Негізгі тақырыпқа кіріспес бұрын, ферма немесе фермер шаруашылығы туралы анықтама беріп өтейік. Фермер шаруашылығы дегеніміз — меншікті, жалға алынған немесе зиян тигізбеу құқығы шартымен берілген жерде құрылған, иелерінің немесе жалгерлердің күш-құралымен жүргізілетін ауылшаруашылығы саласындағы жеке меншік, кооперативтік немесе мемлекеттік кәсіпорын. Қысқаша айтқанда ет-сүт немесе басқа да өнім өндірумен шұғылданатын шаруашылық. Тиісінше, бұл тақырыптың кәсіпке бейім Түркістан қаласы тұрғындары үшін маңызы зор деп санаймыз. Сондықтан да қазіргі таңда елімізде фермерлерді қолдау шаралары қалай жүргізіліп жатқанына тоқталмақпыз.
Естеріңізде болса, биылғы көктемде сол кездегі ауыл шаруашылығы вице-министрі Рүстем Құрманов фермерлерді қолдау саласында қандай реформалар болатынын мәлім етіп, Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев агроөнеркәсіптік кешенді мемлекеттік қолдау тәсілдерін фермерлер қауымдастығымен бірлесе отырып қайта қарауды тапсырғанын айтқан болатын. Сондай-ақ, бұл ретте, субсидиялау жүйесін жетілдіру бойынша: шағын және орта шаруашылықтарға субсидияларды жеңіл тәртіпте беру, оларды алу рәсімдерін жеңілдету және автоматтандыру, субсидия алушылар үшін тиісті міндеттемелерді енгізу, сондай-ақ субсидиялау жүйесін мемлекеттің өнеркәсіптік саясатымен өзара байланыстыруды қамтамасыз ету сынды нақты міндеттер қойылғанын жеткізген. Оған қоса, Мемлекет басшысының тапсырмасы аясында ҚР Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл агенттігінің бастамасымен ауыл шаруашылығын субсидиялау саласына кешенді талдау жүргізіліп, қорытындысы бойынша министрлікке субсидиялау жүйесін жетілдіру мақсатында 170-тен астам ұсыныс жіберілгенін тілге тиек еткен.
Ресми ақпаратқа сүйенсек, біз айтып отырған субсидиялау жүйесіндегі кемшіліктерді жойып, саланы жетілдіре түсу мақсатында Министрлікте «Агроөнеркәсіптік кешенді мемлекеттік қолдаудың тиімділігін арттыру» жөніндегі жұмыс тобы құрылған еді. Тиісінше, бұл топтың қатарына саладағы қауымдастықтар мен одақтардың, агробизнес, ғылым, мемлекеттік және жергілікті атқарушы органдардың өкілдері мен Парламент депутаттары қосылған. Өз кезегінде жұмыс тобы субсидиялау жүйесін жетілдіру тәсілдерін талқылап, қолданыстағы субсидиялау жүйесінің негізгі талаптарын сақтай отырып, сыбайлас жемқорлық тәуекелдерін төмендетуге бағытталған тиісті өзгерістерді қамтитын нұсқаны дайындаған болатын.
Сонымен қатар, ішкі салалардағы мемлекеттік қолдаудың негізгі өзгерістеріне қатысты сөз қозғалғанда қаражат бойынша субсидиялаудың барлық бағыттары қалатыны, қарыз алушы үшін жылдық мөлшерлемені 6 пайызға дейін төмендете отырып, несие мен мен лизинг бойынша сыйақы мөлшерлемесін субсидиялау ескерілгені және тиісті ережелер бекітілгені айтылған.
