Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаевтың тапсырмасымен 2021 жылдың 12 қазанында Үкімет “Қуатты өңірлер – ел дамуының драйвері” ұлттық жобасын бекіту туралы қаулы қабылдады. Аталмыш жобаның басты мақсаты – тұрғын үй құрылысын дамыту, тұрғын үй-коммуналдық шаруашылығында жағдайды жақсарту, оңтайлы көлік байланысын қамтамасыз ету, көліктік-транзиттік әлеуетті арттыру, сондай-ақ халықтың базалық қызметтерге тең қолжетімділігін қамтамасыз ету арқылы азаматтардың қолайлы өмір сүру ортасын қалыптастыру.
Жобаның әлеуметтік-экономикалық тиімділігі жоғары. Жоба аясында өңірлер арасында және өңірлер ішінде ішкі инфрақұрылымдық байланыстылықты нығайту жаһандық рейтингте еліміздің қуатты индустриялық негізін қалыптастыру, өңдеуші саланы жедел дамыту, жергіліктендірудің жоғары үлесі бар өндірісті дамыту позицияларын қамтамасыз етуге мүмкіндік береді.
Осы ретте Түркістанда жібек өндірісі қолға алынбақшы. Түркістан облысы әкімінің орынбасары Ермек Кенжеханұлының басшылығымен өткен жиында өңірде бағалы матаның өндіріс көлемін өсіру мақсатында жол картасы бекітілген болатын.
-Жол картасының негізігі бағыты – 2029 жылға дейін 10 мың гектар аумаққа тұт ағаштарын отырғызу. Тұт көшеті – облыстың табиғатына икемделген өсіруге қолайлы ағаш түрі. Сонымен қатар, 2029 жылға қарай 100 миллион тұт көшеті мен 500 мың жәшік жібек құртының ұрығын өсіру жоспарланып отыр. Сондай-ақ, жібек жіп өндірісінің көлемін 2,8 мың тоннаға жеткізу көзделген, – деді облыс әкімінің орынбасары.
Бүгінде расында да, ауылдағы еңбекке жарамды азаматтар үшiн табыс көзi – жiбек өндiрiсiн кең көлемде дамытса, одан түбi ешкiм ұтылмайды. Оның үстiне табиғи материал ретiнде жiбек жiбi жеңiл өнеркәсiп саласында және техникалық мақсатта үлкен сұранысқа ие екенi белгiлi. Әлемде бұл шикiзат құнды, бағалы саналады. Сондықтан кезiнде мардымсыз қаржыға сатылып кеткен пiллә дайындау мекемелерiн қайта қалпына келтiрiп, осы өнiмдi қабылдайтын шетелдiк өндiрiс орындарымен келiсiм-шартқа тұру керек. Ал көршiлес Өзбекстан, Тәжiкстан, Түркiменстан елдерiнде пiллә өндiрiсi өткен қиын-қыстау заманда да тоқтаған жоқ, қайта қарқын алып, дами түсуде. Неге десеңiз, бұл кәсiп халықтың күнкөрiс көзiнiң бiрi, тиiмдi жұмыс орны. Өзбек ағайындар бұл өнiмдi “пiллә-тiллә” деп, оның табыстылығын алтынмен теңейдi. Ендеше табысты саланы қайта жандандыру қажет-ақ. Айта кетейік, жібек жіптері – жібек құртынан өндіріліп, тоқыма-мата өнеркәсібінде пайдаланылатын табиғи талшық. Оны өндіру – облыс экономикасын әрі қарай дамытуға мол септігін тигізеді. Мамандардың пікірінше, жібек жібін өндіру – қажырлы еңбекті қажет ететіндіктен бағасы да қымбат.
