Жылдағы дәстүр бойынша күздің алғашқы күнінде Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев Қазақстан халқына жолдауын жариялады.Еліміз үшін маңызды оқиғалардың бірін университет ұжымымен бірге тыңдадық.
Әрине, Жолдауда өте көп түйткілді мәселелер қозғалды. Әсіресе, Президенттің өнеркәсіптік өндірісті, ауылшаруашылығы саласын, энергия және су ресурстарын үнемдеу, цифрландыруды дамыту және экономикалық, әлеуметтік және демографиялық ахуалды реттеуге арналған тапсырмалары өте өзекті.
Осы Жолдауда Президент ауыл шаруашылығы саласының әлеуеті орасан зор болғанымен, оны тиісті түрде пайдаланбай жатқанымызды атап өтті. Расында да, бізде бұл саланың ақсаңдап тұрған тұстары бар. Әлі де өз өнімдерімізбен республиканы қамтамасыз етуге қауқарымыз жетпей жатыр.
Мемлекет басшысы айтпақшы: “ Заманауи ғылымға сүйенбесе, ауыл шаруашылығы жай тоқырауға емес, құрдымға кетеді”.
Университетіміз бұл мәселеге бірнеше жылдан бері назар аударып келеді. Соның бір мысалы – келер оқу жылында Ауылшаруашылығы факультетін ашу жоспары. Жолдауда білім беру бағдарламаларын ауыл шаруашылығы талаптарына қарай реттелетіні айтылды. Қазір оқу орнымызда жүргізіліп жатқан ғылыми-тәжірибелік жұмыстарды бұдан әрі қарқынды түрде жалғастырып, алғашқы агрохабтардың біріне айналсақ деген жоспарымыз бар.
“Бүгінде менің бастамаларымның басым көпшілігі жүзеге асты. Бірқатар жұмыс жалғасып жатыр. Осы орайда халықтың тұрмыс сапасына тікелей әсер еткен кейбір шараларды атап өткім келеді.Мысалы, 2020 жылдан бері мұғалімдердің жалақысы екі есе өсті. Дәрігерлердің айлығы да айтарлықтай көбейді. Қазір олардың табысы еліміздегі орташа жалақыдан әлдеқайда жоғары. Жұртқа зейнетақы жинағының бір бөлігін пайдалану мүмкіндігі берілді. Миллионға жуық адам осы жобаның игілігін көрді – тұрғын үй мәселесін шешіп, баспаналы болды. “Жайлы мектеп” жобасы аясында 400-ге жуық мектеп салынады. Қазір ауылдық жерде 300-ден астам денсаулық сақтау нысаны салынып жатыр. “Ұлттық қор – балаларға” жобасы қолға алынды. Соның арқасында жаңа жылдан бастап балалардың есепшотына қаражат түсе бастайды. Игерілмей жатқан немесе заңсыз берілген 8 миллион гектар жер мемлекет меншігіне қайтарылды.Мен нақты іске асқан шаралардың бір бөлігін ғана атап өттім. Шын мәнінде, көп жұмыс атқарылды, болашақта да өз жалғасын табады.Өздеріңізге мәлім, былтырдан бері елімізде ауқымды саяси жаңғыру жұмыстары жүргізілді. Небәрі бір жарым жылдың ішінде көптеген өзгеріс жасалды. Оған баршаңыз куә болдыңыздар, реформаны жүзеге асыру үшін белсенді түрде жұмыс істедіңіздер.Қолға алған шаралар нәтижесінде билік тармақтары арасында тиімді тепе-теңдік орнады. Басқару жүйесі ықпалды Парламенті бар Президенттік республика үлгісіне көшті. Елімізде “күшті Президент – ықпалды Парламент – есеп беретін Үкімет” тұжырымдамасы барынша орнықты. “Халық үніне құлақ асатын мемлекет” қағидатын нақты іске асыруымыз қажет. Бұл жерде Парламенттің рөлі ерекше”, деді президент.
Жолдауда Президент әділдік, инклюзивтік және үнемшілдікті ерекше атап өтті. Ал бұл принциптер өз кезегінде Ясауи ілімінің өзегі, университетіміздің басты құндылықтары, әрі қағидаттары. Егер біз әділетті мемлекетті қаласақ, өзімізден бастауымыз қажет. Үлкен жетістіктің артында кішкентай қадамдар тұрады. Сондықтан, университетке келген күннен бастап әділдік принципін алға қойып, ұжыммен және студенттермен өзара серіктестікке қол жеткіздік.
Инклюзивтілік те біз үшін өте маңызды. Бұл – қоғамның тұтастығы мен толеранттылыққа жетелейтін жол. Әр елден, әр өңірден және әртүрлі қоғам топтарынан келген жастарды біріктіретін оқу ордасы болғандықтан, бізде инклюзивті білім беру бағдарламалары міндетті түрде енгізіледі. Және ерекше назарда болады. Бүгінде университетімізде Инклюзивті білім беру орталығы жұмыс істеп жатқанын да атап өткеніміз жөн. Орталық өте пайдалы әрі қызықты жобаларды іске асырып жатыр.