– Сақтандыру премияларын субсидиялауға тоқталсақ, былтыр нормативті 50%-дан 80%-ға дейін ұлғайту бойынша сақтандыру сыйлықақыларын субсидиялау қағидаларына өзгерістер енгізілді. Сақтандыру премиясын субсидиялау нормативін 80%-ға дейін ұлғайту жауынсыз мезгілдер қайталанған кезде ауыл шаруашылығы тауарын өндірушілердің қаржылық қиындықтарын жеңілдету бойынша жағдай жасауға, кредитті қайтармау тәуекелін төмендетуге, сондай-ақ сақтандыру полисін арзандатуға және сақтандырылған егіс алқаптарын кеңейтуге әрі мал мен құсты сақтандыруды көбейтуге мүмкіндік береді. Бұдан бөлек, облыстық құрылыс және сәулет басқармаларының қызметкерлерін жаңадан салынған нысандарды тексеру жөніндегі мамандар тобына қосу туралы міндетті талапты ескере отырып, құрылыс-монтаждау жұмыстарын субсидиялау сақталады. Ірі қара малға арналған қолданыстағы бордақылау алаңдарының толығуы шамамен 40 пайызды құрағанын ескере отырып, осы орайда жаңа бордақылау алаңдарын салуға қатысты субсидиялауды алып тастау және қолданыстағы бордақылау алаңдарын техникалық әрі технологиялық қайта жарақтандыруға қаражатты қайта бағыттау ұсынылып отыр. Жайылымдарға су бұру үшін ұңғыма бұрғылау мен құдық қазу бағытына қатысты электр станциясы (бензин немесе дизель генераторы) және суды шығаруға арналған жабдықтар құнын субсидиялау жойылады. Себебі бұл салада сыбайлас жемқорлық тәуекелдері байқалып отыр. Олардың нарықтық құны станциялар мен жабдықтарды өндіретін елдерге байланысты ондаған есе өзгереді. Бұл тұрғыда жабдықтың арзан түрлерін жеткізіп, жеке адамдар тауар құнын өсіріп, субсидиялардың қомақты сомасын ала алады. Бұл ретте осы паспорт бойынша инвестициялық салымдарды өтеу үлесін 50-ден 25%-ға дейін төмендету ұсынылып отыр, – деген экс-вице-министр.
Осылайша, елімізде көкөніс өсіруді ұлғайту мақсатында жылыжай кешенін салу және кеңейту бойынша берілетін өтемақы үлесі 25 пайыздан 30 пайызға көтеріліп, өз кезегінде бұл өзгеріс маусымаралық кезеңде азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз етуге мүмкіндік беретін болған. Одан бөлек, жеміс-жидек, жүзім отырғызу бойынша инвестициялық салымдарды өтеу үлесі 25 пайыздан 40 пайызға дейін ұлғайған еді. Дегенмен, асылтұқымды бұқалар мен қошқарды жалға алуды субсидиялау жойылып, суда жүзетін құс пен күркетауық етін субсидиялау да тоқтатылатын болған. Оның себебі – аталған тауарлардың әлеуметтік маңызы бар азық-түлік қатарына жатпайтындығы. Ал, құс шаруашылығы бойынша жұмыртқаға 3 теңге субсидия беруді жалғастыру ұсынылып, бұқа мен қошқарды бордақылауға және ет комбинаттарына тапсыру бойынша субсидиялау нормативтері өзгеріссіз қалатын болған.
Ал, екі аптадай уақыт бұрын ҚР Ауыл шаруашылығы министрі Айдарбек Сапаров егін жинау науқанының соңғы көрсеткіштеріне тоқталып, ауыл шаруашылығы тауарын өндірушілерді қолдау туралы тағы да айтып берді. Министрдің айтуынша, елімізде 6,9 млн. гектар жерге егілген дәнді және бұршақты дақылдарды немесе негізгі жоспардың 40 пайызын отандық фермерлер жинаған. Жалпы, биыл ауыл шаруашылығы дақылдары егілген аумақ 24 млн. гектарды құраса, оның 17,3 млн. гектары дәнді дақылдар болған екен. Министрдің айтуынша, егін жинау науқаны уақытылы басталғанымен, астық егілетін негізгі аймақтарда жауын-шашын ұзаққа созылған. Өкінішке қарай, бұл астық сапасының төмендеуіне, оның өнуіне, ылғалдың жоғарылауы мен рефакцияға соқтырған. Тиісінше, ауыл шаруашылығы министрлігі энергетика министрлігімен бірлесіп, астықты кептіру мақсатында бағасы арзандатылған дизель отынын бөлуді пысықтаған. Бұл тұрғыда, өңірлердің өнімді кептіруге арналған дизель отынына деген қажеттілігі 73 мың тоннаны құрапты.
