«Суды нормативтен артық жұмсағандар оның ақысын жоғары тарифпен төлеуі керек. Бір сөзбен айтсақ, суды барынша үнемдеуіміз қажет. Оған қоса судың «көлеңкелі» нарығы түбірімен жойылуға тиіс. Халқымыз «Судың да сұрауы бар» деп бекер айтпаған». Онсыз шаруалардың күні қараң. Сол себепті бұл салада заңсыздыққа жол берілмейді. Талапқа бағынбайтындар қатаң жазаға тартылады. Еліміз үшін судың маңызы мұнай, газ немесе металдан кем емес. Су шаруашылығы жүйесін тиімді дамыту мәселесімен дербес мекеме айналысуы қажет деп санаймын. Сондықтан Су ресурстары және ирригация министрлігі құрылады», – деді Қасым-Жомарт Тоқаев.
Түркістан – түркі дүниесінің рухани астанасы. Ғасырлардан жалғасқан тылсым тарихтың қойнауына айналған киелі мекеннің барша Тұран даласын мекен еткен бабаларымыз үшін қастерлі, қасиетті орын екеніне күмән жоқ. 2018 жылы еліміздің тұңғыш президенті Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаевтың бастамасымен облыс орталығына айналған шаһар 5 жыл ішінде адам танымастай өзгергеніне көз куә. Алыс-жақын елдерден ат терлетіп келіп жатқан туристер де, атақоныс мекенді тұрғылықты қонысына айналдырып, көшіп келген тұрғындар да күн санап көбеймесе, кеміген емес. Сондықтан да, қаладағы инфрақұрылымды реттеп, шешімін табу аса маңызды.
Ел тұрғындарының толықтай ауызсумен қамтамасыз етілуі кезек күттірмейтін мәселе екені белгілі. Осы орайда, облыс орталығы атанғанына 5 жыл толған Түркістан қаласындағы жасалынып жатқан жұмыстар да көзге қуаныш, көңілге жұбаныш болып келеді. Себебі, аздаған уақыт ішінде ауқымы кең қиындықтың шешілуі жолға қойылып, тұрғындардың тұрақты судан таршылық көрмеуі үшін жүйелі жұмыстар жүргізіліп келеді. Биылғы жоспарға сәйкес, жыл соңына дейін бұл көрсеткішті 100 пайызға жеткізу басты міндет екенін айтқан болатын қала әкімі Нұрбол Тұрашбеков.
Әлемде ауыз су тапшылығы қаупі төніп тұрғаны көпке белгілі. Бұл біздің елді де айналып өтпейтіні анық. Аталған мәселені ел Президенті Қасым-Жомарт Кемелұлы да тілге тиек етіп келеді.
– Су ресурстарын тиімді басқаруға және оларды қорғауға баса назар аудару керек. Осы жұмыста ғылыми ұстанымды, инновацияны, халықаралық озық тәжірибені басшылыққа алған абзал. Біздің елде судың 65%-і ауыл шаруашылығы саласына жұмсалады. Соның 60%-ке жуығы құмға сіңіп кетеді. Мұндай ысырапшылдыққа жол беруге болмайды. Жаңа тариф саясатына көшу қажет. Оны дереу қолға алмасақ, ахуал одан әрі күрделене түсетіні анық, – деген болатын Мемлекет басшысы жыл басындағы Парламенттің бірінші сессиясында.