“Қазақстанның экономикалық дамуының жаңа парадигмасы еліміздің бәсекелік артықшылықтарын тиімді пайдалануға және өндіріс саласындағы еңбек, капитал, ресурстар, технология сияқты негізгі факторлардың әлеуетін барынша ашуға негізделеді.Жаңа экономикалық саясатта жүзеге асуы екіталай. Сондықтан ұзақ мерзімді мақсат қоюға болмайды.Осы Жолдауда айтылатын міндеттің бәрі үш жылдың ішінде орындалуға тиіс. Ал аса күрделі міндеттерді жүзеге асыру үшін нақты мерзім бекітіледі.Енді экономиканың құрылымына қатысты реформаның негізгі тұстарына тоқталайын.Қазіргі ең басты міндет – еліміздің мықты өнеркәсіптік негізін қалыптастыру және экономикамыз өзімізді толық қамтамасыз ете алатын жағдайға жету. Сондықтан өңдеу саласын жедел дамытуға баса мән беруіміз қажет.Біз ел тағдыры үшін айрықша мәні бар бірқатар жобаны жүзеге асыруымыз керек. Экономиканы әртараптандыру бұрынғыдан да маңызды міндетке айналуда.Бұл ретте металды терең өңдеу, мұнай-газ және көмір химиясы, ауыр машина жасау, уранды конверсиялау және байыту, автобөлшектер және тыңайтқыштар шығару сияқты бағыттарға айрықша назар аударған жөн. Басқаша айтсақ, жоғары деңгейде өңделген өнім шығаратын кластер құру керек.Еліміздің туристік әлеуетін де пайдалану керек. Туризм осындай серпінді жобалар қатарында болуға тиіс. Өкінішке қарай, осы маңызды саладағы жұмыс дұрыс атқарылмай жатыр, еліміз басқа мемлекеттермен салыстырғанда артта қалып келеді.Жалпы, кемінде 15 ірі жобадан тұратын нақты тізім дайындалуға тиіс. Осы салада бұрын болған қателіктерді қайталауға болмайды.Жобаларды тиімді қолдау шараларын және оларды орындау мерзімдерін нақты айқындау керек. Оны іске асыруға шетел инвесторларын және еліміздің бизнес өкілдерін барынша тартқан жөн. Жұмысқа өзіміздің шикізатты, тауарлар мен кадрларды, басқаша айтқанда, барлық ішкі мүмкіндіктерімізді пайдалану қажет”, деді.
Сондай-ақ Жолдауда жасанды интеллектінің мүмкіндіктерін толық пайдаланудың да маңызы сөз болды. Шынында, қазір әлемде болып жатқан ғылыми-технологиялық жаңалықтарға көз ілеспейді. Бірақ, заман ағымынан қалмай, дер кезінде үлгеріп, жаңа дағдыларды үйрену – міндетіміз. Жасанды интеллекті дамыту, цифрландыру үрдісін және IT-дағдыларын дамыту бойынша университетімізде жүзеге асқалы отырған жақсы жобалар бар. Соның бірі – жақын арада Coursera орталығы ашқалы жатырмыз. Бүгінде лабораториялар дайын, жуырда жақсы жаңалықпен бөлесеміз. Сондай-ақ балаларға арналған ІТ Академия, жасанды интеллектке байланысты басқа да жобалар бойынша Түркиядағы білікті ғалымдар және танымал ұйымдармен келісім-шарт жүргізіп жатырмыз. Алдағы уақытта жұмыстың нәтижесін бірге көретін боласыздар.
