Ауыл шаруашылығы саласы жайлы әңгіме қозғалғанда ауыл шаруашылығы техникалары бірден еске түседі. Себебі, ескірген техника бір күн жұмыс істеп, бір ай бұзылып тұратын болса, бұл шаруа үшін шығын. Сондықтан елімізде бірер жылдан бері ауыл шаруашылығына қажетті техникаларды жаңарту мәселесі күн тәртібіне қойылып, сала өкілдеріне қолайлы бағдарламалар әзірлеу жұмыстары атқарылып келеді. Осы орайда, Түркістан қаласының тұрғындарына түсіндіру жұмыстары бойынша ақпаратты ұсынамыз.
Атап өтер болсақ, тозығы жеткен техникалар жайлы мәселені өткен жылдың көктемінде Сенатор Мұхтар Жұмағазиев көтерген болатын. Оның айтуынша, өткен жылдың басындағы жағдайға сәйкес, еліміздегі трактор паркінің 80 пайызының, комбайн паркінің 76 пайызының қолдану мерзімі 10 жылдан асып кеткен екен.
– Қазақстанда өндірушілердің күш-жігері мен шығарылымының өсуіне қарамастан, ауыл шаруашылығы техникасын өндіру саласын дамыту мәселесі жан-жақты зерттеуді талап етеді. Атап айтқанда, ауыл шаруашылығы техникасын дамыту барысында жиі кездесетін өзекті мәселелер: қолданыстағы техниканың ескіруі, кәдеге жарату, инвестициялық және сыйақы ставкасын субсидиялау, техниканы лизингке беру, ел аумағында техника жасап шығаратын мекемелердің тапшылығы, сондай-ақ бүгінде валюта нарығының тұрақсыздығына байланысты импорттық техниканың 1-1,5 есеге қымбаттауы, – деді М.Жұмағазиев өз сөзінде. Тиісінше, бұл жағдай ауыл шаруашылығы жұмыстарын жүргізу мерзімінің созылуына,өнімнің азаюына, қосымша еңбекақы төлеу мен басқа да шығындарға соқтырады.
Өз кезегінде, Сенат депутаты Мұхтар Жұмағазиев мәселені көтеріп қана қоймай, елімізде ауыл шаруашылығы техникаларын жаңартуға қатысты ұсыныстарын да айтқан.
– Іс жүзінде еліміздің барлық өңірінде бюджет қаражаты есебенін салынған әрі дайындалған, инфрақұрылыммен қамтылған индустриялық аймақтар бар. Алайда олардың көбісі бүгінде толық өндірістік қуатқа жүктелмеген. Сондықтан тиісті өкілетті органдар индустриялық аймақтарды талдау арқылы машина жасау зауыттарын салу үшін инвесторларды тартуы мәселесін пысықтауы керек, – деген ол Сенаттағы ауыл шаруашылығы техникасы тақырыбына арналған дөңгелек үстел отырысында.
Сонымен қатар, депутат отандық техникалардың инвестициялық субсидиялар нормативтерін қайта қарау қажет екенін атап өтіп, шаруалар көтеріп отырған маңызды мәселелердің бірі – утиль алым мөлшерлемесі екенін жеткізді.
– Бұл біраз талқылауда болды. Утиль алымының мөлшерлемесін 50 пайызға дейін төмендетуге шаруалар қанағаттанбай отыр. Менің ойымша, фермерлер арасында түсіндіру жұмыстарын жүргізу керек. Себебі оны толығымен алып тастау да дұрыс болмайтын шығар. «ӨКМ Операторы» ЖШС жабылғаннан кейін, қайта өңдеуге арналған жабдықтарды тапсырып, сертификат алған шаруашылықтар оларды пайдалана алмай отыр. Өйткені дилерлер оларды қабылдамайды. Сондай-ақ лизингтік компаниялар арқылы жабдық сатып алу үшін сертификатты бастапқы жарна ретінде пайдалану мүмкіндігі туралы мәселе бірнеше рет көтерілді. Осыны шешкен жөн болар еді, – деді сенатор.