Сондай-ақ, жиын-терім науқанында барлық астық қабылдау орындарының дайындығы пысықталып, олардың тәулік бойы жұмыс істеуі тапсырылған. Ал, әкімдіктер астық кептіру бойынша көрсетілетін қызмет бағасының дұрыс болуын бақылауға алып, тарифтердің негізсіз өсу фактілері анықталған жағдайда тиісті шаралар қабылданатын болған.
Сонымен қатар, министр «Бәйтерек» холдингі мен «Қазагроқаржы» филиалдары фермерлердің стационарлық және жылжымалы астық кептіргіштерді лизингке алуға өтінімдерін жеделдетілген режимде қарауды бастайтынын хабарлаған. Қажет болған жағдайда өңірлерді қаржыландыру лимиттері кеңейтілмек.
– Жиналған өнім сапасының төмендігіне байланысты тұқыммен қамтамасыз ету мәселесі өткір болып тұр. Азық-түлік корпорациясы тұқым қорын қалыптастыру мақсатында қолда бар астық қорларының тұқым ретінде пайдалану үшін жарамдылығына сараптама жүргізуді бастады. Тұқымның өнгіштігі, тазалығы және басқа да параметрлерге сәйкес келетін астық бөлек жиналады. Облыстардың өтінімдері бойынша мұндай астық егін егу науқаны кезінде фермерлерге тауарлық несие ретінде берілетін болады, деді АШМ басшысы. Сонымен қатар Азық-түлік корпорациясы астықты жеткізу мерзімін биыл 1 қазаннан 1 қарашаға дейін ұзартады. «Бәйтерек» холдингінің қаржы институттарында және Азық-түлік корпорациясында ауыл шаруашылығы тауарын өндірушілер үшін айыппұл санкцияларынсыз кредит мерзімін ұзарту мәселесі қаралды. Бұл фермердің несие тарихының бұзылмауына мүмкіндік береді. Сонымен қатар, ауа райының қолайсыздығына қарамастан, астық бойынша күтілетін көлем елді нанмен, ұнмен және макаронмен толық қамтамасыз ету үшін жеткілікті болады, деді министр. Ішкі нарықтың қамтамасыз етілуі күнбағыс, картоп, көкөністер, күріш және басқа да әлеуметтік маңызы бар дақылдар бойынша сақталады. Бұл ретте өнімділіктің төмендеуіне байланысты экспорттық әлеует те төмендейді, алайда экспортқа жоспарланған астық көлемі Қазақстанның дәстүрлі экспорттық нарығындағы позицияны ұстап тұру үшін жеткілікті, – деді ауыл шаруашылығы министрі.
Министрдің айтуынша, биыл қолжетімді бағамен сатылатын жемдік астық жеткілікті болады екен. Бұл тұрғыда өңірлердің жем-шөп дайындау жоспары орындалып жатыр. Егер бір өңірде жем-шөп тапшылығы бола қалса, өзге өңірлерден тасу арқылы қамтамасыз етілмек.
– Жалпы, биыл егін жинау науқанына барлық техника дайындалды. Егін жинау жұмыстарына 404 мыңнан астам трактор, комбайн және орақ іске қосылды. 426 мың тонна арзандатылған дизель отыны бөлінді, оның 58 мың тоннасы жем дайындауға бағытталды. Республикада элеваторлардың жалпы сыйымдылығы 29,9 млн тоннаны құрайды, бұл астық сақтау үшін жеткілікті. Мемлекет Басшысы үкіметке астық өндірумен айналысатын фермерлік және шаруа қожалықтарына қаржылай және өзге де қажетті көмек көрсетуді тапсырды. Біз биыл қолайсыз ауа райынан болатын шығындарды азайтуға көмектесетін қолдау шараларын әзірледік. Министрлік егін жинау барысын тұрақты бақылауда ұстайды, мәселелер туындаған жағдайда олар жедел шешілетін болады, – дейді министр Айдарбек Сапаров.
