Мемлекет басшысының тапсырмасына сәйкес, елімізде Тұрғын үй саясатын реформалау бағытында бірқатар жұмыс қолға алынып жатқаны белгілі. Бүгінде елімізде баспана алуға қатысты бірқатар бағдарламалар бар. Соның тиімділігін пайдаланып, тұрғын үйге қол жеткізіп жатқан жандар да аз емес.
Жасырары жоқ, елімізде баспана мәселесі күн тәртібінен түскен емес. Сарапшылар биыл іске қосылатын «9-20-25» бағдарламасының және жас мамандарға арналған ипотекалық бағдарламалардың бүгінгі нарықтық жағдайға айтарлықтай әсері болмайды деп отыр.
Кредиттік бюроның мәлімдеуінше, былтыр нарықтағы тұрғын үйлер бір жылда 6,7 пайызға қымбаттаса, тек желтоқсан айының өзінде 3,4 пайызға өскен. Ал, қайталама нарықтағы пәтерлердің бағасы бір жылда 1,8 пайызға жоғарылаған. Өткен жылдың желтоқсан айында жасалған қорытындыға сүйенсек, баспананың 2022 жылға қарағанда 3,7 пайызға арзандағаны байқалды.
Енді өткен жылдың соңғы айларындағы тұрғын үй бағасына тоқталсақ. Жаңа үйлердің 1 шаршы метрі 494 898 теңгені құраса, қайталама нарықтағы құны – 494 373 теңге. Статистикалық деректерге сүйенсек, бұл – еліміздің 3 мегаполисіндегі ең жоғары баға. Бастапқы нарықтағы үйлер бағасының төмендеуі елдің бірде-бір өңірінде тіркелмеген. Ал, Түркістанда жаңа пәтердің 1 шаршы метрі 322 081 теңге болса, екінші нарықтағы пәтерлердің әр шаршы метрі – 297 143 теңге. Жалға берілетін тұрғын үйлердің құнына келетін болсақ, баға Алматы мен Түркістанда едәуір төмендеген. Қазақстан бойынша бір шаршы метрді жалға алу бағасы орта есеппен 4,8 мың теңге тұрады.
Қазақстан құрылысшылар қауымдастығының президенті Виктор Микрюковтың сөзінше, қазір нарықта баспана бағасының өсуіне немесе төмендеуіне айтарлықтай негіз жоқ. Оның сөзінше, тұрғын үй бағасының өсуіне әсер ететін бірнеше факторлар бар Бұған халықтың жалақы мөлшері, өндірістік процестердің қымбаттауы, үстеме шығындардың көбеюі, құрылыс рентабельдігінің төмендеуі сынды жағдайлардың әсері мол. Сол себептен баға өсе береді.
Қауымдастық президенті «9-20-25» бағдарламасының және жас ғалымдарға арналған ипотекалық бағдарламаның іске қосылуы тұрғын үйлердің бағасына қалай әсер ететіндігі жөнінде де айтып өтті.
– Бұл ипотекалық бағдарламалардың іске қосылуы жылжымайтын мүлік нарығындағы жағдайға айтарлықтай әсер етпейді. Себебі, ипотека нақты салалардың басым қажеттіліктері негізінде қалыптасады. Сонымен қатар, «9-20-25» ипотекасын іске асыруға қаралған 150 млрд. теңге мен жас ғалымдарды қолдауға бағытталған 17 млрд. теңге барлық мұқтаж азаматтарды баспанамен қамтамасыз етуге жеткіліксіз. Қазақстанда 9200 жас ғалым бар, ал, оларға бөлініп отырған пәтерлердің саны – 680 ғана. Сондай-ақ, «9-20-25» бағдарламасының шарттары түпкілікті қалыптасқан жоқ. Бүгінге дейінгі ақпараттарға сүйенсек, мұны «7-20-25» бағдарламасының аналогы деп болжауға да болады. Ондағы қарыздың ең жоғары сомасы жеткіліксіз. Біз оны шектемеуді, қарыз сомасын 25 млн. теңгеге дейін деп белгілеуді ұсынамыз. Бұдан бөлек, бастапқы жарнаның мөлшері жоғары деңгейде қалып отыр. Сондықтан мұндай соманы жинақтау тұрғын үйге мұқтаж жандардың басым бөлігіне ауырлау екендігі айтпаса да түсінікті, – деді Виктор Микрюков.