Одан бөлек, ол еліміздегі ауыл шаруашылығы техникасының жаңару деңгейіне де тоқталып өтті. Оның пікірінше, отандық ауыл шаруашылығы машинасын жасауды дамыту қадамдарын ынталандыру тиімді болмақ. Дегенмен, сенатордың сөзіне сүйенсек, ауыл шаруашылығы техникасына қатысты күрделі мәселелерді шешу үшін ҚР Индустриялық-инновациялық дамытудың 2020-2025 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасын орындау жөніндегі іс-шаралар жоспары бойынша трактор мен комбайндарды қаржыландыру мақсатында республикалық бюджеттен 13,5 млрд. теңге қаралса, бюджеттік комиссия 2021 жылы 3,5 млрд. теңгені қолдамаған.
– Сонымен қатар, алдағы жылдарға қаралған 10 млрд. теңге де қолдау таппады. Ауыл шаруашылығы тауар өндірушілері кәсіпорындарын қолдау мақсатында отандық техникамен қатар шетелдік техника да субсидияланады. Қазақстанда өндірілетін «Есіл» немесе «Вектор» комбайндары орташа есеппен 40-50 млн теңге тұрса, ал импорттық «CLAAS» немесе «John Deer» шамамен 120-150 млн теңге тұрады. Тиісінше, қазақстандық комбайндарға субсидиялар 10-12,5 млн теңге, ал импорттық комбайндарға 30-37,5 млн теңгеге дейін төленеді, – дейді сенатор.
Сенатордың айтуынша, мемлекет еліміздегі шаруаларға сатып алынған бір импорттық комбайнның орнына бірден үш отандық комбайнды субсидиялай алады екен. Отандық өндірушілерді қолдау және қазақстандық ауыл шаруашылығы машинасын жасауды дамытуды ынталандыру тиімдірек деп отырғаны сондықтан. Өйткені, қолдағы ақпарат бойынша қазақстандық техника үш есе көп сатылып алынған.
– Осы орайда субсидиялау мәселесі қайта қарауды талап ететін сияқты. Республика бойынша ауыл шаруашылығы техникасының орташа жаңару деңгейі 2022 жылдың 1 қаңтарындағы жағдай бойынша 4,3 пайызды құрады. Ал бекіткен нормативке сәйкес жыл сайын 6 пайызы жаңаруы керек. Бүгінгі жағдайды ескере отырып, орта есеппен алғанда техниканың жаңару деңгейі 8-10 пайыздан кем болмауы керек, – деді депутат.
Ал, сол кездегі ауыл шаруашылығы бірінші вице-министрі, қазіргі министр Айдарбек Сапаров болса, ауыл шаруашылығы техникасының қымбаттауына қатысты түсініктеме берген.
– Аграршылар тарыпынан отандық өндірістегі ауыл шаруашылығы техникасына бағаның күрт өскені туралы шағымдар түсіп жатыр. Қазіргі кезде осы техинканың елеулі түрде қымбаттауы болып жатыр, оның ішінде отандық кәсіпорындардың өніміне де қатысты. 2022 жылдың басында отандық зауыттардан шығарылған ауыл шаруашылығы техникасының құны трактор мен комбайндар бойынша 2021 жылмен жылмен салыстырғанда 13-тен 24 пайызға дейін өсті, – деген ол техниканы жеткізушілер мен өндірушілер бағаны әлі де өсіруі мүмкін екенін жеткізген.
Оның сөзіне сүенсек, ауыл шаруашылығы техникасының қымбаттауына әлемдегі экономикалық ахуал әсер еткен. Бұл ретте сауда желісі тізбегінің бұзылуы, валютаның құбылмалығы, жабдықтар мен бөлшектердің қымбаттауы, сондай-ақ көлік қызметі құнының өсуі де ықпал етуде.
– Дегенмен, отандық өндіріс техникасына бағаның қадағалаусыз өсуіне жол берілмеуі тиіс. Сонымен қатар, әлемдегі соңғы саяси оқиғаларға байланысты Ресей мен Беларусьтің алдыңғы қатарлы өндірушілерінен Қазақстанға бөлшектердің жеткізілуі тежеліп тұр. Сонымен қатар Ресей мен Беларусьтің аумағы арқылы басқа елдерден транзитпен келетін техника мен бөлшектердің жеткізілуі қиындады, – деген экс-вице-министр сол сәтте.