Осы орайда, қала тұрғындарына «Шаруа немесе фермер қожалығы туралы» Заң бойынша да біршама ақпарат ұсынғымыз келіп отыр. Жалпы, Ата Заңға сәйкес, адамдардың жеке кәсiпкерлiктi жүзеге асыруы ауыл шаруашылығына арналған жерлердi ауыл шаруашылығы өнiмiн өндiрумен, сондай-ақ осы өнiмдi ұқсатумен және өткiзумен тығыз байланысты еңбек бiрлестiгi шаруа немесе фермер қожалығы деп танылады. Оның ішінде, зааңды тұлға емес, жеке тұлға құрған кәсiпкерлiк қызметпен айналысатын Қазақстан Республикасының азаматтары немесе шаруа фермер қожалығы субъектiлерi болып саналады.
Бұл тұрғыда шаруа немесе фермер қожалығының басшысы:
жеке және заңды тұлғалармен қатынастарда шаруа немесе фермер қожалығының мүдделерін білдіруге;
Қазақстан Республикасының заңдарында тыйым салынбаған азаматтық-құқықтық мәмілелерді жүзеге асыруға;
ұзақ уақыт болмаған жағдайда қожалық мүшелерінің біреуіне өзінің функцияларын орындауға уәкілеттік беруге;
шаруа немесе фермер қожалығы қызметінің негізгі бағыттарын айқындауға;
ішкі қағидаларды, оларды қабылдау рәсімдерін және шаруа немесе фермер қожалығының ішкі қызметін реттейтін басқа да құжаттарды бекітуге;
шаруа немесе фермер қожалығының заңды тұлғаларды құруға және олардың қызметіне қатысуы туралы мәселені шаруа немесе фермер қожалығы мүшелері жалпы жиналысының қарауына шығаруға;
осы Заңда және Қазақстан Республикасының өзге де заңдарында көзделген өзге де құқықтарды жүзеге асыруға құқылы.
Сондай-ақ, шаруа немесе фермер қожалығының басшысы:
шаруа немесе фермер қожалығының есебі мен есептілігін жүргізуді ұйымдастыруға;
шаруа немесе фермер қожалығының мүшелері жалпы жиналысының Қазақстан Республикасының заңнамасына қайшы келмейтін шешімдерін өз құзыреті шегінде орындауға;
шаруа немесе фермер қожалығының мүшелері үшін еңбек жағдайын жасауға;
жалдамалы қызметкерлерді жұмысқа қабылдаған кезде Қазақстан Республикасының еңбек заңнамасына сәйкес еңбек шарттарын жасасуға, жұмыс берушінің актілерін шығаруға;
осы Заңда және Қазақстан Республикасының өзге де заңдарында көзделген өзге де міндеттерді жүзеге асыруға міндетті.
Ал, шаруа немесе фермер қожалығының мүшелері:
шаруа немесе фермер қожалығы мүшелерінің жалпы жиналысында белгіленген тәртіппен шаруа немесе фермер қожалығынан өз еркімен шығуға;
шаруа немесе фермер қожалығының қызметі туралы ақпарат алуға, оның ішінде шаруа немесе фермер қожалығының бухгалтерлік есебінің, есептілігінің деректерімен және басқа да құжаттамасымен танысуға;
шаруа немесе фермер қожалығы мүшелерінің жалпы жиналысына және (немесе) мемлекеттік органдарға басшының және басқа мүшелердің заңсыз іс-әрекеттеріне шағым жасап жүгінуге;
өздерінің құқықтары мен заңды мүдделері бұзылған жағдайда шаруа немесе фермер қожалығы басшысының және мүшелерінің жалпы жиналысының шешімдеріне сот тәртібімен шағымдануға;
осы Заңда және Қазақстан Республикасының өзге де заңдарында көзделген өзге де құқықтарды жүзеге асыруға құқылы.