Ал, өңіріміздегі пәтермен айналысатын риэлторлардың сөзінше, «9-20-25» бағдарламасы іске қосылғаннан кейін бағаның көтерілуі әбден мүмкін. Экономистердің сөзіне құлақ салсақ, қазіргі уақытта елдегі баспана бағасы әртүрлі факторларға байланысты өседі екен. Олардың айтуынша, тұрғын үй бағасы нарықтық қатынастарға бағынып, нарықтың заңдылығымен жүзеге асатын болса, онда ол онша қымбаттамауы керек. Ал, «9-20-25» бағдарламасы пәтер бағасын жасанды түрде қымбаттатып жіберуге әсерін тигізуі мүмкін. Мәселен, ипотекалық бағдарламаға қарастырылған 150 млрд. теңгеге бар болғаны 8 мың адам ғана баспаналы бола алады екен. Ал, еліміздегі баспанаға мұқтаж адамдардың саны – 560 мың. Мәселен, зейнетақы қорындағы ақшаны тұрғын үй алуға пайдаланарда нарықта жасанды түрде ажиотаж жасалынып, көптеген үйлердің қымбаттап кеткенін ел ұмыта қоймаған болар. Содан кейін тұрғын үй бағасы қайта түскен жоқ.
Қалай айтсақ та, биыл «9-20-25» ипотекалық бағдарламасы іске қосылады. Оның несие мөлшерлемесі – 9, бастапқы жарнасы – 20 пайыз. Қарызды 25 жылға бөліп төлеуге болады.
Осы орайда, елімізде тұрғын үй бағасы бір жылда қалай өзгергеніне тоқталайық. Мәселен, бір жылда (2022 жылғы желтоқсан мен 2023 жылғы желтоқсанды салыстырғанда) жаңа тұрғын үйлерді сату бағасы 3,4% өсті, ал пәтерлерді қайта сату бағалары 3,7% төмендеді. Абаттандырылған тұрғын үйді жалға алу төлемі 2022 жылғы тиісті аймен салыстырғанда 2023 жылғы желтоқсанда 1,6% жоғарылады. Бұл туралы Ұлттық статистика бюросының баспасөз қызметі хабарлады.
Өңірлер бөлінісінде жаңа пәтерлер нарығында жылдық мәнде баға Қызылорда – 12,6% және Петропавл – 10,6% қалаларында қымбаттады. Қолданыстағы пәтерлер нарығында баға өсімінің көшін Атырау (8,2%), Қызылорда (6,9%) қалалары бастап тұрса, тұрғын үйді жалға алу нарығында – Жезқазған (33,4%), Көкшетау (26,1%), Қарағанды (23%) қалалары тұр.
Бір айдың ішінде (2023 жылғы желтоқсан 2023 жылғы қарашаға) абаттандырылған тұрғын үйді жалға алу төлемі 0,9%, жаңа тұрғын үйді сату – 0,6%, пәтерлерді қайта сату – 0,2% өсті.
2023 жылғы желтоқсан айында тұрғын үйді сатып алу-сату бойынша 37 818 мәміле тіркелген, оның ішінде жеке үйлер бойынша 8 238 және көппәтерлі үйлердегі пәтерлер бойынша 29 580 мәміле жасалды. 2023 жылдың қарашасымен салыстырғанда (31 727) тұрғын үйді сатып алу-сату мәмілелерінің саны 19,2%-ға көбейді. Мәмілелер саны бойынша бұрынғысынша Алматы (7594 – 20,1%) және Астана (7157 – 18,9%) қалалары, сонымен қатар, Қарағанды облысы (2946 – 7,8%) көш бастап тұр. Мәмілелер саны Ұлытау облысында ең аз – 447 бірлік (1,2%).
2023 жылғы қарашамен салыстырғанда желтоқсанда ең жоғары өсім Астана (+48,2%), Түркістан облысында (+44,1%) және Шымкент қаласында (+30,5%) тіркелді. Ал бір айдағы ең үлкен төмендеу Солтүстік Қазақстан (24%), Ақмола (4,8%), сонымен қатар Қызылорда (-4,6%) облыстарында орын алды.
2023 жылғы қарашаға қарағанда желтоқсанда көппәтерлі үйлердегі тұрғын үй мәмілелерінің саны 22,5% (5432 мәмілеге) артты. Желтоқсан айында пәтерлер бойынша барлығы 29 580 мәміле жасалды, бұл мәмілелердің жалпы санының 78,2%. Көппәтерлі үйлердегі тұрғын үй саудасының негізгі үлесі Астана (23,7%), Алматы (23,5%) қалаларына және Қарағанды облысына (8,2%) тиесілі. Бөлмелер саны бойынша 2 бөлмелі пәтерлер сатылымы басым, желтоқсан айында олар бойынша 11 465 мәміле ресімделген.
