Елімізде 2021 жылы «Қуатты өңірлер – ел дамуының драйвері» атты ұлттық жоба іске қосылған еді. Аталған жобаны іске асырудағы мақсат – өңірлерді жан-жақты дамытып, тұрғындар үшін қолайлы өмір сүру ортасын құру. Тиісінше, жобаның негізгі бағыттарының қатарына – көліктік лоистиканың ахуалын көтере отырып, халыққа қолайлы жағдай туындату шаралары да енгізілген.
Осы орайда бүгінде Түркістан облысында қарқынды жұмыстар жүргізіліп жатыр. Бұл орайда, өткен жылдың қараша айында Түркістан облысында ұзындығы 152 км болатын Дарбаза – Мақтаарал жаңа теміржол желісінің құрылысы басталды. ҚР Премьер-Министрі Әлихан Смайылов телекөпір режимінде жұмыстарды ресми түрде бастап берді.
Ірі инфрақұрылымдық жоба Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаевтың тапсырмасы бойынша іске асып жатыр және республиканың көлік-транзиттік әлеуетін одан әрі дамытуға бағытталған. Оның аясында қазақ-өзбек мемлекеттік шекарасы арқылы жаңа өткізу бекеті ашылады.
Жалпы жыл басынан бері Қазақстан мен Өзбекстан арасында жүк тасымалының көлемі 25,8 млн тоннаны құрады. Негізгі жүк ағыны бүгінде өткізу мүмкіндіктерін толығымен пайдаланып отырған «Сарыағаш» мемлекетаралық торап станциясы арқылы өтеді.
Жаңа т/ж желісін салу қолданыстағы Сарыағаш – Ташкент учаскесінен жүктерді жаңа тармаққа қайта бағдарлауға, «Сарыағаш» станциясының жүктемесін азайтуға және жалпы Өзбекстан бағытында экспорттық тасымалдарды ұлғайтуға мүмкіндік береді. Бұдан басқа жоба Түркістан облысының республиканың негізгі теміржол желісімен қосылуы есебінен оның дамуына ықпал ететін болады.
Теміржол – мемлекетіміздің экономикалық және әлеуметтік өмірінің дамуын қамтамасыз ететін болат артериялар. Өткен жылы теміржолдармен Қазақстан тәуелсіздігінің 30 жылдығындағы ең жоғары жүк көлемі тасымалданып, ол 245 млрд тонна-километрді құрады. Мұндай қарқындар геосаяси жағдайларға және инфрақұрылымдық шектеулерге қарамастан биыл да сақталып отыр.
Өткен жылдың соңына дейін Өзбекстанның қатысуымен жүктерді тасымалдау көлемі шамамен 31 млн тонна, бұл өткен жылмен салыстырғанда 16%-ға артық.
Жоба екі кезеңге бөлінеді. Бірінші кезең «Сырдария» станциясына шығатын Өзбекстанның мемлекеттік шекарасы – Ердаут – Мақтаарал желісін салуды көздейді.
Екінші кезеңде Жетісай – Өзбекстанның мемлекеттік шекарасы тармағын пайдалануға беру көзделген. Барлығы 152 км теміржол төсемі салынады. Жоба үшін 19,7 мың тонна рельс, сондай-ақ 280 мың темірбетон шпал мен рельс бекіткіш сатып алу жоспарланып отыр.Жаңа теміржол құрылысы 3 400 жұмыс орнын құруға мүмкіндік береді. Жобадағы қазақстандық қамту үлесі 85%-ды құрайды.
«ҚТЖ» ҰК» АҚ басқарма төрағасының орынбасары Қанат Әлмағамбетов Дарбаза – Мақтаарал желісі Түркістан облысының шалғайда орналасқан Мақтаарал және Жетісай аудандарын Қазақстанның қалған бөлігімен байланыстыратынын атап өтті.