Осы талқылаудан бірер айт өткен соң, ҚР Индустрия және инфрақұрылымдық даму министрлігінің өкілдері «ӨКМ операторының» қаржысы ауыл шаруашылығы техникасын несиелеуге жұмсалатынын мәлім етті. Тиісінше, Мемлекет басшысының тапсырмасын орындау шеңберінде, мведомство Экология, геология және табиғи ресурстар министрлігімен бірлесіп, Өндірушілердің кеңейтілген міндеттемелері операторының қаражатын пайдалана отырып, отандық ауыл шаруашылығы техникасын сатып алу үшін жеңілдетілген кредит беру тетігін енгізу мәселесін пысықтап жатқандығын жеткізген. Сондай-ақ, қолданыстағы лизингтік қаржыландыру бағдарламасы аясында ауыл шаруашылығы техникалары паркін жаңарту жоспарланғаны белгілі болған.
Ал, осы жаңалықтың ізін ала ауыл шаруашылығы техникасын жеңілдікпен несиелендіру іске қосылатыны жайлы ақпарат тарады. «Жасыл даму» АҚ Қазақстан Республикасының Индустрия және инфрақұрылымдық даму министрлігімен, Қазақстан Республикасының Экология, геология және табиғи ресурстар министрлігімен және «Бәйтерек» ұлттық басқарушы холдингімен бірлесіп, ауыл шаруашылығы техникасын сатып алуға жеңілдікті несие беру мәселесін пысықтауға кірісті», – делінген еді Экология министрлігінің ақпаратында.
Одан бөлек, ауыл шаруашылығы техникасын жеңілдікпен жалға алу тетігі де қабылданатын болған. «Осы кеңестің қорытындысы бойынша тараптар «Жасыл Даму» АҚ қаражаты есебінен ауыл шаруашылығы техникасын жеңілдікпен жалға беру тетігінің негізгі тәсілдерін талқылап, келісті. Ауыл шаруашылығы техникасын жеңілдіктілген тәртіпте лизингке алу тетігін биылғы жаппай егін жинау жұмыстары басталғанға дейін, яғни қысқа мерзімде қабылдау жоспарланып отыр. Бағдарламаның шарттары шағын және орта ауыл шаруашылығы құрылымдарының техниканы сатып алуын ынталандыруға бағытталады», – делінген бұл туралы мәліметте. Тиісінше, аталған бағдарламаға шамамен 40 млрд. теңге бөлу жоспарланып, қаржыландыруды «Бәйтерек» ҰБХ» АҚ еншілес ұйымдары жүзеге асыратын болған.
Сондай-ақ, жоғарыда аталған жаңалықтар таралып жатқан кезде ауыл шаруашылығы министрлігінің баспасөз қызметі еліміздегі ауыл шаруашылығы техникасы паркінің орташа тозу көрсеткіші 76 пайызды құрағанын мәлім етті. Аталған дерекке сүйенсек, республика көлемінде 147 мың трактор, 38 мың комбайн, 4,7 мың егіс кешені, 77 мың дән сепкіш, 13 мың дестелегіш, 73 мың трактор тіркемесі, 5,8 мың бүріккіш, 221 мың топырақ өңдеу жабдығы бар екен.
Осы орайда министрлік агроөнеркәсіптік кешенді техникалық қайта жарақтандыру мәселесін шешу және ауыл шаруашылығы техникасын сатып алуды жеңілдету үшін тиісті мемлекеттік қолдау бағдарламалары ескерілгенін де атап өтті.