Бұдан бөлек, Түркістан облысының әкімі Дархан Сатыбалдының тапсырмасына сәйкес, облыс әкімінің орынбасары Ермек Кенжеханұлы, Облыстық ауыл шаруашылығы басқармасының басшысы Нұрбек Бадырақов және «Түркістан инвест» мекемесінің басқарма төрағасы Берік Кенжебаев Тәжікстан Республикасына іссапармен барған болатын.Іссапардың мақсаты – Қытай Халық Республикасының «Xinjiang Lihua (Group) Co., Ltd» компаниясының Тәжікстандағы кәсіпорындарын аралап көру, мақта өңдеу зауыты және тамшылатып суғару технологиясымен танысу. Қытайлық инвесторлар Тәжікстан елінде жалпы құны 400 млн. доллар инвестиция салған. Бүгінде 8 компания жұмысын жүргізіп, 7800 адамды жұмыспен қамтып отыр.
Көрші елде мақта өңдеудің өзіндік технологиясы бар екен. Онда 15 гектар жерге мақта өсіріп, өнімін нарықа шығаруда. Жалпы 1 гектар жерден 6-8 тонна мақта алудың жаңа әдістерін қолдануда.
Ағымдағы жылдан бастап қытайлық жеке инвестордың қаржыландыруымен Түркістан облысында мақта өңдейтін зауыт салынады. Бұл туралы Түркістан облысының әкімі Дархан Сатыбалды мен ҚХР-дың «Xinjiang Lihua (Group) Co., Ltd» компаниясының бас директоры Чжан Цихай кездесуі барысында айтылған болатын.
Нәтижесінде «Xinjiang Lihua (Group) Co., Ltd» компаниясы Түркістан облысында мақта өңдеу зауытын ашуға инвестиция салатын болды. 2024 жылдың қаңтар айында Түркістан облысында қытайлық компанияның бас директоры Чжан Цихай келіп, жұмыс жоспары мен келісімшарт жасалады деп жоспарланған.
Тарихи деректерге қарағанда, жiбек шаруашылығы алғаш рет Қытайда пайда болған. Көздiң жауын алатын “күмiс талшықтарды” Еуропаның патшалары Қытайдан арнайы алдыртып отырған. Себебi жiбек өз заманында валюта ретiнде мемлекеттер арасындағы төлем құралының мiндетiн атқарды. Жiбекке деген сұраныс батыс пен шығысты жалғаған Ұлы Жiбек жолы сауда керуенiнiң пайда болуына алып келдi. Қытайлар жiбек өндiрiсiн ұзақ уақыт бойы құпия ұстағаны да белгiлi. Орта Азия республикалары табиғаттың осынау ғажайыбы — жiбек құртын өсiрудi бертiнде, Кеңес заманы тұсында қолға алды.
Тоқсаныншы жылдарға дейiн жүйелi жұмыс iстеп келген жiбек пiлләсiн дайындау өндiрiсi бiртiндеп құлдырап, жойыла бастады. Мемлекеттер арасында шаруашылық байланыстар үзiлiп, нарыққа қадам бастаған алғашқы кездегi “бартер” заманында шаруалар пiлләсiн өткiзетiн жер таба алмай қалды. Осы кезден басталған жаппай жекешелендiру процесi де бұл кәсiпке кесiрiн тигiздi. Жер, мүлiк, қоғамдық шаруашылықтардағы барлық құндылықтарды қарпып қалу психологиясы, бәрi-бәрi әсер еттi. Көп ұзамай суармалы жерге ие болған ұсақ шаруа қожалықтары арық бойларында жайқалып өсiп тұрған тұт ағаштарын тып-типыл еттi. Тұт ағаштарының осылайша жаппай жойылуымен бiрге жiбек өндiрiсi де ақырындап құлдырап, ұмытылып кеттi. Ал қазiр соңғы 3-4 жыл көлемiнде ұмыт бола бастаған жiбек өндiрiсi саласына қайтадан жан бiте бастады. Тұт ағаштарының көшеттерiн отырғызып, оған көңiл бөлiнуi үмiт ұшқынын оятты.