«9 станция салынады. Бұл теміржол Қазақстаннан осы аудандарға және сол аудандардан Қазақстанға жүктердің тікелей жіберілуін қамтамасыз етеді. Себебі қазір олар Өзбекстанмен шекарадан өтуге мәжбүр. Бұл осы аудандардың дамуына әсер етеді. Құрылыстан кейін олар жаңа серпін алады», — деді ол.
Қанат Әлмағамбетовтың айтуынша, Қазақстанның транзиттік әлеуеті де айтарлықтай артпақ.
«Ауғанстан, Иран, Тәжікстан және Өзбекстанға келетін жүктер осы жолмен тезірек өтеді. Оған қоса Сарыағаш – Ташкент учаскесіндегі кептеліс азаяды. Соңғы жылдары жүк көлемі көп болды. Осы орайда олардың біразы уақытында берілмей жатады, себебі бұл буын мұндай жүк көлеміне арналмаған. Соңғы екі-үш жылда жүктеме күрт өскен. Құрылыс осы негізгі учаскенің жүктемесін азайтуға және жолаушылар пойыздарын басқаруға көмектеседі», — деді Қ. Әлмағамбетов.
Сонымен қатар «ҚТЖ» ҰК» АҚ басқарма төрағасының орынбасары қазіргі уақытта Пәкістан арқылы Үндістанға теміржол құрылысы талқыланып жатқанын мәлімдеді. Дарбаза-Мақтаарал желісін іске қосу Қазақстанның осы стратегиялық бағытты дамытуға қосқан елеулі үлесі болмақ.
«Біз жүк ағыны қосымша 10-14 млн тоннаға артады деп болжап отырмыз. Ал болашақта 20-25 млн тоннаға дейін өсуі мүмкін. Бұл учаске Ташкент торабын айналып өтіп, жүктерді екі бағытта да тезірек тасымалдайтын болады», — деп түйіндеді Қанат Әлмағамбетов.
Айта кету керек, Қазақстанның көлік-транзиттік әлеуетін одан әрі кеңейту аясында Үкімет теміржол инфрақұрылымын дамыту бойынша жоспарлы жұмыс жүргізуде. Атап айтқанда, Достық – Мойынты учаскесінде екінші жол және Алматы айналма жаңа теміржол құрылысы жүріп жатыр. Жақын арада Қытаймен үшінші халықаралық торапқа шығатын Бақты – Аягөз жаңа т/ж желісі бойынша жұмыстарды бастау жоспарланып отыр. Барлығы үш жыл ішінде республикада 1 300 шақырымнан астам теміржол салынады.
Көліктік лоистиканы дамыту мәселесі екі ай бұрын облыс орталығында өткен «Түркістан: Туризм, Инвестиция, Экономика» атты халықаралық басқосуда тағы да талқыға түсті.
Түркістандағы форум әлемнің түкпір-түкпірінен үздік бизнес және туризм өкілдерінің басын қосты. Келелі басқосуға Қазақстан, Түркия, Қырғызстан, Өзбекстан, Әзербайжан, Ресей және Қытай елдерінің беделді саясаткерлері, ірі кәсіп иелері, сала көшбасшылары мен сарапшылары, инноваторлары қатысты.
Форумның пленарлық сессиясы әрі қарай салалық сессияларға жалғасты. «Жібек жолы Қытай – Еуропа: Орта және Оңтүстік дәліздердің мүмкіндіктері мен мәселелері» тақырыбында өткен халықаралық логистиканы дамыту жөніндегі сессияда Түркістан облысы әкімінің бірінші орынбасары Зұлпыхар Жолдасов форумның маңыздылығына тоқталып, Түркістан облысы халықаралық көлік логистикасы саласында жоғары әлеуетке ие екенін тілге тиек етті.