Түркістан қаласы облыс орталығы болғанға дейін, яғни, 1 қаңтардағы мәліметке сәйкес, шаһардағы су құбырларының жалпы ұзындығы 1738,5 шақырымды құраған болатын. Ал соңғы бес жылдың ішінде, қалада көптеген құрылыстағы өзгерістер мен қаланың ұлғаюына байланысты тағы 339,3 шақырым су құбыры төселді. Қазіргі таңда шаһардағы су құбырларының жалпы ұзындығы 2078 шақырымды құрайды. Мұнан бөлек, ауыз суға арналған, сыйымдылығы 46,0 мың текше метр болатын алты резервуардың құрылыс жұмыстары аяқталды. Бұған дейін Түркістанда сыйымдылығы 26 мың текше метрді алатын бес сұйық су қоймасы болса, қазіргі су сыйымдылығы 72 мың текше метрге жетті. Ондағы таза ауыз судың көлемі шаһар тұтынушыларының қажеттілігін толықтай қанағаттандыруға қауқарлы. Мақаламыздың басында облыс орталығындағы ауыз сумен қамтамасыз ету 100 пайыз шешімін табатынын айтқан болатынбыз. Осы мақсатта атқарылып жатқан жұмыстар жөнінде шаһар басшысы Нұрбол Тұрашбеков сәуір айында өткізген брифингінде 2023 жылы 4 нысанның құрылысын аяқтау көзделіп отырғанын жеткізген еді. Жоба құны 5160,8 млн. теңгені құрайтынын да жасырмаған болатын қала әкімі.
Түрленген Түркістанды ауыз сумен қамтамасыз ету үшін пайдаланатын су алу көздері Біресек және Мырғалымсай су жинау резервуарлары. Қала тіршілігі үшін аталған аса маңызды нысандарда 72000 шаршы метр су жиналып, халыққа беріліп келеді. Резервуарлардағы таза суды елге жеткізу күн тәртібіндегі елеулі мәселелер тізбегінен түспек емес. Атқарылған жұмыстардың көптігімен қоса, облыс орталығына қоныс аударып, ай санап артып келе жатқан халық саны да естен шықпауы керек. Демек, жасалынар жұмыстардың да бір сәтке тоқтамасы сөзсіз.
«Жылай-жылай арық қазсаң, Күле-күле су ішерсің» деген сөз бар қазақта. Бүгінгі түрленген Түркістандағы қолға алынған ауыз су мәселесі оңайлықпен оңтайлы шешім табар түйін емес. Сондықтан, қиындықсыз ешбір істің нәтижесіне жетпейтінімізді ұмытпаған жөн. Дәл қазір сұрауы бар судың бағасына жетіп, қадірін білмеске болмайтын уақыт.
Одан бөлек, Түркістан қаласы әкімдігінің «Инфрақұрылым және коммуникациялар бөлімі» мемлекеттік мекеменің «Түркістан-Су» мемлекеттік коммуналдық кәсіпорнының ұйымдастыруымен баспасөз туры болып өтті. Арнайы шараға Түркістан қалалық мәслихат төрағасы Ғаппар Сарсенбаев, қалалық мәслихат депутаттары Бекахмет Абусейтов, Ғалымжан Худияров пен аталмыш мекеменің директоры, қалалық мәслихат депутаты Ақниет Асылов пен БАҚ өкілдері қатысты.
Баспасөз турының негізгі мақсаты Түркістан инвестициялық бағдарламаның орындалу айқындығы, кәсіпорын объектілерін қайта жаңарту, активтерін жетілдіру және жаңартуға, сондай-ақ инвестициялық бағдарламаны іске асырудан алған нәтижеге және тарифтен алынатын қаражатты мақсатты қолдану туралы тұтынушыларды хабардар негізінде ұйымдастырылды.
– Жөндеу-жұмыстары бойынша іс-шараларды жүргізу, инфрақұрылымдарды жаңарту бойынша жыл басынан бері министрлік үлкен ауқымды жұмыстар жүргізді. Бірінші кезекте табиғи монополия субьектілерінің жалақысын көтеру бойынша нормалары қарастырды. Сонымен қатар, қосымша инвестициялар көлемін ұлғайту мәселесін көтерді. Үшінші кезекте иесіз қалған жерлерді күтіп-баптап ұстау шығындарын ретке келтіру жобасы құрылуда. Жоғарыда айтылған инвестициялық бағдарлама жобасында «Түркістан-Су» МКК жаңа тарифтік саясат шеңберінде желілерді қайта құру және жаңғырту жолымен негізгі құралдардың тозуын 15-20%-ға төмендету жоспарланып отыр. Мұның бәрі алдағы уақытта аталған «Түркістан-Су» мекемесінің тозу деңгейін төмендетіп, үлкен инвестициялық бағдарламамен жаңартылатын болады. Тағы бір ауқымды жобалар аясында мұндағы мамандардың айлығы да өсетін болады, – деді Ақтілеу Балғабекұлы.