– Біріншіден, инвестициялық шығындарды субсидиялауға тоқталсақ, ауыл шаруашылығы техникасын сатып алған кездегі құнының 25-30 пайызы мемлекет бюджетінен өтеледі. Бұдан басқа, облыстардың аумақтарын дамыту бағдарламаларында көзделген ауыл шаруашылығы техникасының, машиналар мен жабдықтардың басым түрлері бойынша өңір әкімдіктерінің жергілікті бюджет қаражаты есебінен субсидиялау нормативтерін 50% ұлғайтуға құқығы бар. Екіншіден, ауыл шаруашылығы техникасын сатып алу үшін кредит/лизинг бойынша сыйақы ставкасын субсидиялау (10%) қарастырылған.Сатып алынатын ауыл шаруашылығы техникасының негізгі көлемі лизинг арқылы келетінін ескере отырып, кредит/лизинг бойынша сыйақы ставкасын 10% мөлшерінде субсидиялағанда, АШТӨ үшін түпкілікті мөлшерлемені 7%-ға дейін төмендетуге мүмкіндік береді («ҚазАгроҚаржы» АҚ қолданыстағы сыйақы ставкасы 17% болған кезде). Бұл өз кезегінде АШТӨ үшін қаржылық жүктемені төмендетеді. «Үшіншіден, «Бәйтерек» холдингінің қаржы институттары (ҚазАгроҚаржы, Өнеркәсіпті дамыту қоры) арқылы елімізде өндірілген ауыл шаруашылығы техникасына жеңілдетілген кредит беру (жылына 6-7%) бағдарламасы қамтылып отыр. Аталған мемлекеттік қолдау бағдарламаларын жүзеге асыру өз нәтижесін беріп келеді. Соңғы 5 жылда ауыл шаруашылығы техникасы паркінің жаңару деңгейі оң динамиканы көрсетіп отыр. Егер 2017 жылы жаңарту көрсеткіші 1,9% болса, 2021 жылға қарай ол 4,3% болды (2 есе өсті). «ҚазАгроҚаржы» АҚ бас лизингтік компаниясының мәліметіне қарағанда, 2017 жылы 2376 ауыл шаруашылығы техникасы сатып алынса, 2021 жылы 7248 (3 есе өсті) техника қамтылды», – делінген министрлік ақпаратында.
Тиісінше, өткен жылдың 5 тамызында «Бәйтерек» ұлттық басқарушы холдингі» АҚ Индустрия және инфрақұрылымдық даму, Ауыл шаруашылығы және Экология, геология және табиғи ресурстар министрліктерімен бірлесе ауыл шаруашылығы техникасын жеңілдетілген лизингке беру бағдарламасын іске қосты. Бағдарламаның қаржылық операторлары – «Өнеркәсіпті дамыту қоры» АҚ және «ҚазАгроҚаржы» АҚ. Ауыл шаруашылығы техникасын жеңілдетілген лизингке беру бағдарламасын іске асыру үшін 40 млрд. теңге бөлініп, оның 30 млрд. теңгесі «Өнеркәсіпті дамыту қоры» АҚ «Жасыл Даму» (ӨКМ операторы) АҚ қаражатынан және 10 млрд. теңгесі «ҚазАгроҚаржы» АҚ капитал нарығынан тартылған.
Өтінімдерді қарауды, сондай-ақ отандық өндірістегі ауыл шаруашылығы техникасын лизингке беруді «ҚазАгроҚаржы» АҚ келесі шарттарда жүзеге асырады:
- Лизинг мерзімі – 10 жылға дейін;
- Сыйақы мөлшерлемесі – жылдық 6%;
- Лизинг бойынша бастапқы жарна (аванстық төлем) – лизинг нысанасы құнының 0%;
- Негізгі борышты өтеу бойынша жеңілдік кезеңі – 1 жыл;
- Қаржыландыру көлемі – бір лизинг алушыға 205 000 000 (екі жүз бес миллион) теңгеден және бір лизинг алушыға ауыл шаруашылығы техникасының үш бірлігінен артық емес.
Сондай-ақ, қаржыландырудың бір лизинг алушыға екі жылдық кезең ішінде бір реттен жиі емес ұсынылуы – маңызды шарт.
Бағдарламаға келесі отандық өндірістегі өздігінен жүретін ауыл шаруашылығы техникалары қатысады:
- LOVOL, DEUTZ FAHR, TURAN, КИРОВЕЦ, БЕЛАРУС, RSM, YTO, CLAAS XERION, DONG FENG, WUZHENG маркалы тракторлар;
- ESSIL, VECTOR, ACROS, TORUM, CLAAS TRION, DEUTZ FAHR маркалы астық жинайтын комбайндар (күріш комбайндары);
- Сүрлем жинайтын комбайндар: жемшөп жинайтын жоғары өнімді комбайн (ЖЖК), жемшөп жинайтын өздігінен жүретін комбайн (ЖӨК).