– Осындай ауқымды форумдар мемлекеттік және іскерлік құрылымдар диалогы үшін өте тиімді. Онда негізгі мәселелер талқыланып, шешу жолдары қарастырылады. Түркістан облысы халықаралық көлік логистикасы саласында жоғары әлеуетке ие. Облыс аумағында бірнеше көлік бағыты өтеді. Түркістан қаласының облыстық маңызы бар қала және түркі әлемінің астанасы мәртебесіне ие болуына байланысты халықаралық әуежай салу қажеттілігі туындады. 2020 жылы заманауи халықаралық әуежай салынып, пайдалануға берілді. Бұл – Тәуелсіздік жылдары Қазақстанда нөлден салынған алғашқы ірі әуежай. Әуежай бір уақытта 2 халықаралық немесе 4 ішкі рейсті қабылдай алады. Бүгінгі форум Қазақстанның транзиттік мүмкіндіктерін одан әрі дамытуға және жақын, алыс шет елдердің кәсіпорындары мен компаниялары арасындағы ынтымақтастықты нығайтуға үлес қосатынына сенімдімін, – деді Зұлпыхар Жолдасов.
Түркістан облысы аумағында маңызды көлік маршруттары өтеді. Атап айтсақ, «Батыс Еуропа – Батыс Қытай» халықаралық автомобиль дәлізі, шығысты батыспен біріктіретін теміржол, «Түркістан халықаралық әуежайы» арқылы халықаралық және ішкі рейстер орындалады.
Түркістандағы «Түркістан халықаралық әуежайы» Халықаралық азаматтық авиация ұйымының 1-ші санатына сәйкес келеді. Әуежайдың жалпы ауданы – 905 га, әуе айлағының өткізу қабілеті сағатына – 450 жолаушы немесе жылына – 3 млн. жолаушы. Қазіргі уақытта «Түркістан халықаралық әуежайы» 2 халықаралық (Ыстамбұл, Эль-Кувейт) және 6 республикаішілік рейстерге (Астана, Алматы, Ақтау, Қарағанды, Ақтөбе, Орал) қызмет көрсетеді. Аталған рейстерді «Turkish Airlines», «Jazeera Airways», «Fly Arystan», «Scat», «Qazaq Air» және «Южное небо» авиакомпаниялары орындайды. 2024 жылдың қаңтарында «Түркістан – Абу-Даби» әуе рейсінің ашылуы жоспарлануда. Сондай-ақ отандық және шетелдік авиакомпаниялармен 3 халықаралық (Анталья, Тбилиси, Самарқанд) және 3 республикаішілік (Көкшетау, Қостанай және Үшарал) авиарейстер ашу бойынша келіссөздер жүргізілуде. Түркістан әуежайының жүк тасымалдау динамикасын арттыру мақсатында отандық «Alpha Sky», түріктің «MNG», «Turkish Cargo», әзірбайжандық «Silkway Airlines-Cargo» авиакомпанияларымен жүк тасымалдарын дамыту бойынша келіссөздер жүргізілуде.
Облыстың туристік, оның ішінде «зиярат» туризмінің әлеуетін ескере отырып, жақын арада Өзбекстан Республикасының Нұрафшон қаласымен автобус қатынасын ашу жоспарлануда. Бүгінгі таңда барлық келіссөздер жүргізіліп, тиісті рәсімдер аяқталды.
Сессияда «YDA Group» компаниясының мүшесі, авиация секторының басшысы Х.Гувенч, Қазақстандағы «Turkish Cargo» операциялар жөніндегі менеджері Корай Дурсун, «Транскаспий халықаралық көлік бағыты» халықаралық қауымдастығының Бас хатшысы Г.Әбдікерімов, «KAZLOGISTICS» Қазақстан көлікшілер одағының атқарушы директоры К.Мурадым, «KTZ Express» АҚ Бас директорының м.а. Д.Қожахметов, «Alpha Sky» ЖШС директоры Г. Джанибекова өз бағыттары бойынша сөз алып, компания мүмкіндіктерімен бөлісті. Ірі компания өкілдері жүк тасымалы бойынша өз қызметтерін ұсынып, жеңілдіктер қарастыру арқылы бірге жұмыс істеуге дайын екендерін жеткізді.