«Түркістан-Су» мемлекеттік коммуналдық кәсіпорнының директор орынбасары Сейілбек Дайрабай мекеме жұмысымен таныстырды. Атқарылатын ағымдағы жұмыстардың жоспарымен бөлісіп, арнайы сарқынды су айдау станциясына алып барды. Ондағы мамандардың қызметтерін көрсетті.
Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев Қазақстан халқына арнаған «Халық бірлігі және жүйелі реформалар – ел өркендеуінің берік негізі» атты Жолдауында елімізде ондаған жылдар бойы қомақты қаржы бөлінгеніне қарамастан ауыз су мәселесі әлі шешімін таппағанын айтып, Үкіметке Өңірлерді дамытудың ұлттық жобасы аясында бес жыл ішінде халықтың 100 пайызын таза ауыз сумен қамтамасыз етуді тапсырғаны белгілі. «Біріккен Ұлттар Ұйымы алдағы он жылдың ішінде жаһандық деңгейде су ресурсының тапшылығы болады деп болжам жасап отыр. 2030 жылға қарай су тапшылығының көлемі 40 пайызға жетуі мүмкін. Сондықтан, біз жаңа технологиялар мен цифрландыру арқылы суды үнемдеуге көшуіміз керек. Су тапшылығын жоюдың басқа жолы жоқ. Бұл – аса маңызды міндет. Үкімет су пайдалануды реттеу және оны үнемдеу технологиясын енгізу жұмысын ынталандыру үшін нақты шешімдер әзірлеуге тиіс. Су нысандарының экожүйесін сақтап, оны үнемді пайдалану үшін аса маңызды 120 каналды қайта жаңғыртуға кірісеміз. Ақмола, Алматы, Батыс Қазақстан, Жамбыл, Қызылорда, Түркістан облыстарында жаңадан 9 су қоймасы салынады. Бұл – ауқымды жоба. Бірақ, біздің қолымызда қажетті ресурстың бәрі бар. Атырау және Маңғыстау облыстарының аудандарын ауыз сумен қамтамасыз ету үшін «Астрахан-Маңғыстау» магистралды су құбыры жаңғыртылады және Кендірлі кентінде су тұщытатын жаңа зауыт салынады. Жалпы, ондаған жылдар бойы қомақты қаржы бөлінгеніне қарамастан, ауыз су мәселесі әлі шешімін тапқан жоқ. Сондықтан, Өңірлерді дамытудың ұлттық жобасы аясында бес жыл ішінде халықтың 100 пайызын таза ауыз сумен қамтамасыз етуді тапсырамын. Бұл – Үкіметтің алдында тұрған басты міндет» деді.
Ел Президентінің тапсырмасын жүзеге асыру бойынша облыс орталығының тұрғындарын ауыз сумен қамтамасыз ету мақсатында Түркістан қаласында соңғы жылдары қыруар жұмыстар жүргізілді. Атап айтқанда, екі жыл бұрын Түркістан қаласында бес су резервуарының құрылысы басталған болатын. Соның біреуі құрылысы толық бітіп, биыл пайдалануға берілді. Қалған төртеуінің құрылыстары келер жылы толық аяқталып, пайдалануға берілгенде түркістандықтар 100 пайыз таза ауыз сумен қамтамасыз етілетін болады. Яғни, 2024 жылы Түркістан қаласы таза ауыз сумен толығымен қамтылады.