2023 жылдың қараша айымен салыстырғанда, желтоқсанда жеке тұрғын үйлер бойынша да мәміле саны көбейді – 8,7% (659 мәмілеге) өсіп, 8 238 құрады. Жеке тұрғын үйлер бойынша мәмілелер санының ең көп өсімі Алматы (39,7%), Шымкент (38,9%) және Астана (33,9%) қалаларында байқалды. Ал бір айдағы ең үлкен төмендеу Солтүстік Қазақстан (18,1%), Қостанай (17,5%) және Ақтөбе (11,6%) облыстарында орын алды.
2023 жылдың желтоқсанында тұрғын үйді сатып алу-сату мәмілелері алдыңғы жылдың тиісті айымен салыстырғанда 12,6%-ға көбейген, ол кезде 33 587 мәміле ресімделген болатын. Азаюдың ең жоғарғы көрсеткіші Ақтөбе облысында (15,3%) тіркелді, ал Алматы облысында ұлғаюдың ең жоғары көрсеткіші (62,3%). Динамиканың төмендеуі 2023ж. қаңтар-желтоқсан айларындағы мәмілелер санының 2022ж. қаңтар-желтоқсан айларындағы мәмілелер санымен салыстырғанда азаюы 20,5% көрсетті.
Естеріңізде болса, өткен жылы Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев VIII сайланған Қазақстан Республикасы Парламентінің бірінші сессиясында халықты баспанамен қамту саясаты қалай жалғасатынын айтты.
«Халықтың басым көпшілігі үшін тұрғын үй – ең өзекті мәселе. Маған азаматтардан күн сайын жүздеген өтініш келеді. Оның ішінде қолжетімді баспанамен қамтамасыз етуді сұраған хат өте көп. Бұл түйткіл мемлекет тарапынан мүмкіндігінше шешіліп жатыр. Тағы да қайталап айтамын, мемлекет шын мұқтаж адамдарға ғана жәрдем береді», – деді Қасым-Жомарт Тоқаев.
Президенттің пайымынша, тұрғын үй саясаты нарықтағы ахуалға тығыз байланысты.
«Сондықтан, біз осы саладағы саясатымызды қайта қарап, оның мейлінше әділ әрі икемді болуын қамтамасыз етуіміз керек», – деді Мемлекет басшысы.
Бұл ретте, Оңтүстіктен солтүстікке көшкендерге қандай көмек көрсетілетіні туралы айта кеткеніміз жөн.
Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігінің хабарлауынша, өткен жылы оңтүстіктен солтүстік өңірге 9 мыңға жуық тұрғын қоныс аударған. Оның ішінде 6492 -сі ел аумағында аймақ ауыстырғындар болса 2337 қандас солтүстікке табан тіреген.
Ел ішіндегі көші-қон «Қуатты өңірлер – ел дамуының драйвері» ұлттық жобасы негізінде жүзеге асырылып жатыр. Жоба мақсаты өңірлер арасындағы еңбек күшін теңестіру.
2021 жылы Астанадан Солтүстік Қазақстан облысының Тайынша қаласына қоныс аударғандар қатарында Құралай Масатбаева да бар. Ол Тайыншаға келгелі тұрмысы түзеліп, жеке кәсібін бастағанын айтты.
«Бастапқы әскери дайындық» мамандығы бойынша жоғары білімі бар Құралай 2023 жылы 1 млн 380 мың теңге сомасында мемлекеттік грант алып, шағын кондитерлік дүкенін ашқан.
«Көшкеннен кейін отбасымызға 612 570 теңге сомасында көшуге материалдық көмек берілді, сондай-ақ бізге қаладан мемлекеттік жалға берілетін тұрғын үй берілді», деді қоныс аударушы.
Айта кетейік, Ұлттық жоба аясында қоныс аударушыларға мынадай мемлекеттік қолдау көрсетіледі:
- көшуге арналған субсидия – отағасына және отбасының әрбір мүшесіне 70 АЕК мөлшерінде біржолғы көмек;
- отбасы мүшелерінің саны мен елді мекенге байланысты 15-тен 30 АЕК-ке дейінгі мөлшерде 12 ай ішінде тұрғын үй жалдауға және коммуналдық қызметтерге ақы төлеуге ай сайынғы субсидиялау;
- қысқа мерзімді кәсіптік оқытуға жіберу;
- жұмысқа орналасуға немесе кәсіпкерлік бастаманы дамытуға жәрдемдесу;
- Экономикалық ұтқырлық сертификаттарын беру.