Сонымен бірге, олар:
шаруа немесе фермер қожалығы мүшелерінің жалпы жиналысының шешімдерін орындауға;
шаруа немесе фермер қожалығының ішкі құжаттарының талаптарын сақтауға;
шаруа немесе фермер қожалығының басшысы ауысқан жағдайда, бұл туралы қожалықты тіркеген органға ортақ өтініш беріп хабарлауға;
осы Заңда және Қазақстан Республикасының өзге де заңдарында көзделген өзге де міндеттерді жүзеге асыруға міндетті.
Шаруа немесе фермер қожалығын құруға тоқталар болсақ, мұндай субъекті ерікті негізде құрылады және жер учаскесіне құқық мемлекеттік тіркелген кезден бастап, ал Қазақстан Республикасының заңдарымен белгіленген жағдайларда, дара кәсіпкер ретінде тіркелгеннен кейін құрылды деп есептеледі. Оған қоса, бірлескен кәсіпкерлікке негізделген шаруа немесе фермер қожалығын тіркеген кезде мемлекеттік тіркеу туралы куәлік шаруа немесе фермер қожалығының басшысына беріледі. Куәлікке мемлекеттік кіріс органының тиісті аумақтық бөлімшесінің басшысы куәландырған шаруа немесе фермер қожалығы мүшелерінің тізімі қоса беріледі.
Шаруашылық жүргiзу нысаны ретiндегi шаруа немесе фермер қожалығы – Қазақстан Республикасындағы ауыл шаруашылығының тең құқықтық өндiрiстiк бiрлiгi болып саналады. Тиісінше, өз қызметiнiң бағытын, өндiрiсiнiң құрылымы мен көлемдерiн дербес айқындайды, өнiмдi өсiредi, сатады, шаруашылық жүргiзуге қатысты басқа да мәселелердi шеше алады.
Шаруа немесе фермер қожалығының меншiгi:
егер оның мүшелерінің арасындағы шартпен өзгеше белгіленбесе, оларға бірлескен меншік құқығымен;
бірлескен қызмет туралы шарт негізінде жай серіктестік нысанында ұйымдастырылған фермер қожалығының мүлкі оның мүшелеріне ортақ үлестік меншік құқығымен;
жеке кәсіпкерлікке негізделген фермер қожалығының мүлкі оған жеке меншік құқығымен тиесілі болады.
Шаруа немесе фермер қожалығы мүшелерiнiң меншiгiнде жер учаскелері, жер учаскесiндегi екпелер, оның ішінде жеке орман қорының екпелері, ерiксiз және (немесе) жартылай ерiктi жағдайларда өсiрiлген және ұсталатын жабайы жануарлар, шаруашылыққа арналған және өзге де қора-қопсылар, мелиорациялық және басқа да құрылыстар, өнiм беретiн және жұмысқа жегiлетiн мал, құс, ауыл шаруашылығына арналған және өзге де техника мен жабдықтар, көлiк құралдары, керек-жарақтар және шаруа немесе фермер қожалығының мүшелері берген және (немесе) қожалық үшiн оның мүшелерiнiң ортақ қаражатына сатып алынған басқа да мүлiк болуы мүмкін.
Шаруа немесе фермер қожалығы қызметiнiң нәтижесiнде алынған жемiстер, өнiмдер және табыстар шаруа немесе фермер қожалығы мүшелерiнiң ортақ бiрлескен немесе ортақ үлестiк мүлкi болып табылады және олардың арасындағы келiсiм бойынша пайдаланылады.
Шаруа немесе фермер қожалығы мүшелерiнiң мүлiктiк қатынастары Қазақстан Республикасының азаматтық және жер заңнамасының тиiстi нормаларымен реттеледi.