Бүгінде Түркістан қаласында 189 мың 210 тұрғын ауыз сумен қамтамасыз етілген. Бұл облыс орталығы халқының 98,9 пайызы. Қала тұрғындарына ауыз су «Мырғалымсай» жер асты су кен орнынан 33 шақырым құрайтын магистралды су құбыры арқылы тазартылып беріліп жатыр. Су жеткізіп беру қызметімен «Түркістан су» мемлекеттік коммуналдық кәсіпорны айналысады.
Жоғарыда айтып өткеніміздей, облыс орталығы Түркістан қаласын ауыз сумен қамтамасыз ету мақсатында, өткен жылы 5 нысанның құрылысы басталған болатын. Атап айтқанда, олардың біріншісі – Мақта зауыты және Түркістан қалалық темір жол (ТГЖД) аумағы, екіншісі – бірінші және екінші шағынаудандар мен Ремзауыт аумағы, үшіншісі – Иассы және Шауғар шағынауданы, төртіншісі – Түркістан қаласының жаңадан қоныстанған аумағы, бесіншісі – көлемі бес мың текше метрді (5000 м3) құрайтын резервуар. Бүгінгі таңда бұлардың төртеуінің құрылыстары кестеге сай жүйелі жүрізіліп келеді. Ал біреуі – көлемі бес мың текше метрді (5000 м3) құрайтын резервуардың құрылысы осы жылы аяқталып, пайдалануға берілді. Құрылыс барысында 25 мың шақырымнан астам құбыр тартылды. Қаладағы барлық ескі және жаңадан бой көтерген ғимараттарға кәріз жүйесі жүргізілді.
Өз кезегінде «Түркістан Су арнасы» мекемесі 200 мыңға жуық халқы бар шаһарды 100 пайыз орталықтандырылған ауыз сумен қамтамасыз етуге әзір. Жаңа су арнасы толық заманауи техникамен жабдықталған. Энергия үнемдейтін жоғары технологиялық қондырғылар қойылған су шаруашылығы қаланы сумен жабдықтау және су бұру жүйесі арқылы тиімді қамтамасыз етуге бағытталған ірі операторға айналуға мүмкіндігі бар.
Түркістан қаласын үздіксіз сумен қамтамасыз ететін жаңа мекеме – толық автоматтандырылған үлкен өндірістік кешен. Ұңғымалар арқылы қуатты сорғылар көп метрлік тереңдіктен тірі ылғалға ие болады және оны магистральды су құбырына береді. Зарарсыздандырылған, таза ауыз сумен халықты қамтамасыз ететін жаңа су арнасында су шығыны толық бақылауда. Сорғылардың жай-күйі, су көлемі, құбырдағы қысым және басқа да деректер диспетчерлік бекеттің мониторларында көрсетіледі.
Қалған төрт су жинағыш нысанның құрылысы биылғы жылы аяқталады. Солай келер жылдың қорытындысымен, Түркістан қаласын 100 пайыз ауыз сумен қамтамасыз ету жоспарланып жатыр. Бұл Мемлекет басшысының Жолдауында айтылған бес жылда халықты 100 пайыз ауыз сумен қамтамасыз ету туралы тапсырмасын мерзімінен бұрын орындау болмақ.
Жалпы, сонымен қатар, Түркістан қаласын суландыру, туризм ошағына айналдыру үшін облыс орталығында бірқатар ауқымды жұмыстар жасалуда. Алайда, табиғаты құрғақ, жазы ыстық, аңызақ желді өлкені көгалдандыру – күрделі мәселе. Келбеті жаңарған қаланың жасыл белдеуін сақтап, егілген көшеттерді жерсіндіру үшін қолайлы жағдай жасау әзірге күн тәртібінен түспей тұр. Қаланы түркі әлемінің мәдени әрі рухани орталығы етіп, дамытар тұста әрбір тамшы судың тапшылығы сезіліп, тіршілік көзін үнемдеп қолдану қажет болды. Оның үстіне, Түркістанды туристік мекен ету үшін бұл мәселені кейінге қалдырмай шешуге күш салу керек.