“Мемлекет отандық өнім өндірушілерді қорғауға міндетті. Бұл – біздің экономикамыз өзгелер үшін жабық деген сөз емес. Экономикамыз басқа елдерге әрдайым ашық болуға тиіс. Бірақ ұлттық бизнестің мүддесін қорғау керек.Қазақстанда кен өндіру өнеркәсібі жақсы дамығаны баршаңызға белгілі. Осы сала ұлттық экономиканың өсімін қамтамасыз ететін сенімді табыс көзі болып келеді. Болашақта да солай болуға тиіс. Көптеген металдың әлемдік нарықтағы бағасы бұрын-соңды болмаған деңгейге жетті. Соған қарамастан ірі өндіріс орындарына жақын тұратын жұрттың наразылығы күшейіп барады. Олар экология нашарлап, денсаулыққа зиян келтіріп жатқанын айтып, шағымдануда. Жұмысшылардың өндірісте мертігуі және қазаға ұшырауы көп болып кетті. Үкімет кәсіпорындардың технологиялық және экологиялық ахуалын, денсаулық сақтау жүйесін жақсарту үшін батыл шаралар қабылдауы қажет. Сондықтан ірі өндіріс кәсіпорындары 5 жыл сайын технологиялық және экологиялық аудит жасауы керек. Бұл талап инфрақұрылым саласындағы кәсіпорындарға да қойылуға тиіс.Геологиялық барлау ісі айрықша назар аударуды қажет етеді. Еліміздің минералды шикізат базасын толықтыру үшін 2018 жылы тау-кен саласын басқару мәселесіне қатысты жаңа заңдар қабылданды. Бірақ заң талаптары толық орындалмай жатыр. Соның салдарынан табиғи ресурсқа қанша бай болсақ та, көптен бері ауыз толтырып айтатын геологиялық жаңалық ашылған жоқ. Ахуалды дереу өзгерту керек.Тау-кен саласын басқару жүйесін жуық арада жаңғырту қажет. Көптеген елде бұл саланы негізінен жеке компаниялар алға сүйрейді. Сондықтан ірі көлемде жеке инвестицияларды тарту осы саланың әлеуетін ашуға барынша көмектеседі.Ол үшін салық және реттеу шарттары өзгеріске икемді болуы керек. Өз қаржысына геологиялық зерттеу жүргізген инвестордың жер қойнауын пайдалану кезінде басым құқыққа ие болуын қамтамасыз еткен жөн. Жобаларды келісуге қажетті рәсімдер мен оның мерзімін кешенді мемлекеттік сараптама жасау және толық цифрландыру тәсілін енгізу арқылы екі есе азайту керек. Қазір еліміздің 1,5 миллион шаршы шақырым аумағына геологиялық және геофизикалық барлау жасалған. Үкіметтің міндеті – 2026 жылға қарай оның көлемін кемінде 2 миллион 200 мыңға жеткізу”, деді президент.
Мемлекет басшысы жастарға қолдау көрсетуді де ұмыт қалдырмады. Әсіресе, креативті индустрияны дамыту – халықтың арасынан шыққан қарапайым дарын иелеріне деген үлкен көмек болмақ. Бізді де бұл мәселе өте қатты толғандырады. Университетімізге жыл сайын таңдай қақтыратын талант иелері, тың идеялары көп креативті жастар оқуға түседі. Университет оларға тек білім беріп қана қоймай, осындай қабілеттерін дамытуға атсалысуымыз қажет. Сондықтан оқу орнымызда креативті индустрияны дамыту ісі қазірдің өзінде жүзеге асып жатыр. Жылдар бойы назарға ілікпеген Өнер факультетінің ғимараттарын жөндеу жұмыстарын жасап, дарындар қолайлы атмосферада қабілеттерін шыңдауына жағдай жасап жатырмыз. Ал келешекте “Өнер және медиа” факультетін бөлек шығарып, нағыз шығармашыл, креативті кадрларды дайындаймыз деген ниетіміз бар.
Сонымен қатар Президент кәмелетке толмағандарға жасалған зорлық-зомбылықтың кез келген түріне қатысты жазаны күшейту керектігін тілге тиек етті. Қауіпсіз қоғамды бірінші балаларымызға қамқорлық жасау арқылы құра аламыз. Кішкентай кезінен өзін қауіпсіз сезініп, әрі құқықтарын түсене отырып, еркін өскен бала ғана ересек шағында дәл сондай ұрпақты тәрбиелейді.
Айта кетерлік жайт, жаңа оқу жылында университетіміз адам құқықтары мен бостандықтары, теңдік пен еркіндік, демократия мен әділдік негіздерін түсіндіріп, білімін шыңдайтын түрлі семинарлар мен тренингтер өткізуді жоспарлап отыр. Бұған бірнеше себеп бар.
Кеше ғана Ата Заң күнін атап өттік. Бұған қоса, биыл Адам құқықтарының жалпыға бірдей Декларациясына – 75 жыл, ал 2024 жылы Қазақстанның Бала құқықтары туралы конвенцияны қабылданғанына – 30 жыл толады. Ғалымдарымызбен ақылдаса келе, атаулы даталарға орай, ауқымды шаралар ұйымдастырамыз деп шештік.
Ал алғашқы шарамыз алғашқы 4-қыркүйек күні өтеді. Университетімізге Қазақстан Республикасы Конституциялық Сотының Төрағасы Элвира Азимова және Түркия Республикасының Конституциялық Сот Төрағасы Зухту Арслан арнайы келіп, салтанатты түрде ашады.
Президент Жолдаудың қорытынды сөзінде “Әділетті Қазақстан” және “Адал азамат” ұғымдарын егіз құндылық ретінде атап өтіп, біртұтас және орнықты қоғам құруға қажетті ең басты алғышарттарды көрсетіп берді. Расында да, адалдық жоқ жерде ешқашан әділдік болмайды. Сондықтан да ең алдымен өзімізге, одан соң қоғамға адал болайық, әділетті болайық және мейірімді болайық! Ел іргесі биік, бірлігіміз бекем, халқымыз аман болсын!
Жанар Темірбекова,
Қ.А.Ясауи атындағы Халықаралық қазақ-түрік университетінің ректоры