Ал, ауыл шаруашылығы техникасын өндірушілердің тізіміне: «АгромашХолдинг KZ» АҚ, «Қостанай трактор зауыты» ЖШС, «Қазақстан Агро инновациялық корпорациясы» ЖШС, «СемАЗ» ЖШС, «Kazrost Engineering Ltd.» ЖК, «СТ ЭСЭМБЛИ» ЖШС, «KazKioti» ЖШС, «МТЗ-Қазақстан машина жасау зауыты» ЖШС кіреді.
Ауыл шаруашылығы техникасын жеңілдетілген лизингке беру бағдарламасы шегіндегі қаржыландырудың револьверлік сипатта болатынын, яғни қолданыстағы лизингті өтеуден түсетін төлемдердің жаңа қаржылық лизинг шарттарын жасасуға қайта жіберілетінін айта кету керек. Бағдарламаның өзі 20 жылға есептелген.
Ал, биылғы жылдың басында кәсіпкерлерге ауыл шаруашылығы техникасын лизингке беру үшін 14,4 млрд. теңге бөлінетіні айтылған. Бұл туралы Индустрия және инфрақұрылымдық даму министрлігі ашық талқыға шығарған Үкімет қаулысында көрсетілген.
– Қазақстанда өндірілген ауыл шаруашылығы техникасын қоспағанда, автокөлік құралдары мен арнайы мақсаттағы автотехниканы лизингіге сатып алатын заңды тұлғалар мен дара кәсіпкерлерді лизингтік қаржыландыру үшін «Өнеркәсіпті дамыту қоры» акционерлік қоғамына кейіннен кредит бере отырып, «Бәйтерек» ұлттық басқарушы холдингі» АҚ бюджеттік кредит берудің негізгі шарттары бекітілсін. Құжаттың түсіндірмесінде жазылғандай, бұл жобаны іске асыру үшін 2023-2025 жылдарға арналған республикалық бюджеттен 14 млрд. 400 млн. теңге қаражат бөлінеді. Бюджеттік кредит беру лизинг құралы арқылы қаржыландыру жаңа жұмыс орындарын құруға, еңбек өнімділігін арттыруға, салық төлемдерін ұлғайтуға бағытталатын болады, – делінген бұл туралы мәлімдемеде.
Содан соң, Премьер-Министр Әлихан Смайылов депутаттар сауалына жауап беріп, 10 жылда ауыл шаруашылығы техникасының негізгі паркі толықтай жаңартылатынын айтты.
– Агроөнеркәсіп кешенін дамытудағы негізгі мақсат – 5 жылдың ішінде ауыл шаруашылығындағы еңбек өнімділігін 2,5 есеге арттыру. 2021 жылы агроөнеркәсіп кешеніндегі ең өнімділігі саладағы 1 жұмысшыға 3 350,7 мың теңгені құрады. Соңғы бірнеше жыл бой тұрақты өсім байқалады. Ауыл шаруашылығындағы еңбек өнімділігін арттырудң негізгі өлшемшарты – саланы техникалық және технологиялық қайта жабдықтау, өсімдік шаруашылығында құнарлықты және мал шаруашылығында өнімділікті арттыру. 2022 жылы 172,9 млн теңге сомаға 6 806 техника лизингке берілді. Өткен жылы ауыл шаруашылығы техникасы парқын жаңарту деңгейі 4,3 пайыз болды. Бұл ретте жыл сайын жоспарлы 6,7 пайыздық жаңартуға қол жеткізу 10 жылдың ішінде ауыл шаруашылығы техникасының негізгі паркін толықтай жаңартуға мүмкіндік береді, – делінген Премьер-Министр жауабында.
Сондай-ақ, Үкімет отырысында Премьер-Министр Әлихан Смайылов импортталатын ауыл шаруашылығы техникасын сатып алуға субсидия беру азайтылатынын айтты.
– Индустрия министрлігі мүдделі мемлекеттік органдармен және ұйымдармен бірлесіп, қысқа мерзімде Машина жасауды дамытудың кешенді жоспарын келісіп, тиісті қаулыны енгізуі қажет. Осы жоспардың іс-шараларын уақытылы әрі сапалы орындау үшін барлық іс-шараларды қабылдауы керек, – деді ол өз сөзінде.
