сені бойкүйездіктен арылтады. Жан қайғысына соқтырады. Содан сені ер қылып шығарады. Абай атамыз айтпақшы, «Қайғы дерт ер сипаты» болып шыға келесің. Бұл тұрғыдан жастарымыздың өз дініне деген махаббаты мен ұмтылысы, талабы өте жақсы. Бұл құбылыс қазақтың ертеңінен мол үміті бар ел екендігін көрсетеді. Жастарымыздың діни танымға деген ұмтылысы мен талабынан қорқуға болмайды. Жоғарыда айтып өткенімдей, жастар мен діни білім алу орталықтары, қоғамдық және мемлекеттік институттардың осы тақырыптағы іс-шаралары енді қалыптасып келе жатыр. Бұл дін және жастар құбылысының өзара үйлесімі мен үндестігінің көрінісі.
Ал енді, сенікі мынау, менікі анау деген «балалық психология» санасы мен санатындағы мәнсіз, дәмсіз де пікірталастар қоса қабат келе жатыр. Бұл да ойланатын жайт. Егер екі жақ өзара төзімділікпен ізденіске барар болса нәтиже оң деген сөз. Қазақ қоғамында діни таным платформасы қалыптасатын базасы бар кеңістік. Енді осы топтарға қосылмайтын, осы тақырыптарға қызықпайтын жастардың да қабаты бар. Бұл қабат келешекте негізгі мәселе көзіне айналуы ықтимал. Құқықтық жағынан емес, психологиялық үндестігі тұрғысынан. Себебі олар бүгінгі экзистенцияалдық мәнге араласпай отыр. Дін құбылысы бүгінгі Қазақстан қоғамы үшін ғана емес жалпы әлемде ең басты танымдық, болмыстық, моральдық, өркениеттік ерекшеленуге ұйытқы-қатық болып отыр. Кейбір жастар ешбір діни, мәдени, ұлттық болмыс мәселесіне өзінің қатысы жоқтығын негіздегісі келіп, ұлт аралық толеранттылықты ту етуге шақырды. Бірақ адам егер өзінің табан асты жолын, яғни тарихи тамыры мен өзін болмысқа айналдырған құндылықтарын білмесе, онда толеранттылық қалай қалыптасады. Толеранттылық адамдардың бірін-бірі тануынан туындайды. Тану, таным болмаған жерде салыстыру болмайды. Адамда ешқандай белгілі бір әлем болмаса, өзінің дінін де тілін де, мәдениетін де тарихын да, құндылықтарын да білгісі келмесе, ұлтаралық толеранттылық деген сылдыр су болып қала береді.
ДОСАЙ КЕНЖЕТАЙ, ДІНТАНУШЫ, ТЕОЛОГ