Жібек өндірісін қысқаша сипаттайтын болсақ, келесі процесті аламыз. Жібек құртының көбелектері 4-тен 6 күнге дейін созылатын өмірінде 500-ге жуық жұмыртқа салады. Дернәсілдер тұт жапырақтарымен қоректенеді, оларда үлкен тәбет бар, олардың салмағы тез өседі. Өскен құрт құрттары өздерінің арнайы бездері шығаратын затпен қоршалған. Алдымен ауада қатайған екі жұқа жібек көзге түседі. Көп ұзамай құрттың айналасында тығыз жіп желісі пайда болады. Коконның жақтауын салып, құрт өз ортасына қарай жылжып, бірте-бірте коконды – ақ үлпілдек шарды құрайды. 8-9 күннен кейін дернәсілдер жойылып, жіптерді алу үшін пілләлерді ыстық суға батырады. Олардың ұзындығы 400-ден 1000 метрге дейін, қалыңдығы 10-12 мкм болуы мүмкін. Бірнеше бұралған жібек құртының жіптері шикі. Әрі қарай, алынған жіптер матаға айналады. Матаны алудың еңбек сыйымдылығы айтарлықтай: әйелдер халатына шамамен 630 кокон жұмсалады.19 ғасырдағы индустрияландыру кезінде Еуропаның жібек өнеркәсібі құлдырады. Жапония Қытайдан кейінгі екінші «жібек империясы» болды. Арзан жапон жібегі, әсіресе Суэц каналының ашылуына байланысты, оның жалпы құнын төмендетуге көптеген факторлардың бірі болды. Сонымен қатар, жасанды талшықтардың пайда болуы шұлық пен парашют сияқты бұйымдарды өндіруде басым бола бастады.Екі дүниежүзілік соғыс Жапониядан шикізат жеткізуді тоқтатты, ал Еуропаның жібек өнеркәсібі тоқырауға ұшырады. Бірақ 1950 жылдардың басында Жапонияда жібек өндірісі қалпына келтіріліп, шикізаттың сапасы жақсарды. Жапония Қытаймен бірге жібек шикізатының әлемдік жетекші өндірушілерінің бірі және іс жүзінде жалғыз болып қала берді.1970 жылдарға дейін негізгі экспорттаушы.Қытай жібек өндірісі мен шикі жіп экспорттауы бойынша әлемдік көшбасшы ретіндегі позициясын біртіндеп қайта анықтап, жібек тарихы өзінің бумеранг принциптерін ұстанатынын дәлелдеді. Бүгінде дүние жүзінде 125 мың тоннаға жуық жібек өндіріледі. Бұл өнімнің үштен екісіне жуығы Қытайдан жеткізіледі. Басқа ірі өндірушілер – Үндістан, Жапония, Корея, Таиланд, Вьетнам, Өзбекстан және Бразилия. Америка Құрама Штаттары жібек өнімдерін ең ірі импорттаушы болып табылады.
Одан бөлек, еліміздегі өндірісті өндіру және отандық өндірісті дамыту мүмкіндігі жоғары негізгі бағыттардың қатарына тоқталамыз. Оның ішінде мұнай-газ машиналарын жасау, құрылыс материалдарын, азық-түлік және тыңайтқыштар шығару, болат өнімдерін, алюминий және мыс салаларының тауарларын өндіру, темір рудасын, мақта талшығын, жүн, былғары өңдеу және басқалар бар. Тікелей мемлекеттік ынталандыру шарасы аясында биыл 500 млрд теңгеден астам сомаға өңдеу өнеркәсібіндегі жобаларды, оның ішінде Өнеркәсіпті дамыту қоры мен Қазақстанның Даму банкінің желісі арқылы қаржыландыру жоспарланып отыр.Ауыл шаруашылығы министрі Ербол Қарашөкеев қазіргі уақытта республиканың агроөнеркәсіп кешенінде оң даму үрдісі қалыптасып отырғанын атап өтті. Бұл ретте мемлекет қаржыландырудың қолжетімділігін кеңейту және өндірілген өнімді өткізудің жаңа нарықтарын ашу бойынша жұмысты жалғастырып келеді. Мәселен, субсидиялауды реформалау бөлігінде бизнес-қоғамдастықтың ұсыныстарын ескере отырып, сыбайлас жемқорлық тәуекелдерін төмендетуге бағытталған, бірақ қолданыстағы жүйенің негізгі контурларын сақтай отырып, нақты өзгерістерді көздейтін өзара мәмілеге негізделген нұсқа әзірленді.