Сонымен бірге, сол жиында Үкімет басшысы Энергетика, Индустрия және инфрақұрылымдық даму министрліктеріне мүдделі мемлекеттік органдармен және ұйымдармен бірлесіп, Халықаралық мұнай-газ машина жасау орталығының тиімділігін арттыруды тапсырып: «Біз отандық өндірісті дамыту үшін импортталатын ауыл шаруашылығы техникасын сатып алуға субсидия беруді азайтуды көздеп отырмыз. Индустрия, Ауыл шаруашылығы министрліктері мүдделі мемлекеттік органдармен бірлесіп, Қазақстанда баламалары бар импорттық ауыл шаруашылығы техникасына инвестициялық субсидия беру мөлшерлемесін 25-тен 15 пайызға дейін төмендету мәселесін пысықтауы қажет», – деген.
Ал, Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев өзінің 1 қыркүйектегі Жолдауында елдегі ауыл шаруашылығы техникасының 80 пайызы тозып тұрғанын айтып, жыл сайын оның 8-10 пайызын жаңартып отыру қажет екенін тапсырды.
– Ауыл-аймақты дамыту үшін шағын шаруашылықтарды қолдау өте маңызды. «Ауыл аманаты» бағдарламасының елге қажет екені айқын көрінді. Оның келесі кезеңінде жеңілдетілген несие берумен шектеліп қалмау керек. Жеке қосалқы шаруашылық иелері өзара бірігуі қажет. Осыған қажетті жағдай жасалуға тиіс. Қазір ауыл шаруашылығы техникасының 80 пайызы тозып тұр. Сондықтан жыл сайын оның 8-10 пайызын жаңартып отыру қажет. Бұл ретте еліміздегі техника өндірушілер мен шаруалардың да мүддесін ескерген абзал. Бүгінде жаһандық бәсеке күшейіп тұр, тауар нарығында өзгеріс бар. Мұндай жағдайда өнім өткізу саясатына ерекше мән беруіміз керек. Жылдар бойы қалыптасқан ішкі және сыртқы нарықтағы орнымызды сақтап қалу айрықша маңызды. Үкіметтің алдында сыртқа шығарылатын өнім нарығының ауқымын жоспарлы түрде кеңейту міндеті тұр. Қазақстанның тауарларын шетелге таныту және шығару үшін тиісті шаралар қабылдаған жөн, – деді Қасым-Жомарт Кемелұлы.
Осы тапсырмадан соң, Қазақстанда ауыл шаруашылығы техникасының лизингіне «Жасыл Даму» АҚ қаражатынан 20 млрд. теңге бөлінетін болды. Бұл туралы Үкіметтің қаулысына ҚР Премьер-Министрі Әлихан Смайылов 19 қыркүйекте қол қойды. Бөлінген қаражатқа фермерлер лизингке 500-ден астам техника, яғни шамамен 80 комбайн мен 450 трактор сатып ала алады екен.
Жалпы, еліміздің машина-трактор паркін жаңарту мақсатында ауыл шаруашылығы техникасының жеңілдетілген лизингінің жаңа бағдарламасы Мемлекет басшысының тапсырмасына сәйкес, 2022 жылғы тамызда іске қосылды. Осы орайда, өткен жылы 900-ге жуық шаруа қысқа мерзімде бастапқы жарнасыз және жылдық 6 пайыз мөлшерлемемен лизингке 1 053 техника сатып алған. Оның 176-сы комбайн болса, 877-сі трактор. Бұл тұрғыда, лизингке техникалық регламенттерде белгіленген экологиялық талаптарға сай келетін және барлық қажетті сәйкестік сертификаты бар техника берілетінін айта кету керек. Ауыл шаруашылығы министрлігінің деректеріне сәйкес, жалпы ауыл шаруашылығы техникасының жеңілдетілген лизингінің жыл сайынғы көлемі 170 млрд. теңгеден асады. Жаңа бағдарлама аясында техника лизингке 6 пайыздық мөлшерлемемен 10 жылға дейінгі мерзімге беріледі. Бір лизинг алушыны қаржыландыру сомасы 205 млн. теңгеден аспайды. Бір фермер жеңілдікпен өздігінен жүретін 3 ауыл шаруашылығы техникасын сатып ала алады. Қаржыландыруды 2 жыл ішінде бір рет қана алуға болады.