Шаруа немесе фермер қожалығының жep пайдалану жөнiндегi құқықтары:
жердi ауыл шаруашылық өнiмдерiн өндiру мақсатында пайдалана отырып, онда дербес шаруашылық жүргiзуге;
ауыл шаруашылығы дақылдары мен өзге де екпе-көшеттердi егу мен отырғызуға, жер учаскесiн пайдалану нәтижесiнде өндiрiлiп алынған ауыл шаруашылық өнiмiн және оны сатудан түскен табысты меншiктенуге;
жер учаскесiнде бар құм, саз, қиыршық тас және басқа да көп кездесетiн пайдалы қазбалар, шымтезек, орман алқаптары, жер үстi және жер асты суларын өз шаруашылығының мұқтаждары үшiн белгiленген тәртiпте пайдалануға, сондай-ақ жердiң өзге де пайдалы қасиеттерiн кәдеге жаратуға;
жер учаскесi мемлекет мұқтажы үшiн мәжбүрлеп иеліктен шығарылған жағдайда шығындардың толық көлемде өтелуiне;
жердi аймақтарға бөлуге сәйкес құндылығы төмен алқаптарда шаруашылық қажеттерi үшiн, жер учаскесiнiң нысаналы пайдалану мақсатына қайшы келмейтiн өндiрiстiк, тұрмыстық және өзге де үйлердi (құрылыстарды, ғимараттарды) меншiк құқығымен тұрғызуға;
жердi суландыру, құрғату және өзге де мелиорациялық жұмыстарды жүргiзуге, белгiленген құрылыс, экологиялық, санитарлық-гигиеналық және өзге де арнайы талаптарға сай келетiн тоғандар мен өзге де суаттарды сатуға құқылы.
Ал, уақытша жер пайдалану кезiнде осы баптың 1-тармағының 2, 3, 5 және 6 тармақшаларында көзделген өкiлеттiктерге шартпен шектеу жасалуы мүмкiн.
Сондай-ақ, шаруа немесе фермер қожалығына бекiтiлiп берiлген жер учаскесiнде аң аулауға, балық аулауға, дәрiлiк шөп, жидек, саңырауқұлақ және басқа да табиғат өнiмдерiн жинау мен өзге де қызметке осы шаруашылық басшысының келiсiмiмен ғана рұқсат берiледi. Шаруа немесе фермер қожалығы өз өнiмiн дербес пайдаланады, оны iшкi және сыртқы рыноктарда сатады.
Сөз соңында шаруа немесе фермер қожалықтарын мемлекеттiк қолдау мәселесіне де тоқталып өтейік.
Қызметкерлерiнiң жылдық орташа саны 50 адамнан аспайтын және орта есеппен алғанда жыл iшiндегi активтерiнiң жалпы құны алпыс мың мәрте есептiк көрсеткiштен аспайтын шаруа немесе фермер қожалығы:
Қазақстан Республикасының табиғи монополиялар және реттелетін нарықтар туралы заңнамасын қолдана отырып, электр энергиясымен, жылумен, сумен жабдықтау жөнiнде қосылатын қуаттар үшiн ақы төлеуден Қазақстан Республикасының заңнамасында көзделген тәртiп пен жағдайда босатылады;
мемлекет қатысатын екiншi деңгейдегi банктерде ақы алынбай шот ашады;
бухгалтерлiк есептілікті жеке кәсiпкерлер ретiнде оңайлатылған тәртiппен бередi;
шарттарын Қазақстан Республикасының Үкiметi белгiлейтiн мемлекеттiк мұқтаждар үшiн тапсырыстар орналастыру кезiнде басым құқықты пайдаланады;
шағын кәсiпкерлiктi мемлекеттiк қаржылық қолдау шеңберiнде тиiстi жылға арналған мемлекеттiк бюджетте белгiленген шекте жеңiлдiктi жағдайларда ақпараттық қызмет (қаражат), сондай-ақ ғылыми-техникалық талдамалар мен технологиялар;
шағын кәсiпкерлiктi қолдау үшiн көзделген қаражат есебiнен кадрларды даярлау, қайта даярлау және олардың бiлiктiлiгiн арттыру iсiн жүргiзедi.