Сонымен қатар Бірыңғай ақпараттық жүйені енгізу шеңберінде ауыл шаруашылығы өндірушілеріне субсидиялардың қолжетімділігін арттыру үшін кезек тәртібімен берілген өтінімдерді қанағаттандыруға кепілдік беретін «күту парақтары» іске қосылды. Жалпы, биыл ауыл шаруашылығын субсидиялауға кемінде 425 млрд теңге бөлінетін болады. «Аграрлық несие корпорациясы» АҚ арқылы биылғы көктемгі егістік жұмыстары мен орақ науқанына 140 млрд теңге бөлінді, оның 70 млрд-ы орта мерзімге арналған қаражат және келесі жылғы сәуір айына дейін қайтарылады. Несиелеуге келетін болсақ, форвардтық сатып алу бағдарламасы жалғасады. «Азық-түлік корпорациясы» ҰК» АҚ арқылы 71 млрд теңгеден астам қаржы, сондай-ақ ауыл шаруашылығы және мал азығын дайындауға арналған техника сатып алу үшін «ҚазАгроҚаржы» АҚ-ның жарғылық капиталын ұлғайтуға 20 млрд теңге бөлінеді. Сонымен қатар барлық өңірлерде Солтүстік Қазақстан облысының тәжірибесіне сүйене отырып, АӨК-тегі инвестициялық жобаларды несиелендіру бағдарламасын іске асыру басталады. Биыл ол арқылы 65 тауарлы-сүт фермасының құрылысын салуға 100 млрд теңге бағытталатын болады. Несиелерді 2,5%-бен 10 жыл мерзімге, ең жоғары мөлшері 5 млрд теңгеге дейін беру жоспарланып отыр.Отандық мал шаруашылығы өнімдерін өткізу нарықтарын кеңейту үшін қазақстандық кәсіпорындарды экспорттаушылардың шетелдік тізіліміне енгізу жұмыстары жүргізілуде. Бүгінде 3282 кәсіпорын өз өнімдерін шетелге жеткізуге құқылы. Өсімдік шаруашылығы өнімдеріне келетін болсақ, соңғы екі жылда қазақстандық 901 кәсіпорын Қытайдың Бас кеден басқармасының реестріне енгізілген.
Кездесуге қатысушылар жеңілдетілген қаржыландыруды ұсыну, субсидиялаудың тұрақтылығын қамтамасыз ету, өндірісті жаңғырту және автоматтандыру, инженерлік инфрақұрылымға қосылу, жер ресурстарының қолжетімділігі, шағын өнеркәсіп аймақтарын дамыту, өндірістегі отандық үлесті арттыру, экспортты қолдау, жосықсыз бәсекемен күрес және басқа да бірқатар мәселені талқылады. «Еңбек», «Қазақстанның жылыжай технологиялары», «СНН», «Turkey PVL», «Радуга», «Asyl Farms», «Адал-Агро», «Asyl Farms», «TEHNOPARK KZ» және т. б. компаниялардың басшылары сөз сөйледі.Орталық мемлекеттік және жергілікті атқарушы органдардың басшылары көтерілген тақырыптар бойынша егжей-тегжейлі түсініктемелер берді. Атап айтқанда, кездесу барысында бірнеше түйткілді мәселені шешу жолдары айқындалды, қалғандары бойынша Премьер-Министр уәкілетті ведомстволарға тиісті пысықтау жұмыстарын жүргізуді тапсырды. Әлихан Смайылов Үкімет орта бизнестің жаңа өндірістерді құру және кеңейту жөніндегі бастамаларын белсенді түрде қолдайтынын атап өтті. Мұндағы мемлекеттік саясаттың негізгі басымдықтары қатарында өндірістегі отандық үлесті арттыру, жаңа технологияларды енгізу, кәсіпорындарды цифрлық трансформациялау, терең өңдеу технологиясына негізделген бәсекеге қабілетті өнім жасау, заманауи инфрақұрылымды дамыту бар.