Түркістан қаласының әкімі Нұрбол Тұрашбековтің айтуынша, соңғы екі жыл ішінде шаһарда ауқымды жұмыстар атқарылған. Шаруашылық пен ауыз су қажеттіліктері оңтайланған. Кентаудан екі су құбыры желісі тартылды, қала бойынша су резервуарларының көлемі үш есе артты. Демек, жақын болашақта ауыз суына қатысты проблема болмайды. Ал, парктер, саябақтар, үй іргесіндегі телімдер, қала айналасындағы жасыл белдеудің қарқынды салынып жатқанын ескерсек, суармалы суға деген қажеттілік жылына 230 миллион текше метрді құрайды.
Расында суармалы суға деген сұраныс жыл өткен сайын артып барады. Сондықтан бұл проблеманы дер кезінде шешіп, үлкен жобаларды іске асыру қажет. Соның бастамасы ретінде Кентау қаласындағы жер асты суларын тиімді пайдалану жобасын айтуға болады. Кенді шаһардағы жылдар бойы жиналған жер асты суы көтеріліп, қалаға қауіп төндіріп тұр. Себебі шахта қала деңгейінен жоғары орналасқандықтан қаланы су басу қаупі туындап, тұрғын үйлер жарамсыз күйге түсе бастаған.
Мұнан бөлек, өңірде қар суы мен нөсерлі жауын-шашынды да тиімді пайдалану, оны жинау жобалары әзірленіп, қолға алынуда. Ерте көктемде арнасынан асқан ағын суды босқа жібермей, су қоймаларында сақтау маңызды. Себебі бұл қаланы көгалдандыру үшін өте қажет. Өңірде су қоймасын, бөгеттер салу осы мәселені алдын алып, қаланың көркіне әр берген жасанды каналдар мен көлдерді ұстап тұруға мүмкіндік жасайды. Ең бастысы, су босқа кетпей, тазалаудан өтіп, артынша суару жұмыстарына қолданылады. Бұл жиналған судың қырық пайызы қаланың қажетіне қайта қолданылады.
Бүгінде Түркістан қаласында су ресурстарын дамыту бағытында жүйелі жұмыстар атқарылып жатыр. Осы бағытта «Түркістан-Су» МКК Түркістан қаласын сумен жабдықтау және су бұру қызметін көрсетіп, тиісті жұмыстарды жүргізуде. Бұл кәсіпорын Түркістан қаласын таза ауыз су Кентау қаласынан «Шобанақ» су қоймасындағы 40 000 м3 су жинағыш қоймасы арқылы 800 мм, 2 су құбырымен тасымалданып, ӘІО-дағы көпқабатты үйлердің тұрғындарын және әлеуметтік нысандар үшін 16000 м3 су жинағышына, қала ішіндегі 16 000 м3-тың су жинағыш қоймасына құйып, 2-ші көтерімдік насостары арқылы 39180 тұрғындармен, 629 әлеуметтік нысандарға 24 сағат тоқтаусыз таза сумен қамтамасыз етіп отырған кәсіпорын.
Өткен жылдың 1 қаңтарына «Түркістан-Су» мемлекеттік коммуналдық кәсіпорны қызмет көрсететін жалпы су құбырлар қала ішінде 1738,5 км. Жалпы, су құбырлар желісінің 1965 – 1982 жылдары салынған 143,2 км су құбырының 80%-ның тозығы жеткен. Қазіргі уақытта 1965-1982 жылдардан бері салынған су құбырлары қалалық бюджеттің есебінен алмастырылып жатыр.