«Бұдан басқа өңіраралық қоныс аударуға жәрдем көрсететін жұмыс берушілерге де тұрғын үймен қамтамасыз етілген және кемінде 2 жыл мерзімге тұрақты жұмысқа қабылдаған әрбір қызметкері үшін 400 АЕК мөлшерінде жұмысқа орналасуға біржолғы субсидия беріледі. Өткен жылы барлық қоныс аударғандардың ішінде 4 158 адам еңбекке жарамды болып, оның 3 079-ы тұрақты жұмысқа орналастырылған, 164 адам кәсіпкерлік қызметпен айналысса, 35 адам бизнес ашу үшін гранттар алды», делінген министрлік хабарламасында.
Айта кетерлігі, биыл жастарды тұрғын үймен қамту бағдарламасына бюджеттен 50 млрд теңге бөлінді. Елімізде жеңілдетілген ипотекалық несие беру бойынша жастар бағдарламасын жүзеге асыру жалғасады. Биыл аталған жоба Астана, Алматы қалаларында, сондай-ақ Ақмола, Ақтөбе, Алматы, Атырау, Шығыс Қазақстан, Жамбыл, Қарағанды, Қостанай, Қызылорда, Павлодар және Солтүстік Қазақстан облыстарында іске қосу жоспарланған.
Жастарды тұрғын үймен қамтамасыз ету бағдарламасын «Отбасы банкі» АҚ Мәдениет және ақпарат министрлігінің қолдауымен облыс және қала әкімдіктерімен бірлесе жүзеге асырады.
«Бағдарламаларға 35 жасқа дейінгі әлеуметтік сала, БАҚ, жоғары оқу орындарының оқытушылары мен ғылыми қызметкерлері, квазимемлекеттік сектор, коммуналдық кәсіпорындардың қызметкерлері қатыса алады. Әр аймақтағы кәсіптер тізбесін бағдарлама басталар алдында әкімдік жинақтайды», — деп жазды министрліктен.
Бағдарламаларға қатысатын азаматтарға қойылатын негізгі талаптар:
Қазақстан Республикасының азаматтығы.
Бағдарламаға қатысушының жасы 35 жасқа дейін (қоса алғанда).
Бағдарламаға негізгі қатысушы ретінде тек ерлі-зайыптылардың біреуі ғана қатыса алады.
Бағдарламаға қатысушының және оның отбасы мүшелерінің соңғы 5 жыл ішінде ҚР аумағында сатып алу құқығымен жалға берілетін тұрғын үй немесе меншік құқығындағы тұрғын үйінің (ерлі-зайыптылардың ортақ мүлкі, өтінішке енгізілетін отбасының басқа мүшелерімен ортақ үлестік меншік) болмауы.
Өтініш берген кезде қатысушы таңдаған саладағы ресми жұмыс өтілі кемінде бір жылдық зейнетақы шотынан үзінді көшірмемен растауды талап етеді.
Несие шарттарына тоқталсақ, несие бойынша сыйақы мөлшері — жылдық 5% — дан бастап; несие мерзімі-19 жылға дейін; бастапқы жарна-несие сомасы -10%.
Бүгінде Түркістан облысында тұрғындарды баспанамен қамту жұмыстары жүйелі іске асуда. Осы орайда, биыл 3 мыңға жуық түркістандық отбасы баспаналы болмақ. Бұл туралы таяуда қалалық Тұрғын үй қатынастары және тұрғын үй инспекциясы бөлімінің басшысы Талғат Үсенбаев баяндады.
Биыл жоспар бойынша 190 пәтер – кезек бойынша, 2 754 пәтер – мемлекеттік бағдарлама арқылы несиемен беріледі. Ал 2023 жылдың қорытындысымен 684 пәтер – кезек бойынша, 1 649 пәтер – несиемен табысталған болатын.
Қазіргі таңда қалада тұрғын үй кезегінде 16 982 азамат тұр. Соның ішінде 6 602 -әлеуметтік әлсіз топ мүшелері, 4 550 – көпбалалы отбасы мүшесі, 220 – тұл жетім, 5 607 – мемлекеттік қызметкер санаты бойынша тіркелгендер. Ал 3 азамат тұрғын үйі апатты деп танылғандар санатында.
С.Нарын