Айта кетейік, облыс бойынша магистральдық теміржол желісі – 476,4 шақырым. Өткен жылдың 10 айында жүктерді тиеу-түсіру 294 133 вагонды (тәулігіне 968 вагон) немесе 18 млн. тоннаны құрады. Негізгі бағыттары – Ресей, Қытай, Өзбекстан және республика іші.
Осы форум барысында Түркістан облысының әкімі Дархан Сатыбалды жеке қабылдап, келіссөз жүргізген болатын. Атап айтқанда, Түркия, Қытай, Өзбекстан және Қазақстанның инвесторларымен жобаларды, әріптестік орнату мәселесін талқылады.
– Түркістан өңірінде ауыл шаруашылығы, өңдеу өнеркәсібі, туризм және өзге де салаларда әлеует жоғары. Инвестициялық мүмкіндігіміз өте жоғары. Біздің өңір – Орталық Азиядағы бизнеске ең қолайлы аймақ. Облыста арнайы экономикалық аймақ, индустриалды аймақтар бар. Онда кәсіпкерлердің жобаларын қабылдауға мүмкіндік мол. Инвесторлармен, кәсіпкерлермен барлық жобаны талқылап, жұмыс істеуге дайынбыз. Инфрақұрылым және өзге де мәселелер бойынша қолдау көрсетіледі. Мақсатымыз – Түркістан облысын өндірісі дамыған аймаққа айналдыру, – деді Дархан Сатыбалды.
Облыс әкімімен кездескен ҚХР-дың Қазақстандағы Бас консулының орынбасары Хуа Чжонг инвестициялық және экономикалық форумның өте жоғары деңгейде өткенін атап өтіп, келіссөздерге қолайлы жағдай жасаған өңір басшылығына алғысын білдірді.
– Түркістан тамаша көркімен, табиғатымен және тарихымен таңғалдырды. Форумға ірі бизнес өкілдері, компаниялар келді. Алдағы уақытта да осындай байланысты тереңдетіп, зауыттар, кәсіпорындар ашу бойынша әріптестік орнатуға қолдау көрсетуге дайынбыз, – деді ол.
«PENG SHENG» компаниясы директорлар кеңесінің төрағасы Цзюхай Ци мақта шаруашылығы бойынша жұмыс жүргізіп жатқанын айтты. Сонымен бірге металл қалдықтарынан өнім шығару жобасына қолдау сұрады. Ал «Beijing Qinyuanjie Technology Development Co., Ltd» компаниясының бас директоры Сун Иеянг және өзге де компания басшылары құс зауыты, ірі қара мал бордақылау мен өнімін өңдеу жобасы, кафель шығару, күн энергиясы станциясын салу, қант зауытын салу, жүгеріні терең өңдеу және өзге де ірі жобаларды ұсынды. Түркияның «BERTAŞ» компаниясының бас директоры Галип Ресул медициналық технологияларды енгізу бойынша ниетін білдірді.
Кездесуде Түркия, Өзбекстанның инвесторларының мақта кластерін дамыту және өзге де салалар бойынша әріптестік орнату жөніндегі ұсыныстары қабылданды. Сондай-ақ шетелдік инвестордан Түркістан облысына туристер тарту жобасы да айтылды. Жоба бойынша Түркістанға Индонезия, Қытай елдерінен саяхатшылар тарту көзделіп отыр.
Өңір басшысы облыстың инвестициялық әлеуетін көтеру бағытындағы жұмыстар жалғасатынын, жаңа кәсіпорындар ашу басым бағыт болып қала беретінін айтып, кездесулердегі ұсыныстар жан-жақты қаралатынын жеткізді.