Сонымен қатр, сарқынды су желісі- 127,25 км, оның ішінде магистральдық –39 км, көшедегілер желісі – 40 км, ішкі орамдағы және ішкі ауладағы желілер – 48.2 км құрайды. Қаладағы құдықшалар саны 2022 жылдың 1 қаңтарына – 10960 құдықша болды. Оның ішінде- 9330-таза су, 1627-сарқынды су желілерінде орналасқан.
Түркістан қаласында-27 КНС және сарқынды су тазалау имараты (КОС) жұмыс істейді. Оның құаттылығы 20000 м³/тәул. Қалада -36179 абоненттің – 11 685 абоненті сарқынды су желісіне қосылған небәрі – 21,5 % құрайды. Оның ішінде 17 КНС пен КОС 2014 жылы іске қосылған. Сарқынды су тазалау имараты (КОС) тәулігіне 6 – 6,5 мың куб кәріз су тазартып отыр. Мекеме құрамындағы бұрыннан жұмыс істеп келе жаткан 10 сарқынды су насос станциялары ағымдағы жөндеуден өткізіліп, жаңа насос қондырғыларымен, желдеткіш қондырғыларымен қамтамасыз етілуі қажет. Барлық обьектілерде 3 фазалық 3 тарифті диференциалды электр есептегіш құралдары қойылған.
Қазіргі тад қалада 18 дана су ұңғысы және 3 топтамалы су қоймасы бар, олар:Водозабор № 3 топтамалы су қоймасында – 5 су ұңғысы ЭЦВ – 10 насостарымен жабдықталған. 5 су қоймасы бар, оның екеуінің сиымдылығы 3000м3, 1 дана- 3000м3, және құрылысы -өткен жылы аяқталған екі дана х 5000 м3 су қоймасы жұмыс істейді. Екінші көтерілімдегі насос станциясы 3 дана «Д» маркалы насостармен жабдықталған, оның екеуі – 75 квт-тық, біреуі 125 квт-тық насостар. Одан бөлек, «Сельмаг» топтамалы су қоймасындағы 4 дана су ұңғысының үшеуі ЭЦВ 6 – 1 дана насосымен, қуаты 8квт/сағ, біреуі – ЭЦВ-8 – 8,1 квт/сағ насосымен, 2 дана, 3К9 – 7,5 квт-тық 1 дана насосымен жабдықталған болатын. Ол аумақ көріктендіру, көгалдандыру мақсатында қала әкімінің тапсырмасына сәйкес «Түркістан-Су» МКК теңгерілімінен алынды. Бүгінгі таңда барлығы тоқтап тур. Облыс әкімінің қолдауы бойынша 4 су ұңғымасына қосымша 2 х 2500м3 резервуар салуға ПСД дайындалып, құрылыс экспертизадан өткізілген.
Сонымен қатар, «Тельман» топтамалы су қоймасында 2 дана су ұңғымасы ЭЦВ-8 – 8,1 квт/сағ насосымен жабдықталған. Су мұнарасы сиымдылығы 25м³ -1дана, казіргі уақытта мұнарадан қалалық «Смотровая вышка» жасалуына байланысты, алынып тасталды. Жеке тұрған 10 дана су ұңғылары ЭЦВ6 – ЭЦВ-10 насостарымен жабдықталған. Жеке тұрған 11 дана су ұңғымалары ЭЦВ6-ЭЦВ-10 насостарымен жабдықталған.
Бүгінгі таңда Түркістан қаласы ауыз сумен толық Кентау-Түркістан су топтамалары арқылы «Ащысай-Су» МКК-нан қамтамасыз етіліп отыр. Индустрия және инфрақұрылымдық даму министрлігінің мәліметінше, 2025 жылға қарай мемлекет халықты сумен жабдықтау қызметтерімен 100% қамтамасыз етуге тиіс. Бұл – 2020-2025 жылдарға арналған «Нұрлы жер» мемлекеттік бағдарламасы бағыттарының бірі.