Шаруа немесе фермер қожалықтары жекелеген салық түрлерiн есептеу мен төлеудiң Қазақстан Республикасының Салық кодексiне сәйкес, оңайлатылған не жалпы белгiленген тәртiбiн қолдануға құқылы.
Ауыл шаруашылық өндiрiсiне инвестицияларды жүзеге асыратын және арнаулы салық режимiн пайдаланбайтын Қазақстан Республикасының заңды тұлғаларына Қазақстан Республикасының инвестициялар туралы заңдарында көзделген тәртiппен және жағдайларда инвестициялық преференциялар берiлуi мүмкiн.
Мемлекет отандық шаруа немесе фермер рыногын дамыту мен қорғауға жәрдемдеседi.
Шаруа немесе фермер қожалықтарын дамытуды мемлекеттiк қолдаудың ерекшелiктерi Қазақстан Республикасының заңдарымен реттеледi.
Дегенмен, егер қожалықтың қызметiн жалғастырғысы келетiн бiрде-бiр қожалық мүшесi, мұрагер немесе басқа адам қалмаса, сондай-ақ банкрот болған және жер учаскесiне жеке меншiк құқығы немесе жер пайдалану құқығы тоқтатылған жағдайларда шаруа немесе фермер қожалығының қызметi тоқтатылады. Шаруа немесе фермер қожалықтарының қызметi тоқтатылған кезде ортақ мүлiктi бiрлескен меншiкке қатысушылар арасында бөлу, сондай-ақ олардың бiреуiне үлес бөлiп беру ортақ мүлiк құқығындағы әрбiр қатысушылардың үлесi алдын ала анықталған жағдайда жүзеге асырылуы мүмкiн. Ал, үлестiк меншiктегi мүлiк оған қатысушылар арасында бiр-бiрiмен келiсiм бойынша бөлiнуi мүмкiн.
Шаруа немесе фермер қожалығының қызметiн тоқтату кезiнде мүлiктi, жер учаскесiн және жер пайдалану құқығын бөлудiң шарттары мен тәртiбi Қазақстан Республикасының азаматтық заңнамасымен реттеледi. Өз кезегінде шаруа немесе фермер қожалығының қызметiн жүзеге асыру нәтижесiнде туатын мүлiк, жер немесе өзге де даулар сот тәртiбiмен қаралады.
Әлбетте, кез келген қала тұрғыны үшін шаруа қожалығын құрып, фермер атанып кету оңайға соқпайды. Дегенмен, аталған салаға қатысты заңды, өз құқықтарын білетін, мемлекет қарастырып жатқан қолдауларды тиімді пайдалана алатын және аянбай еңбек ететін азаматтар өз ойын іске асырып, әлеуметтік ахуалын көтере алады. Сондықтан ойыңызда жүрген идеяны тұмшаламай, жан-жақты білім мен сауаттылықты арттыра отырып, әрекет етуге ешқашан кеш емес. Тіпті, сіз егін егуге мүмкіндігі жоқ қала тұрғыны болсаңыз да, қазіргі таңда үйіргелік жерлерді тиімді пайдаланып, көл-көсір пайдаға кенеліп отырғандардан үлгі алуыңызға, тәжірибе алмасуыңызға болады. Бүгінгі қоғамда «кез келген мемлекетті кәсіпкерлер асырайды» деген пікір қалыптасқан. Қазақстан билігі де бұл пікірмен келісетінін әрдайым аңғарып келеміз. Демек, біздің елімізде кәсібін сауатты түрде дөңгелетем деген адамға ешқандай шектеу болмайтынына сенім мол. Өз ойыңызды іске асырудан тартынбаңыз. Бұл қолдаудың барлығы ел азаматтарына беріліп отырған мол мүмкіндік.