Осы орайда, таяуда Түркістан облысының әкімі Дархан Сатыбалды инвесторлармен кездесті. «INVEST IN HAYOT» компаниясының басшылығына өңірдегі инвестициялық жобаларды таныстырды. Аймақ басшысы өзбекстандық ірі компаниямен жаңа іскерлік байланыстар орнатып, өзара тиімді қарым-қатынастарды дамытуға әрдайым ашық екенін жеткізді.
Компания агро-логистикамен айналысады. Жаңа піскен көкөністер мен жемістерді сақтау мен экспорттауда озық технологияларды енгізуде алдыңғы қатарда. Қазақстан, Ресей, Тәжікстан, Үндістан, Ливан, Египет, Германия, Қырғызстан, Грузия елдерімен белсенді жұмыс жүргізеді. Жүзімнің сан алуан түрі мен өзге де жеміс-жидек пен көкөністерді шетелге экспорттауда агроконсалтинг қызметтерін көрсетеді.
Кездесуде компания басшыларымен жүзімнің көптеген түрін өсіретін заманауи тұқымбақ пен зертханасын құру жайлы талқыланды. Шаруа қожалықтарына жоғары табысты жүзім сорттарын жеткізуді ұйымдастыру, экспорттау жобалары туралы айтылды.
Жер мен су ресурстарын тиімді пайдалану, заманалық бау-бақша мен жүзімдіктерді құру және интенсивті көкөніс шаруашылығын жолға қою арқылы өнімділікті арттыру, ішкі нарықтың сұранысын қанағаттандыруға және экспорттық әлеуетті арттыруға бағытталған жоспарлар ортаға салынды.
Облыс әкімі өңірдің кешенді даму жоспарында инвесторлар тарту, оларға қолайлы жағдай жасау мәселесіне айрықша назар аударылғанын баса айтты. Жергілікті билік бірлескен жобаларды қолдауға дайын екендігін айтып, бірлесіп шаралар жүргізуге қатысты жауапты тұлғаларға нақты міндеттер жүктеді.
Көлік логистикасын дамыту – мемлекеттік міндет. Мемлекет басшысы әрдайым Қазақстан экономикасындағы көлік-логистика саласының ерекше рөлін атап өтеді. Бұл сала өңірлердің өзара іс-қимылын жандандыру үшін маңызды. Осы жылдың басында Түркістан облысының әкімі Дархан Сатыбалды облыс орталығында салынып жатқан көкөніс сақтау қоймасы мен «Brownfield» үлгісіндегі өндірістік парктің құрылыс алаңында болды. Жұмыс барысын бақылап, жауапты тұлғаларға нақты тапсырмалар берді. 1 га жерде орналасқан қоймада маусымына 4000 тонна көкөніс сақталады. Қазан айында құрылысы басталған маңызды нысан 2024 жылдың 2-тоқсанында аяқталмақ.
Өңір басшысы Дархан Сатыбалдының тапсырмасына сәйкес «Түркістан» ӘКК» АҚ-на Сауран ауданының аумағында көкөніс сақтау қоймасын салу жөніндегі инвестициялық жобаны іске асыру тапсырмасы берілген болатын. Жобаның мақсаты – көкөністерді сақтаудың заманауи кешенін құру. Осылайша маусымаралық кезеңде көкөністер – қырыққабат, пияз, сәбіз, картоп бағасының қолжетімділігін қамтамасыз етеді. Осыған сәйкес, Шаға ауыл округінен арнайы жер телімі бөлінді. Жоба құны – 1,4 млрд.теңге.
Бұл инвестициялық жобаның концепциясына сәйкес, қуаттылығы 4000 тонна көкөніс сақтау, оның ішінде 8 жеке тоңазытқыш сақтау камерасынан және 500 тоннаға арналған құрғақ қоймасын салу жоспарланған.
Сондай-ақ облыс әкімі Сауран ауданы, Шаға ауыл округіндегі Бершінтөбе ауылында салынып жатқан өндірістік парк құрылысы инвестициялық жобасының құрылыс барысын пысықтады. «Brownfield» үлгісіндегі өндірістік парк — өндіріс және қайта өңдеу нысандарын орналастыруға арналған толық жабдықталған, нақты белгіленген заңды құқықтары, қажетті инфрақұрылымы (электр, газ, сумен жабдықтау, су бұру, телефон байланысы) мен коммуникациялары бар жер учаскелері. Өнідірістік парктердің негізгі ерекшелігі мен артықшылығы – ұсынылған алаңдарда өндірістің кез-келген түрін орналастыру мүмкіндігінде.
Өндірістік паркты құру мақсаты – әртүрлі көлемдегі өндірістік компанияларды тарту арқылы (оларға қажетті тиімді, инновациялық өндірістік қуаттар мен заманауи форматтағы қойма үй-жайлар) олардың өзара әрекеттесуі негізінде үйлесімді өндірістік орта құру.
Бұл ретте, өндірістік парктерді құру шикізаттық емес секторды дамыта отырып, өндірістің инновациялық дамуына мүмкіндік береді. Жалпы ауданы – 30 гектар. Мұнда 42 өндірістік ғимарат орналасады.
Түркістан облысының жиһаз өндірушілері үшін барлық қолайлы жағдай жасап, жиһаз кластерін дамыту қолға алынған. Сонымен қатар, Түркістан облысы аудандарының жергілікті атқарушы органдарымен бірлесіп, Жетісай, Мақтаарал, Келес, Сайрам, Шардара, Түлкібас аудандарында және Сарыағаш қаласында өнеркәсіптік парктер салу мүмкіндігін қарастырырылуда.
Жоба толыққанды іске асқанда 300-ден аса жаңа кәсіпорын қызметін бастайды. Нәтижесінде 1200- ден аса жаңа жұмыс орындары ашылады.
Тағы бір атап өтерлік жайт, Арыста бірегей транспорттық-логистикалық орталық салынып жатыр. «MEGA-AGAT» компаниясына тиесілі жобаның құны 4 млрд. теңгені құрайды. Нысан соңғы үлгідегі жаңа технологиямен жабдықталады. Кешеннің тоғыз жол торабы саналатын Арыста орналасуы көптеген мүмкіндіктерге жол ашпақ. Яғни, Еуропаның «А» стандартына сәйкес болатын кешен ерекшелігі – көршілес ТМД елдерінен бөлек, алыс-жақын Азия, Еуропа мемлекеттерімен тауар айналымын күшейту арқылы азық-түлік бағасын тұрақтандыру. 6 гектар аумақта орналасқан қойманың көлемі 17 000 шаршы метрді құрайды. Оның ішінде 14 000 мың шаршы метрі қатты заттар сақтауға арналса, 3 мың шаршы метрі желдеткішпен жабдықталған көкөніс сақтауға шақталған қойма. Яғни кешенге өнімнің тауарлық қасиеттерін жоғалтпай ұзақ уақыт сақталуын қамтамасыз ететін арнайы жабдықтар орнатылады. Соның арқасында, көкөніс қоймасы кәсіпкердің өз өнімін де, көршілес аудандар мен ауылдардағы шаруа қожалықтарының өнімін де ұзақ мерзімге сақтауға мүмкіндік береді. Сол арқылы әлеуметтік маңызы бар ауылшаруашылық өнімдерінің бағасын тұрақтандыруға жол ашылады. Сонымен қатар аталған кәсіпорын аумағында құны 600 млн теңгені құрайтын, сыйымдылығы 9 мың тоннаға шақталған астық сақтау қоймасының құрылысы жүргізіліп жатыр. Жаңа қойма іске қосылғанда, жергілікті диқандар Арыстан алысқа шықпай-ақ, астықты осында сақтап, тиімді бағада нарыққа шығаруға жағдай жасалынбақ. Яғни, жаңа астық сақтау қоймасы арқылы қосымша шығындар азаяды, ол түптеп келгенде бағаның тұрақтануына мүмкіндік беретін болады.
Д.Айбар
